Η ραγδαία πτώση του ποσοστού της ανεργίας στην Ελλάδα, εν μέσω της ανάκαμψης της οικονομίας από την κρίση του κορωνοϊού, και οι παράγοντες που εκτιμάται ότι θα συμβάλουν στη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης το επόμενο διάστημα εξετάζονται στο τελευταίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων της Alpha Bank.
Όπως αναφέρει η Alpha Bank, το ποσοστό της ανεργίας τον Αύγουστο διαμορφώθηκε σε 13,9%, το οποίο είναι μειωμένο κατά τρεις ποσοστιαίες μονάδες σε σύγκριση με το αντίστοιχο ποσοστό του Αυγούστου του 2020 και το χαμηλότερο που έχει καταγραφεί στην Ελλάδα από τον Σεπτέμβριο του 2010.
Οι απασχολούμενοι αυξήθηκαν κατά 5,9% σε ετήσια βάση, με παράλληλη άνοδο του εργατικού δυναμικού κατά 2,1% σε σύγκριση με τον περσινό Αύγουστο, ενώ οι άνεργοι μειώθηκαν κατά 16,4%. Συνολικά, το πρώτο εννεάμηνο του 2021, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία του υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων (Σύστημα Εργάνη), το ισοζύγιο των ροών μισθωτής απασχόλησης (προσλήψεις μείον αποχωρήσεις) διαμορφώθηκε στις 284.857 νέες θέσεις εργασίας, που αποτελεί την τρίτη υψηλότερη επίδοση για το εν λόγω χρονικό διάστημα, από το 2001 μέχρι σήμερα.
Παράλληλα, ο δείκτης επιχειρηματικών προσδοκιών για την απασχόληση κατέγραψε, τον Οκτώβριο, την υψηλότερη επίδοση των τελευταίων 22 ετών (120 μονάδες από 114,5 μονάδες, τον προηγούμενο μήνα), με τη μεγαλύτερη άνοδο σε μηνιαία βάση, να έχει σημειωθεί στις προσδοκίες για την απασχόληση στο λιανικό εμπόριο (+24 μονάδες). Καθοδικά κινήθηκαν, επίσης, οι προβλέψεις των καταναλωτών για την εξέλιξη του ποσοστού της ανεργίας τους προσεχείς δώδεκα μήνες, στις 31,9 μονάδες, τον Οκτώβριο, από 44,1 μονάδες, τον Σεπτέμβριο.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει, επίσης, η εξέλιξη του ποσοστού της ανεργίας των νέων ηλικίας 15-24 ετών. Όπως αποτυπώνεται στο Γράφημα 2, το ποσοστό της ανεργίας αυτής της ηλικιακής ομάδας παρουσιάζει δύο χαρακτηριστικά: αφενός μία πτωτική τάση από το ιστορικά υψηλό της επίπεδο (60% του πληθυσμού των νέων 15-24 ετών, το πρώτο τρίμηνο του 2013), η οποία συνεχιζόταν μέχρι και την έναρξη της πανδημικής κρίσης (πρώτο τρίμηνο του 2020) και αφετέρου ένα έντονο εποχικό πρότυπο, με το ποσοστό της ανεργίας των νέων να αποκλιμακώνεται σημαντικά, το τρίτο τρίμηνο κάθε έτους.
Η πτωτική τάση του ποσοστού της ανεργίας των νέων από το 2013, η οποία ήταν απόρροια αρχικώς των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που έλαβαν χώρα στην αγορά εργασίας και μετέπειτα της σταδιακής εξόδου της οικονομίας από την παρατεταμένη ύφεση, αντιστράφηκε, από το δεύτερο τρίμηνο του 2020, περίοδος που συμπίπτει με την έναρξη του πανδημικού φαινομένου και την επιβολή των μέτρων για τον περιορισμό της εξάπλωσης των μολύνσεων, με δυσμενείς επιπτώσεις για την οικονομική δραστηριότητα.
