Σύνταξη – Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Ο πρόεδρος Erdogan παραμένει ένας πολύ περίπλοκος σύμμαχος, αλλά η στρατηγική σημασία της χώρας του για τη Συμμαχία είναι ξεκάθαρη.
Μια μέρα τον περασμένο μήνα, ο Πρόεδρος της Τουρκίας Recep Tayyip Erdogan, φωτογραφήθηκε στην Τεχεράνη πιασμένος χέρι – χέρι με τον Ρώσο Πρόεδρο Vladimir Putin και τον Ιρανό Πρόεδρο Ebrahimi Raisi – δύο από τους πιο αδυσώπητους εχθρούς της Δύσης.
Στη συνέχεια, μόλις λίγες μέρες αργότερα, ήταν και πάλι στο προσκήνιο, αυτή τη φορά καθισμένος δίπλα στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Antonio Guterres κατά την υπογραφή μιάς συμφωνίας που επιτρέπει στις εξαγωγές σιτηρών της Ουκρανίας να διέρχονται από τη Μαύρη Θάλασσα.
Ο Erdogan παρουσιάζεται και ως ο «κακός» και ως ήρωας – ακριβώς όπως αρέσει στον απρόβλεπτο Τούρκο Πρόεδρο – πραγματικά πρόκειται για έναν πολύ περίπλοκο σύμμαχο της Δύσης. Η στρατηγική σημασία της Τουρκίας για το ΝΑΤΟ είναι ξεκάθαρη. Γεωγραφικά, η χώρα βρίσκεται στα νότια της Μαύρης Θάλασσας, αντιπροσωπεύοντας μια γέφυρα μεταξύ Ευρώπης και Ασίας – με τη Μέση Ανατολή στα νότια, την Κεντρική Ασία στα ανατολικά και τις χώρες του Καυκάσου στα βόρεια. Για τις χώρες που συνορεύουν με τη Μαύρη Θάλασσα, τα τουρκικά στενά προσφέρουν τη μοναδική πλωτή οδό προς το Αιγαίο, τη Μεσόγειο και τους ωκεανούς.
Πολιτικά, η Τουρκία είναι η μεγαλύτερη μουσουλμανική χώρα του ΝΑΤΟ και μπορεί θεωρείται χρήσιμος συνομιλητής με τον αραβικό και ιρανικό κόσμο. Ενώ η διπλωματία της μπορεί να είναι ανατρεπτική, οι στενές σχέσεις της Άγκυρας με τόσους πολλούς βασικούς παράγοντες, της παρέχουν πολιτικό βάρος – όπως υπογράμμισε πρόσφατα η σύναψη της συμφωνίας για τα σιτηρά της Ουκρανίας.
Τέλος, στρατιωτικά, η Τουρκία διαθέτει τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό στο ΝΑΤΟ, με εμπειρία μάχης εναντίον εσωτερικών εχθρών και εξωτερικών απειλών, και φιλοξενεί δυνάμεις των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλες στρατιωτικές δυνατότητες κρίσιμης σημασίας για την άμυνα τόσο του ΝΑΤΟ όσο και των ΗΠΑ
Και όμως, εδώ και πολλά χρόνια έχει σταματήσει να θεωρείται αξιόπιστος σύμμαχος. Ο κατάλογος των αδικημάτων της είναι μακρύς (μερικά χρονολογούνται δεκαετίες πίσω) – όπως η παράνομη εισβολή της στην Κύπρο το 1974 και οι επανειλημμένες απειλές και αντιπαραθέσεις με την Ελλάδα στο Αιγαίο. Όμως, η προεδρία του Erdogan έχει οδηγήσει τα αδικήματα της Τουρκίας σε ένα εντελώς νέο επίπεδο. Μέσα στη χώρα του, προσπαθεί να πνίξει την αντιπολίτευση, φυλακίζει τους αντιπάλους του και η κυβέρνησή του έχει ρίξει στην φυλακή περισσότερους δημοσιογράφους από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κοσμο. Είναι επίσης το μόνο κρατος του ΝΑΤΟ που κατατάσσεται ως «μη ελεύθερο» από το Freedom House.
Ωστόσο, ενώ αυτή η πρόσφατη χειροτέρευση της ελευθερίας είναι ανησυχητική, η εσωτερική αναταραχή και η αυταρχική διακυβέρνηση δεν είναι κάτι καινούργιο για μια χώρα που έχει γίνει μάρτυρας τεσσάρων στρατιωτικών πραξικοπημάτων από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά. Μάλλον, είναι η ολοένα και πιο ακανόνιστη συμπεριφορά της Τουρκίας στο εξωτερικό που έχει θέσει σε αμφισβήτηση την ιδιότητά της ως αξιόπιστου συμμάχου.
Ο Erdogan δεν είναι ο μόνος ηγέτης του ΝΑΤΟ που έχει δημιουργήσει θερμές σχέσεις με τον Putin. Αρκεί να σκεφτούμε τον πρώην πρωθυπουργό της Ιταλίας Silvio Berlusconi πριν από μερικά χρόνια ή πιο πρόσφατα τον νυν Ούγγρο πρωθυπουργό Viktor Orban. Είναι, ωστόσο, ο μόνος ηγέτης του ΝΑΤΟ που αγόρασε τους προηγμένους πυραύλους αεράμυνας S-400 από τη Ρωσία, αντί για δυτικό εξοπλισμό που θα μπορούσε να ενσωματωθεί στο δίκτυο αεράμυνας του ΝΑΤΟ. Είναι επίσης ο μόνος ηγέτης του ΝΑΤΟ – αν και όχι ο πρώτος Τούρκος – που απείλησε έναν σύμμαχο με βία, όπως έκανε πριν από μερικές εβδομάδες, απειλώντας την Ελλάδα, σε μια σειρά tweets.
