Σκέφτηκα να γράψω κάτι για τις οικογένειες των αείμνηστων θυμάτων των Τεμπών, αλλά με συγχωρείτε, δεν μπόρεσα. Αισθάνομαι ντροπή και ανεπάρκεια να μπω στα άδυτα αυτών των πονεμένων ψυχών. Ο πόνος τους είναι τόσο βαθύς, τόσο ιερός, που δεν υπάρχουν λόγια ικανά να τον περιγράψουν ή να τον αγγίξουν.
Από απόλυτο σεβασμό και ειλικρινή συμπόνοια προς αυτούς τους συνανθρώπους μας, θα περιοριστώ να στείλω την αγάπη και τη συμπάθειά μου, με την ελπίδα ότι η συλλογική μας θλίψη θα σταθεί δίπλα τους σαν μια αγκαλιά που, αν και δεν μπορεί να θεραπεύσει, ίσως τους δώσει λίγη παρηγοριά.
Μιλώντας, λοιπόν, για το πένθος γενικά, θα αναφερθώ στην πιο συχνή ερώτηση που μου κάνουν άνθρωποι που θρηνούν την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου: «Ποιος είναι ο σωστός τρόπος να θρηνήσω»; Κατανοώ πλήρως αυτό το ερώτημα. Ο πόνος της απώλειας είναι ανυπόφορος, και ο καθένας προσπαθεί να τον διαχειριστεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο για τον ίδιο. Η απώλεια, όμως, είναι ένα αναπόφευκτο κομμάτι της ανθρώπινης εμπειρίας, ένα πικρό ποτήρι που όλοι μας θα κληθούμε κάποια στιγμή να πιούμε.
Η απάντησή μου είναι πάντα η ίδια: «Κάνε αυτό που είναι σωστό για εσένα προσωπικά». Το πένθος είναι μια βαθιά προσωπική εμπειρία. Δεν υπάρχει ένας «σωστός» τρόπος να θρηνήσεις. Ωστόσο, υπάρχει ένας λανθασμένος τρόπος: να προσπαθείς να αποφύγεις τα συναισθήματά σου. Η αποφυγή οδηγεί συχνά σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, όπως η κατάχρηση ουσιών, η υπερφαγία ή η απομόνωση. Πώς μπορεί ο άνθρωπος να κρυφτεί από τη λύπη και τον πόνο της απώλειας; Ο μόνος τρόπος να θεραπευτείς είναι να επιτρέψεις στον εαυτό σου να νιώσει όσα αισθάνεσαι στην ολότητά τους, όσο δύσκολα κι αν είναι αυτά τα συναισθήματα.
Στον κόσμο της θεραπείας, έχουμε ακούσει θεωρίες που δεν είναι καθόλου επιστημονικά τεκμηριωμένες. Μια από τις πιο γνωστές είναι η θεωρία της Elisabeth Kübler-Ross (1969) για τα πέντε στάδια του πένθους: άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη, αποδοχή. Ωστόσο, το πένθος δεν είναι μια διαδικασία καθολική που ακολουθεί γραμμική πορεία ούτε είναι ίδιο για όλους. Κάποιοι μπορεί να παραλείψουν στάδια, να τα βιώσουν με διαφορετική σειρά ή να μην τα βιώσουν καθόλου. Μάλιστα, όταν η ίδια η Kübler-Ross έχασε τον άντρα της που αγαπούσε πολύ, παραδέχτηκε πως δεν βίωσε τα στάδια που είχε περιγράψει. Και πώς θα μπορούσε, αφού ο πόνος της απώλειας είναι πολύπλοκος, ρευστός, και εξατομικευμένος.
Η συμβουλή μου είναι απλή: ξέχασε τις θεωρίες και προσέγγισε την απώλεια με τρόπο που ανταποκρίνεται στις δικές σου ανάγκες. Το πένθος είναι ένα μοναδικό ταξίδι για κάθε άνθρωπο. Δεν χρειάζεται να «περάσεις» από συγκεκριμένα στάδια για να θεωρηθεί ότι θρηνείς σωστά. Οι άνθρωποι που βλέπω στο γραφείο μου είναι απλά πολύ λυπημένοι. Ο πόνος που νιώθεις είναι αρκετός.