Οι περιορισμοί που επιβλήθηκαν στις μεταφορές και στις τουριστικές ροές προκάλεσαν μία διαταραχή του εποχικού προτύπου του ποσοστού της ανεργίας, καθώς οι προσλήψεις τους θερινούς μήνες του 2020 ήταν λιγότερες σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια, πλήττοντας κυρίως τους νέους. Ωστόσο, η καλύτερη του αναμενόμενου επίδοση του τουρισμού, τους καλοκαιρινούς μήνες του 2021 (με τις αφίξεις τουριστών το 2021 να προβλέπεται ότι θα προσεγγίσουν το 60% των αφίξεων του 2019), εκτιμάται ότι θα οδηγήσει σε εκ νέου αποκλιμάκωση του ποσοστού της ανεργίας των νέων, από το τρίτο τρίμηνο του έτους.
Σε σύγκριση με τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, όταν το ποσοστό της ανεργίας βρισκόταν στο ίδιο περίπου επίπεδο με το τρέχον (Γράφημα 1α), αλλά η οικονομία είχε εισέλθει σε ύφεση, παρατηρούνται, επιπλέον, τα ακόλουθα:
Η μισθωτή αλλά και η πλήρης απασχόληση ανέκαμψαν σημαντικά, το δεύτερο τρίμηνο του 2021, ενώ, στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, μειώνονταν οι αντίστοιχες θέσεις εργασίας. Η μερική απασχόληση, επίσης, έχει κερδίσει έδαφος στη χώρα μας, με το ποσοστό αυτής στο σύνολο της απασχόλησης να έχει διαμορφωθεί στο 8,2%, το δεύτερο τρίμηνο του 2021, έναντι 6,5%, το ίδιο τρίμηνο του 2010.
Το ποσοστό της ανεργίας των νέων αυξήθηκε μεν, κατά τη διάρκεια της πανδημικής κρίσης, αλλά διαμορφώθηκε, το δεύτερο τρίμηνο του τρέχοντος έτους, σε επίπεδο χαμηλότερο του αντίστοιχου τριμήνου του 2011. Επιπρόσθετα, όπως προαναφέρθηκε, η άνοδος της οικονομικής δραστηριότητας και ειδικότερα του τουρισμού, κατά τους τελευταίους μήνες, αναμένεται να έχουν θετική επίδραση στην απασχόληση των νέων, με αποτέλεσμα την εκ νέου πτώση του ποσοστού της ανεργίας των νέων 15-24 ετών.
Το εργατικό δυναμικό εξακολουθεί να υπολείπεται σημαντικά του αντίστοιχου μεγέθους του 2010 (4,7 εκατ., τον Αύγουστο του 2021, έναντι περίπου 5 εκατ., το 2010), καθώς η κρίση της προηγούμενης δεκαετίας είχε, μεταξύ άλλων, ως αποτέλεσμα την οικονομική και επιστημονική μετανάστευση, πρωτίστως των νέων (brain drain).
Ορισμένοι παράγοντες που εκτιμάται ότι θα συμβάλουν στη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης μεσοπρόθεσμα, αλλά και στην ενίσχυση της νέας επιχειρηματικότητας είναι οι επενδύσεις και οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που αναμένεται να υλοποιηθούν στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, καθώς και η απορρόφηση των πόρων του νέου ΕΣΠΑ 2021-2027. Θα πρέπει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι η πλήρης κατάργηση των μέτρων στήριξης των επιχειρήσεων και της απασχόλησης που έθεσε σε εφαρμογή η ελληνική κυβέρνηση, μέρος των οποίων είναι ακόμα σε ισχύ και είχαν ως αποτέλεσμα τη συγκράτηση του ποσοστού της ανεργίας, ενδέχεται να αντιστρέψουν σε κάποιο βαθμό τις πρόσφατες θετικές εξελίξεις στην αγορά εργασίας.
