Επιμέλεια: Γιάννα Μυράτ
Μια μάχη μαγειρεύεται μεταξύ των πιο ισχυρών εθνών της Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) για τον έλεγχο ενός νέου νομισματικού εργαλείου που και οι δύο πλευρές φοβούνται ότι θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει το τραπεζικό σύστημα της ηπείρου εάν γίνει κακή διαχείριση.
Στο επίκεντρο της σύγκρουσης βρίσκεται το ψηφιακό ευρώ που η ΕΚΤ φιλοδοξεί να είναι ένας πανευρωπαϊκός ανταγωνιστής πληρωμών στην κατηγορία βαρέων βαρών των Ηνωμένων Πολιτειών, όπως η Visa και η Mastercard.
Αλλά καθώς το έργο πλησιάζει στην ολοκλήρωση του, έχει ξεσπάσει μια διελκυστίνδα. Αρκετές κυβερνήσεις της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας και της Γερμανίας, υποστηρίζουν ότι η ΕΚΤ έχει αποκτήσει υπερβολικό έλεγχο σε μια κρίσιμη πτυχή: πόσο ψηφιακό νόμισμα θα επιτρέπεται να κρατούν οι πολίτες σε «πορτοφόλια» που υποστηρίζονται από την κεντρική τράπεζα.
Αν και μπορεί να φαίνεται σαν ένα στεγνό τεχνικό ζήτημα, το διακύβευμα είναι τεράστιο. Οι πολιτικοί και οι τεχνοκράτες ανησυχούν ότι εάν το όριο τεθεί πολύ ψηλά, οι πολίτες θα μπορούσαν να αντλήσουν τεράστια ποσά από τις παραδοσιακές τράπεζες κατά τη διάρκεια μιας κρίσης, θέτοντας σε κίνδυνο τη σταθερότητα ολόκληρου του τραπεζικού συστήματος. Ορισμένοι ανησυχούν επίσης ότι οποιοδήποτε ανώτατο όριο θα μπορούσε να παραβιάσει την προσωπική οικονομική ελευθερία, υποκινώντας τους φόβους για ένα κράτος «Big Brother».
Ο αγώνας εγείρει ένα θεμελιώδες ερώτημα: πού τελειώνει η εξουσία της κεντρικής τράπεζας και πού αρχίζει η εξουσία των χωρών μελών της ΕΕ; Τριάντα χρόνια αφότου η ΕΚΤ έγινε ο κύριος νομισματικός φύλακας του μπλοκ, η σύγκρουση αναγκάζει να επανεκτιμηθεί η λεπτή ισορροπία μεταξύ πολιτικής και κεντρικών τραπεζών.
Για ορισμένους, είναι μια απαραίτητη ώθηση ενάντια στην υπερβολή της ΕΚΤ. Αλλά στη Φρανκφούρτη, οι αξιωματούχοι το θεωρούν ως πολιτική ανάμειξη σε μια σφαίρα που θα έπρεπε να είναι απαλλαγμένη από αυτήν. Ουσιαστικά, η διαμάχη αφορά λιγότερο τις τεχνικές λεπτομέρειες και περισσότερο τη «μάχη για την εξουσία».
Τεχνοκρατία εναντίον δημοκρατίας
Πάνω από 100 κεντρικές τράπεζες έχουν εξερευνήσει την ιδέα της δημιουργίας ενός εθνικού ψηφιακού νομίσματος, η οποία κινητοποιήθηκε μετά την άτυχη προσπάθεια του Facebook να λανσάρει ένα παγκόσμιο κρυπτονόμισμα, το Libra, το 2019 που προκάλεσε σοκ στον οικονομικό κόσμο.
Ενώ πολλές από αυτές τις προσπάθειες έκτοτε έχουν αποτύχει, η ΕΚΤ παρέμεινε αποφασιστική, υπερασπιζόμενη το ψηφιακό ευρώ ως εναλλακτική λύση και ελπίζει ότι θα χαλαρώσει την εξάρτηση της Ευρώπης από τις κυρίαρχες υπηρεσίες πληρωμών των ΗΠΑ και εκτός ΕΕ, οι οποίες επί του παρόντος χειρίζονται περίπου το 70 τοις εκατό των πληρωμών της ΕΕ.
Αλλά η αδυσώπητη πρόοδος της κεντρικής τράπεζας έχει επίσης τρομάξει βασικά κράτη μέλη, τα οποία θεωρούν τώρα το έργο ως επικίνδυνα τεχνοκρατικό. Στις Βρυξέλλες, αξιοποιούν την πολιτική τους επιρροή σε μια προσπάθεια να περιορίσουν τη δύναμη της Τράπεζας στις συνεχιζόμενες διαπραγματεύσεις για κρίσιμες πτυχές του σχεδιασμού του ψηφιακού ευρώ.
Σύμφωνα με το σχέδιο κανονισμού που επεξεργάζονται νομοθέτες και κυβερνήσεις, η ΕΚΤ μόνη θα αποφασίζει πόσο ψηφιακό νόμισμα μπορούν να έχουν οι πολίτες στο πορτοφόλι τους.