Πολλές φορές, το πένθος συνοδεύεται από συναισθηματική δυσφορία, άγχος αποχωρισμού, μια εμμονική προσκόλληση στο παρελθόν και ανησυχία για το μέλλον, σύγχυση, ακόμα και σωματικά συμπτώματα. Κάθε άτομο βιώνει διαφορετικά αυτό το ταξίδι. Η στήριξη από την οικογένεια, τους φίλους ή έναν ειδικό μπορεί να είναι εξαιρετικά βοηθητική. Παράλληλα, η αυτοφροντίδα, όπως η προσευχή, το γράψιμο, η τέχνη ή η σωματική άσκηση, μπορεί να προσφέρει ανακούφιση.
Είναι σημαντικό να θυμάσαι ότι το πένθος δεν είναι γραμμικό. Τα συναισθήματα έρχονται και φεύγουν κυκλικά. Φαινομενικά ασήμαντα γεγονότα, όπως ένα τραγούδι ή μια μυρωδιά ή σημαντικές στιγμές του χρόνου, όπως μια επέτειος, μπορούν να πυροδοτήσουν ξανά τον πόνο, ακόμη και μετά από χρόνια.
Το να προσπαθείς να αγνοήσεις ή να καταπιέσεις τον πόνο σου μόνο τον εντείνει μακροπρόθεσμα. Η αλήθεια είναι ότι πρέπει να τον αντιμετωπίσεις με θάρρος. Το να νιώθεις θλίψη, φόβο ή μοναξιά είναι φυσιολογικό. Το να κλαις δεν σε κάνει αδύναμο, ούτε χρειάζεται να προσποιείσαι ότι είσαι δυνατός, βάζοντας ένα γενναίο προσωπείο, για χάρη των άλλων. Η αυθεντικότητα στα συναισθήματά σου μπορεί να σε βοηθήσει να θεραπευτείς και να εμπνεύσει τους γύρω σου να κάνουν το ίδιο.
Τις προάλλες είδα έναν φοιτητή στο πανεπιστήμιο που εργάζομαι και μου είπε απογοητευμένος πως, έναν χρόνο μετά την απώλεια της μητέρας του, ακόμα δεν είχε συνέλθει. Μα το πένθος δεν διαρκεί έναν χρόνο. Το πένθος δεν έχει συγκεκριμένη χρονική διάρκεια και δεν εξαφανίζεται – απλώς μαθαίνουμε να ζούμε μαζί του. Κάθε μέρα που περνά, το διαχειριζόμαστε λίγο διαφορετικά, βρίσκοντας έναν νέο τρόπο να συνεχίσουμε.
Το πένθος είναι δύσκολο και δεν έχει κανόνες. Και κάθε φορά, ο πόνος είναι μοναδικός, όπως μοναδική είναι και η σχέση μας με το πρόσωπο που χάσαμε. Αυτές οι σκέψεις είναι για όλους εμάς που έχουμε χάσει, για όλους όσοι θρηνούν, αλλά και για εκείνους που βρίσκονται ακόμα στις πρώτες, βαθιά οδυνηρές στιγμές της απώλειας. Στις οικογένειες των θυμάτων των Τεμπών, όπως και σε κάθε οικογένεια που έχασε δικούς της ανθρώπους, θέλω μόνο να πω πως στεκόμαστε δίπλα τους με σεβασμό, και πως η αγάπη μας τους συνοδεύει.
Ιουλία Καζάνα-McCarthy
Δρ. Κοινωνιολογίας (University of Surrey, UK)
Πιστοποιημένη Life Coach (International Coaching Federation, ICF)
Solution Focused Θεραπεύτρια (BRIEF & The Solution Focused Universe)