Εντός του ΝΑΤΟ, ο Erdogan ήταν πάντα ενοχλητικός, χρησιμοποιώντας συχνά την εξάρτηση της Συμμαχίας στη λήψη αποφάσεων από την καθολική συναίνεση των μελών της, προκειμένου να περάσει τη δική του ατζέντα – ή να εμποδίσει μια συμφωνία. Σε αντίθεση με όλους σχεδόν τους άλλους συμμάχους, η Τουρκία είναι πάντα έτοιμη να ασκήσει το βέτο της και να προσπαθήσει από μόνη της να πάρει αυτό που θέλει. Για παράδειγμα, αντιδρώντας στις ισραηλινές στρατιωτικές ενέργειες εναντίον ενός τουρκικού πλοίου εφοδιασμού που προσπαθούσε να σπάσει τον αποκλεισμό της Γάζας, η Άγκυρα εμπόδισε τη συνεργασία του ΝΑΤΟ με το Ισραήλ, επί χρόνια. Επιμένοντας ότι το ΝΑΤΟ θα πρέπει να θεωρεί την απειλή της κουρδικής τρομοκρατίας ως απειλή για τη Συμμαχία, ο Erdogan εμπόδισε επίσης την έγκριση των σχεδίων έκτακτης ανάγκης της Συμμαχίας για την υπεράσπιση της Πολωνίας και των χωρών της Βαλτικής.
Μόλις πριν από λίγες εβδομάδες, η Τουρκία χρησιμοποίησε για άλλη μια φορά το βέτο της, αυτή τη φορά για να μπλοκάρει μια πρόσκληση προς τη Σουηδία και τη Φινλανδία να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ. Το ζήτημα επιλύθηκε τελικά εγκαίρως, προκειμένου να εκδοθεί επίσημη πρόσκληση στη Σύνοδο Κορυφής της Μαδρίτης τον Ιούνιο. Δεδομένου όμως, ότι η τελική ένταξη απαιτεί από όλες τις χώρες του ΝΑΤΟ να επικυρώσουν το βήμα, η Άγκυρα εξακολουθεί να έχει το τελικό χαρτί για το εάν και πότε θα ενταχθούν οι δύο σκανδιναβικές χώρες στη Συμμαχία.
Τώρα όμως, μετά την άρνηση του Erdogan να επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία για την εισβολή της στην Ουκρανία, το αγκάλιασμα με κάποιους δυσάρεστους ηγέτες και ισλαμιστές εξτρεμιστές, καθώς και τις τακτικές του εντός του ΝΑΤΟ, ορισμένοι έχουν αρχίσει να υποστηρίζουν ότι έχει έρθει η ώρα για την Συμμαχία να αναστείλει ή να απωθήσει την συμμετοχή της Τουρκίας. Ωστόσο, υπάρχουν μερικά αντικειμενικά προβλήματα με αυτήν την πρόταση – το ένα πρακτικό, το άλλο στρατηγικό.
Από τη φύση της, η ίδια η αρχή της συναίνεσης που η Τουρκία έχει εκμεταλλευτεί επιτυχώς για τους δικούς της σκοπούς, καθιστά αδύνατη την αναστολή ή την εκδίωξή της από το ΝΑΤΟ χωρίς τη συμφωνία της Άγκυρας. Ενώ η Τουρκία μπορεί να αποχωρήσει από το ΝΑΤΟ ανά πάσα στιγμή – όπως έκανε η Γαλλία από τη στρατιωτική της δομή το 1966 και η Ελλάδα το 1974 – η Συμμαχία θα χρειαζόταν συναίνεση για να αποβάλει ένα μέλος της. Έτσι, το Catch-22 του NATO είναι: ο κανόνας συναίνεσης του μπορεί να αλλάξει μόνο με συναίνεση ολων.
Υπάρχει επίσης ένας στρατηγικός λόγος για να παραμείνει η Τουρκία στο ΝΑΤΟ και να γίνει προσπάθεια να χρησιμοποιηθει διπλωματία – πειθώς και πίεση για να πειστει η Άγκυρα να συνεργαστεί: μέσα ή έξω, η Τουρκία κατέχει μια στρατηγικής σημασίας θέση για τη Συμμαχία, με στενούς δεσμούς με τη Μέση Ανατολή και τις χωρες του Καυκάσου που κανένας άλλος σύμμαχος δεν διαθέτει, ούτε μπορεί να αναπαραχθεί. Διαδραματίζει, κατά καιρούς, χρήσιμο ρόλο στο να φέρει κοντά τα κατά τα άλλα ανυπότακτα μέρη – όπως έχουν ήδη τονίσει οι σχέσεις της τόσο με το Κίεβο όσο και με τη Μόσχα. Επίσης μπορεί, αλλά και έχει συμβάλλει σημαντικά στην κοινή άμυνα της Ατλαντικής Συμμαχίας.
Με άλλα λόγια, η Τουρκία είναι ένας σύμμαχος που είναι όλο και πιο δύσκολο να ζεις μαζί του και σχεδόν αδύνατο να ζεις χωρίς αυτον. Ή, όπως είπε ο πρώην Πρόεδρος των ΗΠΑ Lyndon Johnson για τον διευθυντή του FBI J. Edgar Hoover : «Είναι μάλλον καλύτερο να τον έχεις μέσα στη σκηνή και να κατουράει έξω, παρά έξω από τη σκηνή και να κατουράει μέσα».
Πηγη: POLITICO
