Το ρολόι έδειχνε 1:26, ξημερώματα Σαββάτου στις 26 Απριλίου του 1986. Ο αντιδραστήρας 4 του πυρηνικού εργοστασίου του Τσερνόμπιλ εξερράγη προκαλώντας αυτό που τα Ηνωμένα Έθνη χαρακτήρισαν «τη μεγαλύτερη περιβαλλοντική καταστροφή στην ιστορία της ανθρωπότητας».
Πριν από σχεδόν τέσσερις δεκαετίες σαν σήμερα, οι εργαζόμενοι στον αντιδραστήρα 4 του πυρηνικού εργοστασίου παραγωγής ενέργειας στο Τσερνόμπιλν της σημερινής Ουκρανίας, ξεκινούσαν προγραμματισμένες εργασίες συντήρησης για να ελέγξουν τα συστήματα ασφαλείας του εργοστασίου.
Για κακή τους τύχη και τελικά όλης της ανθρωπότητας, η δοκιμή απέτυχε και οι διαδοχικές εκρήξεις τίναξαν στον αέρα το ατσάλινο κάλυμμα του αντιδραστήρα, βάρους 1.000 τόνων.
Τεράστιες ποσότητες ραδιενέργειας απελευθερώθηκαν στην ατμόσφαιρα.
Υπολογίζεται ότι η ποσότητα ραδιενέργειας που απελευθερώθηκε ήταν σχεδόν 200 φορές μεγαλύτερη από τη ραδιενέργεια που εκλύθηκε από τις δύο ατομικές βόμβες της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι μαζί.
Το Τσερνόμπιλ, μια μικρή πόλη στα βόρεια εδάφη της σημερινής Ουκρανίας επιλέχθηκε, το 1972, από τη Σοβιετική Ένωση για να φιλοξενήσει στην περιοχή του, 15 χλμ από την πόλη, το πρώτο πυρηνικό εργοστάσιο.
Το πυρηνικό εργοστάσιο ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1977. Εννέα χρόνια μετά, έμελλε να γίνει ο τόπος του μεγαλύτερου πυρηνικού δυστυχήματος που έχει συμβεί ποτέ.
Από την έκρηξη και την πυρκαγιά που ακολούθησε βρήκαν επιτόπου τραγικό θάνατο 2 από τους εργάτες του σταθμού.
Μέσα σε τέσσερις μήνες πέθαναν 28 πυροσβέστες που έσπευσαν στο χώρο του ατυχήματος και διαπιστώθηκαν 19 επιπλέον θάνατοι ως το 2004, οι οποίοι σχετίζονταν με την έκρηξη.
Η μεγάλη φωτιά έκαιγε συνεχώς για τις επόμενες δύο εβδομάδες, στέλνοντας ραδιενεργά αέρια και σωματίδια σε όλο τον κόσμο.
Οι συνέπειες της διάχυσης ραδιενέργειας ήταν τρομακτικές και επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην υγεία ολέθριες.
Ραδιενεργός σκόνη μεταφέρθηκε σχεδόν αστραπιαία πάνω από όλη την Ευρώπη και μέχρι τον Βόρειο Πόλο.
Τη μεγαλύτερη επιβάρυνση δέχτηκαν η Ουκρανία, η Λευκορωσία και η Ρωσία, οι οποίες απορρόφησαν το μεγαλύτερος μέρος της ραδιενεργής μόλυνσης, ενώ το Πρίπιατ, η κοντινότερη πόλη στο Τσερνόμπιλ, εκκενώθηκε δύο μέρες μετά κι έγινε ένα απόκοσμο τοπίο.
Πολλοί ήταν εκείνοι που είχαν ήδη εκτεθεί σε υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας.
Μέσα σε δυο μέρες το ραδιενεργό νέφος έφτασε στη Γερμανία, στη Σουηδία και στην Πολωνία, ενώ τέσσερις μέρες μετά βρισκόταν στη Γαλλία και στη Βρετανία προκαλώντας ραδιενεργό βροχή, που μόλυνε το έδαφος, το νερό, τα φυτά και τα ζώα.
Λίγες μέρες αργότερα ένα τρίτο σύννεφο με βροχή μετέφερε τη ραδιενέργεια στα Βαλκάνια και στη Βόρεια Ελλάδα.
