Σύνταξη – Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Για χρόνια, η ΕΕ ήταν σαφώς κατά των τειχών. Αυτό δείχνει να αλλάζει, καθώς ανοίγει μια διχαστική συζήτηση για το πώς θα πρέπει να παρουσιάζεται η Ήπειρος. Καθώς τα τείχη των συνόρων σχηματίζουν μια ολοένα και πιο παχιά ασπίδα από σκυρόδεμα και συρματόπλεγμα γύρω από την ΕΕ, το συμβολικό τους μήνυμα διχάζει το ίδιο το μπλοκ. Ακόμη και όταν ορισμένα μέλη άρχισαν να στήνουν φράχτες, η ίδια η ΕΕ έμεινε αμετακίνητη: τα μέλη μας μπορούν να το κάνουν αν θέλουν, αλλά δεν θα το χρηματοδοτήσουμε.
Πλέον αυτό δεν ισχύει. Τροφοδοτούμενη από τις αναμνήσεις των (σκληρών) αντιδράσεων που ξέσπασαν όταν περισσότεροι από ένα εκατομμύριο μετανάστες και αιτούντες άσυλο ήρθαν στα σύνορα της Ευρώπης, καθώς και από τον ανερχόμενο εθνικισμό και – πρόσφατα – τις εμπρηστικές ενέργειες της Λευκορωσίας να ωθήσει πολλές χιλιάδες μετανάστες στην ανατολική άκρη της ΕΕ, μια συζήτηση για τα σύνορα έχει ξεκινήσει στα σοβαρά.
Αυτή η συζήτηση είναι τόσο διχαστική που οι διπλωμάτες της ΕΕ διαφωνούν ακόμη και για το τι ακριβώς διακυβεύεται. Για πολλούς, έχει να κάνει με το αν η ΕΕ θα πρέπει να χρηματοδοτήσει τη διαφύλαξη των συνόρων της. Για άλλους, έχει να κάνει με το εάν τα εμπόδια είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για την αστυνόμευση των συνόρων της Ευρώπης – ένα κρίσιμο ερώτημα καθώς η ΕΕ επιδιώκει να διατηρήσει το status της ως πάροχος ασφάλειας. Και για κάποιους άλλους, είναι υπαρξιακό: στο μέλλον, θα είναι η Ευρώπη ανοιχτή ή κλειστή ήπειρος;
Αυτά τα ερωτήματα απαιτούν απαντήσεις. Οι φράκτες στα σύνορα αυξάνονται καθως και η πίεση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να βοηθήσει στην κατασκευή τους. Τον Οκτώβριο, 12 χώρες της ΕΕ προέτρεψαν την Επιτροπή να χρηματοδοτήσει την ανέγερση τους, «κατά προτεραιότητα». Ο συνασπισμός περιλάμβανε μερικούς περίεργους συνοδοιπόρους – από τη σοσιαλιστική Δανία έως τη συντηρητική Πολωνία – που καταδεικνύουν τη μεταβαλλόμενη δυναμική της ηπείρου.
Πολύ απλά, η οικοδόμηση τειχών που οι ΜΚΟ και οι διάφοροι επικριτές έχουν αποκαλέσει «Ευρώπη Φρούριο» – όρος που χρησιμοποιούν επίσης οι ναζί προπαγανδιστές – δεν θεωρείται πλέον τόσο πολιτικό ανάθεμα. Η φράση, σύμφωνα με τα λόγια ενός διπλωμάτη της ΕΕ, «γίνεται λιγότερο αρνητική».
Η Ουγγαρία αποκτά συμμάχους
Ο αριθμός των χωρών που πιέζουν την ΕΕ να χρηματοδοτήσει την περίφραξη έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Στον απόηχο της αύξησης των Σύρων προσφύγων το 2015, η Ουγγαρία και ο πρωθυπουργός της Viktor Orban, ο πρωταθλητής των σκληροπυρηνικών πολιτικών μετανάστευσης, ξεκίνησαν μια εκστρατεία ζητώντας από τις Βρυξέλλες να χρηματοδοτήσουν έναν φράχτη στα νότια σύνορα της χώρας με τη Σερβία και την Κροατία. Αυτές τις μέρες, η Ουγγαρία είναι μόνο μία από τις πολλές χώρες που βρίσκονται σε συμφωνία, ακόμη και μερικές που δεν είναι γνωστές για τις αυστηρές μεταναστευτικές πολιτικές τους.