Η Φρανκφούρτη θεωρεί ότι αυτό συνάδει με το όραμά της για το ψηφιακό ευρώ ως έκφραση της ευρωπαϊκής νομισματικής κυριαρχίας. Εξάλλου, αξιωματούχοι που γνωρίζουν τις συζητήσεις επισημαίνουν ότι η κεντρική τράπεζα είναι η μόνη αρχή που επιτρέπεται να προσαρμόζει την προσφορά χρήματος.
Ωστόσο, τουλάχιστον εννέα χώρες διαφωνούν. Πριν από το καλοκαίρι, μια ομάδα που περιελάμβανε τη Γερμανία, τη Γαλλία και τις Κάτω Χώρες υποστήριξαν ότι η αποκλειστική νομισματική αρμοδιότητα της Φρανκφούρτης δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως δικαιολογία για να «περιορίσουν την εξουσία τους λήψης αποφάσεων», σύμφωνα με σημειώσεις από μια συνάντηση που κοινοποιήθηκε στο POLITICO.
Διπλωμάτες υποστήριξαν περαιτέρω την «πολιτική υπεροχή» επί του θέματος, η εξήγηση του ψηφιακού ευρώ δεν ήταν απλώς ένα νομισματικό εργαλείο, αλλά ένα ευρύτερο θέμα χρηματοοικονομικών υπηρεσιών που θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο οι Ευρωπαίοι χειρίζονται τις καθημερινές πληρωμές.
Η συνθήκη της ΕΕ παρέχει στην ΕΚΤ πολύ ισχυρά νομικά προνόμια όσον αφορά τη ρύθμιση της προσφοράς χρήματος, αλλά μόνο κατάλληλα για την τραπεζική εποπτεία και τις πληρωμές. Επιτρέπει επίσης ρητά στο Συμβούλιο της ΕΕ και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να «θέσουν τα απαραίτητα μέτρα για τη χρήση του ευρώ ως ενιαίου νομίσματος», αν και «με την επιφύλαξη των εξουσιών της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας».
Χρηματοπιστωτική σταθερότητα, από ψηλά
Ορισμένες χώρες μέλη ανησυχούν επίσης βαθιά για το πώς οι πολίτες τους θα λάβουν ένα έργο που επινοήθηκε από τεχνοκράτες που υποπτεύονται ότι δεν έχουν επαφή.
Ένας άλλος τομέας ανησυχίας είναι ότι εάν επιτραπεί στην ΕΚΤ να ορίσει το όριο σε ένα νέο εργαλείο που θα μπορούσε να έχει μεγάλες επιπτώσεις στην τραπεζική σταθερότητα.
Η ΕΚΤ υποστηρίζει ότι η διασφάλιση της ευρωστίας των τραπεζών αποτελεί βασικό μέρος των εποπτικών της αρμοδιοτήτων, δεδομένου ότι τέτοιοι θεσμοί αποτελούν τον κύριο αγωγό μέσω του οποίου ασκεί τη νομισματική πολιτική της.
Πολλές χώρες μέλη, ωστόσο, δεν είναι πεπεισμένες. Υποστηρίζουν ότι ο νομοθέτης είναι αυτός που ορίζει πολλές από αυτές τις εποπτικές αρμοδιότητες. Επίσης, δεν εμπιστεύονται την ΕΚΤ να περιορίσει τις τράπεζες που θεωρούν ότι είναι πατριωτικό τους καθήκον να προστατεύουν.
Ωστόσο, η Φρανκφούρτη, μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προειδοποίησε ότι το να επιτραπεί στις κυβερνήσεις να θέσουν το όριο θα μπορούσε να εκθέσει την ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα σε πολιτική πίεση. Πολλοί τραπεζίτες τάσσονται πλέον στο πλευρό της ΕΚΤ, αφού αυτή παρουσίασε μια σειρά λειτουργιών που έχουν σχεδιαστεί για να μειώσουν την απειλή για τις επιχειρήσεις τους.
Ειδικοί επιμένουν ότι το όριο κατοχής θα πρέπει να αποφασίζεται από τα ίδια άτομα που αποφασίζουν εάν οι πολίτες της ΕΕ μπορούν να χρησιμοποιήσουν χαρτονομίσματα των 500 ευρώ: το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ.
Τέτοιου είδους παράπονα υποδηλώνουν ότι «στους πολιτικούς δεν αρέσει το γεγονός ότι οι τεχνοκράτες στις χώρες τους ανέλαβαν αυτόν τον ρόλο». Ωστόσο τα κράτη μέλη δεν τα παρατούν. Ένας πιθανός συμβιβασμός είναι να επιτραπεί στους νομοθέτες να καθορίσουν τις παραμέτρους εντός των οποίων λειτουργεί η ΕΚΤ, αλλά να δοθεί στην Τράπεζα ο τελευταίος λόγος.
Ακόμα κι έτσι, αυτό μπορεί να μην σταματήσει την ευρύτερη ανησυχία, ότι ένα έργο που αποσκοπεί να σώσει την Ευρώπη από την κυρίαρχη οικονομική κυριαρχία της τεχνολογίας, των ΗΠΑ απειλεί τώρα να γίνει ένας κίνδυνος από μόνος του, εάν η ΕΚΤ προχωρήσει χωρίς επαρκή δημοκρατική υποστήριξη.