Ως εκ τούτου, κρίνεται αναγκαίο η πλήρης κατάργηση των μέτρων να υλοποιηθεί σύμφωνα με τις ανάγκες του κάθε κλάδου και το βαθμό στον οποίο έχει πληγεί από την πανδημία, ώστε να αποτραπούν τυχόν δυσμενείς επιδράσεις στη λειτουργία της αγοράς εργασίας.
Η αποκλιμάκωση του ποσοστού της ανεργίας από την έναρξη της πανδημικής κρίσης
Πιο αναλυτικά, όπως παρατηρείται στο Γράφημα 1α, από την έναρξη της πανδημικής κρίσης στη χώρα μας, δηλαδή από τον Μάρτιο του 2020, έως και τον φετινό Ιανουάριο και παρά την εφαρμογή μέτρων περιορισμού της οικονομικής δραστηριότητας με σκοπό τον έλεγχο της εξάπλωσης της πανδημίας, το ποσοστό της ανεργίας παρέμεινε σε καθοδική τροχιά.
Σε αυτό συνέβαλαν, σε σημαντικό βαθμό, τα μέτρα στήριξης της απασχόλησης και των επιχειρήσεων που υιοθέτησε η ελληνική κυβέρνηση για την αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της πανδημίας, αλλά και στο γεγονός ότι αυξήθηκαν τα άτομα εκτός εργατικού δυναμικού. Η μείωση δηλαδή του ποσοστού της ανεργίας ήταν αποτέλεσμα της μετακίνησης μέρους των ανέργων προς τον οικονομικά μη ενεργό πληθυσμό, καθώς λόγω της πανδημίας, αρκετά άτομα που αναζητούσαν εργασία δήλωσαν ότι δεν είναι άμεσα διαθέσιμα να εργαστούν. Στο ίδιο χρονικό διάστημα, με εξαίρεση το δίμηνο Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου 2020, πτώση σημείωσαν και οι απασχολούμενοι (Γράφημα 1β).
Από τον Μάιο του 2021 και μετά και κυρίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, παρατηρείται ότι οι συνθήκες στην αγορά εργασίας στη χώρα μας βελτιώθηκαν αισθητά, καθώς το ποσοστό της ανεργίας σημείωσε ραγδαία πτώση, η οποία προήλθε από την άνοδο της απασχόλησης και την επακόλουθη πτώση των ανέργων. Παράλληλα, αυξήθηκε το εργατικό δυναμικό της χώρας.
Η μεταβολή της απασχόλησης ανά κλάδο
Συνολικά, το δεύτερο τρίμηνο του 2021, η άνοδος της απασχόλησης αντιστάθμισε σε ποσοστό άνω του 60% τις απώλειες που είχαν καταγραφεί το ίδιο τρίμηνο του 2020, καθώς οι απασχολούμενοι αυξήθηκαν κατά 71 χιλ. άτομα σε ετήσια βάση έναντι πτώσης κατά 111 χιλ. άτομα, αντίστοιχα, το δεύτερο τρίμηνο του 2020.
Όπως παρατηρείται στο Γράφημα 3, οι μεγαλύτερες αυξήσεις σε όρους απασχολούμενων καταγράφηκαν στις λοιπές υπηρεσίες, δηλαδή, πρωτίστως, στην υγεία – κοινωνική μέριμνα, τη δημόσια διοίκηση και τις επιστημονικές – επαγγελματικές – τεχνικές δραστηριότητες και, δευτερευόντως, σε ενημέρωση – επικοινωνία και στη διαχείριση ακίνητης περιουσίας.