Η Λιθουανία, η οποία ηγήθηκε της επιστολής της ομάδας των 12 χωρών προς την Επιτροπή, χτίζει ένα φράγμα στα 502 από τα 678 χιλιόμετρα των συνόρων της με τη Λευκορωσία. Ζητά να πληρώσει η ΕΕ τον λογαριασμό των 152 εκατ ευρώ για την κατασκευή. Άλλες χώρες της ομάδας έχουν συμφωνήσει στο θέμα της χρηματοδότησης, ακόμα κι αν αποκλίνουν σε άλλα ζητήματα μετανάστευσης. Η Ελλάδα, για παράδειγμα, υπέγραψε την επιστολή, παρόλο που υποστηρίζει την υποχρεωτική ανακατανομή των αιτούντων άσυλο σε ολόκληρο το μπλοκ – μια προσέγγιση στην οποία η Ουγγαρία αντιτίθεται σθεναρά.
Αρκετοί διπλωμάτες δήλωσαν ότι αυτή η εξέλιξη είναι μέρος μιας ευρύτερης επανεξέτασης της μετανάστευσης που θα μπορούσε να αναγκάσει το μπλοκ να αναθεωρήσει τους διεθνείς κανόνες που απαγορεύουν τις «απωθήσεις» – την παράνομη πρακτική της επιστροφής των αιτούντων άσυλο εάν τίθεται σε κίνδυνο η ζωή τους και της άρνησης στο δικαίωμά τους να υποβάλουν αίτηση για προστασία . Συγκεκριμένα, ο συνασπισμός των 12 χωρών αναφέρεται, στην επιστολή του, στην ανάγκη «προσαρμογής του υπάρχοντος νομικού πλαισίου στη νέα πραγματικότητα».
Ωστόσο, μέχρι στιγμής, η Επιτροπή έχει μείνει σταθερή – στη συμφωνία με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο – στην άρνησή της να υποχωρήσει. Ένας αξιωματούχος της ΕΕ είπε ότι υπάρχει «κατ’ αρχήν συμφωνία» μεταξύ των δύο θεσμών για την άρνηση της χρηματοδότησης των φραχτών.
Η πρόεδρος της Κομισιόν Ursula von der Leyen ήταν αμετακίνητη στο θέμα αυτό, τον περασμένο μήνα: «Δεν θα υπάρξει χρηματοδότηση για συρματοπλέγματα και τοίχους», είπε μετά τη σύνοδο κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Αξιωματούχοι της Επιτροπής τονίζουν ότι υπάρχει ήδη μεγάλη χρηματοδότηση για την υποστήριξη της διαχείρισης των συνόρων, καθώς και εργαλεία διαχείρισης υψηλής τεχνολογίας, όπως κάμερες παρακολούθησης.
Όμως, ο τόνος του Κοινοβουλίου μπορεί να αλλάξει. Καθώς το θέμα επανήλθε στη συζήτηση, η μεγαλύτερη ομάδα του νομοθετικού σώματος, το κεντροδεξιό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ), τάχθηκε υπέρ της χρηματοδότησης της ΕΕ για την διαφύλαξη των συνόρων. «Εμείς, ως ΕΛΚ, ζητάμε ότι σε μια έκτακτη κατάσταση όπως αυτή θα πρέπει να διατίθενται κονδύλια της ΕΕ για χρηματοδότηση αυτού του είδους των δραστηριοτήτων», δήλωσε ο πρόεδρος του ΕΛΚ Manfred Weber. Ωστόσο, η δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα του Κοινοβουλίου, οι Σοσιαλιστές και Δημοκράτες, αντιτίθενται στην πρακτική.
Η σφραγίδα έγκρισης της ΕΕ;
Το πιο ακανθώδες ζήτημα μπορεί να μην είναι τα ίδια τα χρήματα, αλλά η διεθνής σφραγίδα έγκρισης που σηματοδοτεί. «Θέλουν απλώς μια σημαία της ΕΕ στους φράχτες τους», είπε ένας αξιωματούχος, υποστηρίζοντας ότι τέτοια εμπόδια «είναι συνήθως απλά άχρηστα», αφού μπορούν να υπερπηδηθούν ή να παρακαμφθούν.