Οι διαστάσεις των συνεπειών του πυρηνικού ατυχήματος στο Τσερνόμπιλ ως προς τους θανάτους που προκλήθηκαν και τη νοσηρότητα στον γενικό πληθυσμό είναι δύσκολο να αποτιμηθούν, σύμφωνα με τους ειδικούς.
Όμως εκτιμάται ότι εξαιτίας του ατυχήματος επηρεάστηκε αρνητικά η υγεία εκατοντάδων ανθρώπων λόγω της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος με ραδιενέργεια. Οι ποσοστιαίες αυξήσεις των καρκίνων ήταν άνω του 15% στους πληθυσμούς που εκτέθηκαν, με χιλιάδες θανάτους από καρκίνο και λευχαιμία να συνδέονται με την έκρηξη.
Τα αίτια που οδήγησαν στον πυρηνικό εφιάλτη
Τα ακριβή αίτια που οδήγησαν στην τραγωδία του Τσερνόμπιλ παραμένουν άγνωστα.
Φαίνεται όμως ότι σημαντικό ρόλο έπαιξε μία σειρά από αλυσιδωτούς παράγοντες, όπως τα ανεπαρκή συστήματα ασφαλείας και προστασίας του αντιδραστήρα, καθώς και οι λανθασμένοι χειρισμοί των ελλιπώς καταρτισμένων εργαζομένων.
Σύμφωνα με την επανεκτίμηση του ατυχήματος από τη Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας που έγινε το 1992 (INSAG-7), οι ακόλουθοι παράγοντες μπορεί να προκάλεσαν το πυρηνικό δυστύχημα στο Τσέρνομπιλ:
Ο αντιδραστήρας είχε επικίνδυνα μεγάλο θετικό συντελεστή κενού. Ο συντελεστής κενού εκφράζει τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρεται ο αντιδραστήρας όταν στο νερό ψύξης που έχει στο εσωτερικό του δημιουργηθούν φυσαλίδες ατμού. Οι περισσότεροι αντιδραστήρες έχουν αρνητικό συντελεστή κενού, όμως οι αντιδραστήρες γραφίτη -όπως αυτό του Τσερνόμπιλ- έχουν θετικό συντελεστή.
Πιο σημαντικό σφάλμα θεωρείται η χρήση γραφίτη στο άκρο των ράβδων ελέγχου. Με τον σχεδιασμό αυτό, όταν οι ράβδοι κατεβαίνουν από την ανώτατη δυνατή θέση, η ισχύς τους αντιδραστήρα αυξάνει για μερικά δευτερόλεπτα. Οι χειριστές του αντιδραστήρα δεν ήταν ενήμεροι για αυτή την συμπεριφορά.
Ο σχεδιασμός των αντιδραστήρων RBMK-1000 παρουσίαζε και άλλες ελλείψεις και ελαττώματα, και δεν συμμορφωνόταν με τα αποδεκτά επίπεδα ασφαλείας για τους πυρηνικούς αντιδραστήρες.
Το διαβόητο εργοστάσιο έγινε και πάλι πρωτοσέλιδο και οι χειρότεροι φόβοι ξύπνησαν μετά την κατάληψή του από τις ρωσικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.
«Η κατοχή της περιοχής του πυρηνικού σταθμού του Τσερνόμπιλ στην Ουκρανία από τον ρωσικό στρατό από τις 24 Φεβρουαρίου έως τα τέλη Μαρτίου, ήταν “πολύ, πολύ επικίνδυνη”, είχε δηλώσει ο επικεφαλής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (IAEA), Ραφαέλ Γκρόσι.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση προειδοποιούσε για τον κίνδυνο μιας νέας πυρηνικής καταστροφής στην Ουκρανία λόγω της ρωσικής επίθεσης και ζητούσε από τη Μόσχα να απόσχει από οποιαδήποτε ενέργεια κατά των ουκρανικών εγκαταστάσεων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι από το Τσερνόμπιλ και μετά τέθηκαν επιτακτικά στο δημόσιο διάλογο το ζήτημα της ασφάλειας και της επικινδυνότητας που συνεπάγονται με τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας.
Το μοιραίο εργοστάσιο έκλεισε οριστικά το Δεκέμβριο του 2000, μετά από διεθνείς πιέσεις που δέχθηκε η κυβέρνηση της Ουκρανίας και υπό το φόβο νέων πιθανών εκρήξεων.
