Σήμερα θα σου μιλήσω για έναν όρο που είναι πολύ γνωστός στους επαγγελματίες ψυχικής υγείας: το σύνδρομο κόπωσης συμπόνιας (compassion fatigue). Πρόκειται για την εξάντληση ή την επαγγελματική εξουθένωση που προκύπτει όταν κάποιος αφιερώνει υπερβολική ενέργεια, χρόνο και συναίσθημα στη βοήθεια των άλλων, παραμελώντας τις δικές του ανάγκες. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή συναισθηματική και σωματική φθορά, επηρεάζοντας όχι μόνο την επαγγελματική ζωή, αλλά και την προσωπική ισορροπία και ευημερία.
Όταν δίνουμε αδιάκοπα και χωρίς όρια, οι συνέπειες μπορεί να είναι σοβαρές. Γνωρίζω εξαιρετικούς επαγγελματίες στον χώρο της ψυχικής υγείας που, λόγω της συνεχούς συναισθηματικής επιβάρυνσης, τελικά εγκατέλειψαν το επάγγελμα. Αυτό το φαινόμενο εμφανίζεται όχι μόνο σε θεραπευτές, αλλά και σε γιατρούς, κοινωνικούς λειτουργούς, εκπαιδευτικούς και όσους εργάζονται σε ανθρωπιστικά επαγγέλματα. Οι άνθρωποι αυτοί συχνά ξεκινούν με πάθος και αφοσίωση, αλλά αν δεν διαχειριστούν σωστά την ενέργειά τους, μπορεί να οδηγηθούν σε εξάντληση.
Το σύνδρομο κόπωσης συμπόνιας το παρατήρησα για πρώτη φορά όταν είδα θεραπευτές να παραιτούνται από τη δουλειά τους. Δεν άντεχαν άλλο, γιατί είχαν δώσει τόσο πολύ από τον εαυτό τους, που δεν τους είχε μείνει τίποτα. Δεν είχαν χρόνο ή ενέργεια για τη δική τους ζωή. Και το χειρότερο; Πολλοί από αυτούς, ενώ αγαπούσαν τη δουλειά τους, έφτασαν να νιώθουν απάθεια και απομάκρυνση από τους ανθρώπους που ήθελαν να βοηθήσουν. Αυτό είναι ένα από τα σημάδια της κόπωσης συμπόνιας: η αίσθηση ότι δεν μπορείς να νοιαστείς άλλο, ότι έχεις εξαντληθεί τόσο που δεν έχεις να δώσεις τίποτα.
Ό,τι κι αν κάνεις για τους άλλους, μην ξεχνάς να καλύπτεις πρώτα τις δικές σου ανάγκες. Αν δεν γεμίσεις πρώτα το δικό σου «ποτήρι», δεν μπορείς να προσφέρεις σε κανέναν. Είναι πολύ εύκολο να πέσεις στην παγίδα να πιστεύεις ότι η φροντίδα του εαυτού σου είναι πολυτέλεια ή εγωισμός, αλλά η αλήθεια είναι ότι είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να μπορείς να συνεχίσεις να φροντίζεις και τους άλλους.
Προσωπικά, δε μπορώ να διανοηθώ τη ζωή μου χωρίς να περνώ χρόνο μόνη μου. Αγαπώ πολύ να περνώ χρόνο με τους σημαντικότερους ανθρώπους στη ζωή του, όμως χρειάζομαι και στιγμές ηρεμίας με τον εαυτό μου. Αυτό μπορεί να είναι μια προσευχή στο σκοτάδι, η ανάγνωση ενός βιβλίου ή οτιδήποτε άλλο με χαλαρώνει και με αναζωογονεί. Ο καθένας μας έχει διαφορετικούς τρόπους να ξεκουράζεται και να ανακτά την ενέργειά του. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε αυτούς τους τρόπους και να τους ενσωματώνουμε στην καθημερινότητά μας.
Η προσφορά είναι υπέροχη, αλλά χωρίς όρια μπορεί να γίνει επικίνδυνη. Μπορείς να δωρίσεις χρόνο, χρήμα, ενέργεια και αγάπη. Μπορείς να δείξεις ότι η καλοσύνη δεν έχει χαθεί από τον κόσμο. Αλλά δεν μπορείς να δίνεις μέχρι του σημείου που θυσιάζεις πράγματα που δεν αντέχεις να χάσεις. Αν δίνεις περισσότερα από όσα μπορείς, τελικά θα εξουθενωθείς. Και αν εξουθενωθείς, δεν θα μπορείς να βοηθήσεις κανέναν. Το να φροντίζεις τον εαυτό σου δεν είναι εγωισμός – είναι αναγκαιότητα.
Φαντάσου ότι είσαι ένας φακός που φωτίζει το σκοτάδι. Αν τελειώσουν οι μπαταρίες σου, δεν θα μπορέσεις να φωτίσεις τίποτα. Το ίδιο ισχύει και για την ενέργειά σου. Όταν εξαντλούμαστε, δεν μπορούμε να δώσουμε το καλύτερο κομμάτι του εαυτού μας. Γινόμαστε ευερέθιστοι, απόμακροι, ή απλά αδιάφοροι. Και αυτό τελικά δεν ωφελεί ούτε εμάς ούτε τους ανθρώπους που θέλουμε να βοηθήσουμε.
Η λύση δεν είναι να σταματήσεις να βοηθάς. Η λύση είναι να βοηθάς με ισορροπία, με όρια. Έτσι, μπορείς να συνεχίσεις να προσφέρεις χωρίς να φθείρεις τον εαυτό σου.
Δώσε, αλλά μην αδειάσεις. Πρόσφερε, αλλά μην χαθείς μέσα στην προσφορά.
Όταν βάζεις όρια, μπορείς να είσαι ο άνθρωπος που κάνει τη διαφορά – όχι μόνο για τους άλλους, αλλά και για τον εαυτό σου.
Ιουλία Καζάνα-McCarthy
Δρ. Κοινωνιολογίας (University of Surrey, UK)
Πιστοποιημένη Life Coach (International Coaching Federation, ICF)
Solution Focused Θεραπεύτρια (BRIEF & The Solution Focused Universe)