Ο υπουργός Εξωτερικών της Λιθουανίας Gabrielius Landsbergis διαφώνησε. Χαρακτήρισε τον φράχτη της χώρας του «μεγάλο βάρος για τον προϋπολογισμό μας. Θα προτιμούσαμε πολύ να χρησιμοποιήσουμε τα χρήματα κάποιου άλλου. Αυτός ο φράχτης (της Λιθουανίας) δεν είναι μόνο για τους Λιθουανούς», επέμεινε, «αλλά προστατεύει ολόκληρο το μπλοκ από τη Λευκορωσία». Η ΕΕ κατηγόρησε τη Λευκορωσία πως προσελκύει μετανάστες από τη Μέση Ανατολή στο Μίνσκ προτού τους σπρώξει στα σύνορα της ΕΕ – μια «υβριδική επίθεση», κατά την κρίση του μπλοκ, που χρησιμοποιεί τους μετανάστες ως όπλο για αντίποινα στις κυρώσεις της ΕΕ.
«Χτίζουμε ένα φράγμα μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ενός καθεστώτος που είναι έτοιμο να ασκήσει πίεση στην Ένωση», είπε ο Landsbergis. Η χώρα δεν πρέπει να φέρει αυτό το βάρος μόνη της, λένε οι υποστηρικτές του, καθώς οι μετανάστες σκοπεύουν να περάσουν τελικά στη Γερμανία, την Ολλανδία ή το Βέλγιο.
Όταν οι ηγέτες της ΕΕ συναντήθηκαν τον περασμένο μήνα, το θέμα συζητήθηκε έντονα στις συνομιλίες τους για τη μετανάστευση. Ήταν επίσης στην ημερήσια διάταξη της συνάντησης των πρεσβευτών της ΕΕ νωρίτερα την περασμένη εβδομάδα. Ωστόσο, ενώ ο συνασπισμός κερδίζει υποστήριξη, οι μεγάλες δυνάμεις της ΕΕ παραμένουν αντίθετες προς την χρηματοδότηση της ανέγερσης τειχών από την ΕΕ – και σε ορισμένες περιπτώσεις με την ίδια την οικοδόμηση τειχών.
«Είμαι υπέρ μιας Ευρώπης που προστατεύει τα σύνορά της, αλλά όχι μιας Ευρώπης που υψώνει συρματοπλέγματα ή τοίχους», είπε ο Γάλλος υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Clement Beaune στο France 2, την περασμένη εβδομάδα, ως απάντηση στα σχέδια ανέγερσης φράχτη στα σύνορα της Πολωνίας.
Στη Γερμανία, μόνο ο απερχόμενος υπουργός Εσωτερικών Horst Lorenz Seehofer φαινόταν ανοιχτός στην ιδέα των συνοριακών φραχτών. Οι διπλωμάτες δεν περιμένουν από την επερχόμενη κυβέρνηση της χώρας, με επικεφαλής ένα κεντροαριστερό κόμμα σε συνασπισμό με τους Πράσινους, να στηρίξει τη χρηματοδότηση του τείχους της ΕΕ.
Η συζήτηση έχει φτάσει σε αδιέξοδο, ανέφεραν διπλωμάτες. Παρά την πίεση από τα κράτη μέλη, δεν αναμένουν ότι η Επιτροπή θα αλλάξει στάση όταν, στις αρχές του επόμενου μήνα, σχεδιάζει να παρουσιάσει μια αναθεώρηση των κανόνων που ρυθμίζουν τα σύνορα της ζώνης Σένγκεν.
Έξι τείχη του Βερολίνου
Ανεξάρτητα από τη χρηματοδότηση της ΕΕ, η Ευρώπη συνεχίζει να χτίζει τείχη. Μια πρόσφατη έκθεση έδειξε ότι από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989, οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν υψώσει περίπου 1.000 χιλιόμετρα χερσαίων φραγμών – που ισοδυναμεί με έξι Τείχη του Βερολίνου. Καθώς αυτή η κατασκευή έχει επιταχυνθεί, η Επιτροπή έχει αμβλύνει τη ρητορική της. Στην πραγματικότητα, έχει ακόμη και επικυρώσει την πρακτική, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις.