Άνοδο σημείωσαν, επίσης, οι απασχολούμενοι στη γεωργία-αλιεία- δασοκομία (17 χιλ. άτομα) αλλά και στις κατασκευές (2,7 χιλ. άτομα). Αντίθετα, στα καταλύματα και την εστίαση οι απασχολούμενοι μειώθηκαν σε ετήσια βάση, αν και σημαντικά πιο ήπια σε σύγκριση με το δεύτερο τρίμηνο του 2020, ενώ και στο χονδρικό και λιανικό εμπόριο σημειώθηκε πτώση, έναντι, ωστόσο, σημαντικής ανόδου των απασχολούμενων το ίδιο τρίμηνο πέρυσι (18,5 χιλ.).
Τέλος, στη βιομηχανία οι απασχολούμενοι μειώθηκαν, εξαιτίας της πτώσης που σημειώθηκε στα ορυχεία-λατομεία και στην παροχή νερού και τις σχετικές δραστηριότητες, η οποία αντισταθμίστηκε, εν μέρει, από την άνοδο των απασχολούμενων ατόμων στη μεταποίηση και την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, φυσικού αερίου, ατμού και κλιματισμού.
Επιπρόσθετα, σύμφωνα με το πληροφοριακό σύστημα Εργάνη, τα μεγαλύτερα θετικά ισοζύγια ροών απασχόλησης καταγράφηκαν, τον Ιούνιο και τον Ιούλιο, μεταξύ άλλων, στους κλάδους παροχής υπηρεσιών καταλύματος και εστίασης και στο χονδρικό και λιανικό εμπόριο, ενώ, τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο, αντίστοιχα, στην εκπαίδευση.
Ο λόγος μισθωτών προς αυτοαπασχολούμενους και η μερική απασχόληση
Όπως παρατηρείται στο Γράφημα 4, η αναλογία μισθωτών προς απασχολούμενους ακολούθησε πτωτική πορεία μέχρι και το 2013, εξαιτίας της εντονότερης μείωσης των μισθωτών σε σχέση με τους αυτοαπασχολούμενους και στη συνέχεια αυξήθηκε, παράλληλα με την άνοδο του αριθμού των μισθωτών αλλά και την πτώση του ποσοστού της ανεργίας.
Την ανοδική πορεία του λόγου μισθωτών προς απασχολούμενους ανέκοψε η πανδημική κρίση με την πτώση της μισθωτής απασχόλησης το 2020. Το δεύτερο τρίμηνο του 2021, ωστόσο, ο λόγος των μισθωτών προς τους αυτοαπασχολούμενους ανήλθε εκ νέου στο 2,11, με τους μισθωτούς να έχουν αυξηθεί κατά 9,2% σε μηνιαία βάση και τους αυτοαπασχολούμενους, αντίστοιχα, κατά 5,5%.
Τέλος, η υιοθέτηση ευέλικτων μορφών εργασίας, για την αντιμετώπιση της ανεργίας, κατά τη διάρκεια της κρίσης της προηγούμενης δεκαετίας στην Ελλάδα, είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της μερικής απασχόλησης (Γράφημα 2). Παράλληλα με την άνοδο της οικονομικής δραστηριότητας από τις αρχές του 2017 αλλά και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, ωστόσο, η μερική απασχόληση, ως ποσοστό της συνολικής απασχόλησης περιορίστηκε.
Η πτώση της μερικής απασχόλησης ήταν ιδιαίτερα έντονη κατά τη διάρκεια της πανδημικής κρίσης και συγκεκριμένα από το τρίτο τρίμηνο του 2020 και μετά, γεγονός που μπορεί να αποδοθεί, μεταξύ άλλων, στα μέτρα που υιοθέτησε η ελληνική κυβέρνηση για τη στήριξη της απασχόλησης (π.χ. καταβολή αποδοχών για εργαζόμενους με σύμβαση πλήρους απασχόλησης που απασχολούνταν με μειωμένες ώρες). Παράλληλα, η πλήρης απασχόληση ανέκαμψε σημαντικά, το δεύτερο τρίμηνο του 2021, με τους εργαζόμενους που εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία να έχουν σημειώσει άνοδο κατά 3,1% σε ετήσια βάση.