Όταν η Επίτροπος Εσωτερικών Ylva Johansson επισκέφθηκε τη Λιθουανία τον Αύγουστο, χαρακτήρισε τον φράχτη των συνόρων της χώρας ως «μια καλή ιδέα». Τον προηγούμενο χρόνο, η von der Leyen επαίνεσε την Ελλάδα για την «ασπίδα» της Ευρώπης, όπως ακριβώς χαρακτήρισε έναν φράχτη κατά μήκος των συνόρων της με την Τουρκία. Είναι μια πλήρης ανατροπή από (μόλις) πριν από πέντε χρόνια, όταν ο προκάτοχος της, Jean-Claude Juncker, κατηγόρησε το ελληνικό τείχος. «Κανένας φράχτης και κανένα τείχος δεν είναι αρκετά ψηλά για να αποτρέψουν αυτούς τους ανθρώπους από το να έρθουν στην Ευρώπη», είπε ο Juncker μιλώντας για τον φράχτη που χτιζόταν μεταξύ Ελλάδας και Βόρειας Μακεδονίας.
Αλλά υπάρχει και ο νόμος
Εκτός από την πολιτική ρητορική, υπάρχει επίσης ένα αμφιλεγόμενο νομικό στοιχείο για τα σύνορα. Την περασμένη εβδομάδα, ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Charles Michel επέστησε την προσοχή, υποστηρίζοντας ότι ο σύμβουλος της Νομικής Υπηρεσίας του Συμβουλίου είχε κρίνει πως θα ήταν «νομικά δυνατό» για την ΕΕ να χρηματοδοτήσει την φύλαξη των συνόρων, εφόσον η διαχείριση των περιφράξεων γίνεται σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ.
Ο σεβασμός του νόμου αποτελεί πηγή τριβών για πολλές χώρες στην περιφέρεια της ΕΕ, από την Κροατία ως την Ελλάδα. Οι τελευταίες είναι μεταξύ πολλών παραμεθόριων χωρών της ΕΕ που κατηγορούνται για «απωθήσεις» οι οποίες θεωρούνται παράνομες, σύμφωνα με διεθνείς κώδικες όπως η Σύμβαση της Γενεύης. Αντιμετωπίζοντας παρόμοιους ισχυρισμούς, η Πολωνία απλώς ψήφισε έναν νόμο που καθιστά την πρακτική νόμιμη. Η Βαρσοβία αρνήθηκε επίσης να δώσει στην υπηρεσία συνόρων της ΕΕ Frontex, πρόσβαση στα σύνορα με τη Λευκορωσία, όπου οι πολωνικές αρχές έχουν χρησιμοποιήσει κανόνια νερού και δακρυγόνα για να απωθήσουν μετανάστες.
Παρά την κριτική για τις υποτιθέμενες αντιδράσεις από άλλα μέλη της ΕΕ, ένας αξιωματούχος προέβλεψε ότι εάν αναγκαστεί να επιλέξει μεταξύ της προστασίας της Σύμβασης της Γενεύης ή των συνόρων της ζώνης Σένγκεν, «θα εγκαταλείψουμε τη Γενεύη». Αυτό σημαίνει ότι η όλη συζήτηση για την χρηματοδότηση της περίφραξης από την ΕΕ «είναι η λάθος συζήτηση», δήλωσε ο Gerald Knaus, ο πρόεδρος του think tank Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Σταθερότητας,
«Το πρόβλημα δεν είναι ένας τοίχος, αλλά η νομοθεσία της ΕΕ που εφαρμόζεται στα σύνορα», υποστήριξε. «Και αυτό που πιστεύω ότι θα ήταν ένας εποικοδομητικός τρόπος σε αυτή τη συζήτηση είναι να πούμε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να χρηματοδοτήσει όλες τις πτυχές της προστασίας των συνόρων, οι οποίες είναι νόμιμες, αλλά μόνο αν αποδεδειγμένα εφαρμόζεται η νομοθεσία της ΕΕ στα σύνορα», πρόσθεσε.
Όπως είπε ένας άλλος αξιωματούχος: «Αν υπάρξει Ευρωπαϊκό Φρούριο, τότε θα πρέπει να έχει παράθυρα και γέφυρες».
Πηγή: POLITICO
