Σύνταξη-Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Ο πόλεμος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ τελείωσε, προς το παρόν, στο πλαίσιο μιας ειρηνευτικής συμφωνίας με μεσολάβηση της Μόσχας, αλλά το κόστος του εξακολουθεί να μετράται. Αποτυπώνεται, σε βίντεο στο διαδίκτυο που δείχνουν τα πτώματα δεκάδων Αρμενίων στρατιωτών, στην άκρη του δρόμου, που σκοτώθηκαν σε πρόσφατες ενέδρες, και σε κλιπ στο TikTok που δημοσιεύτηκαν από στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν που τους δείχνουν να περιφέρονται περήφανα στα εγκαταλελειμμένα σπίτια των Αρμενίων, ανάμεσα σε παλιές οικογενειακές φωτογραφίες, ρούχα, διάσπαρτα νομίσματα και τακτοποιημένες γυάλινες βιτρίνες με μπουκάλια αρμενικού κονιάκ.
Η απογραφή φέρνει επίσης ένα νέο στοιχείο: ότι ο Ρώσος πρόεδρος Vladimir Putin αναδείχθηκε ως ο βασικός μεσολαβητής σε μια σύγκρουση άνω των 30 ετών που χρονολογείται από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης. Μετά την κατάπαυση του πυρός, σχεδόν 2.000 Ρώσοι ειρηνευτές αναπτύχθηκαν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, έναν αυτονομιστικό θύλακα που ελέγχεται από την αρμενική κυβέρνηση, εντός των διεθνώς αναγνωρισμένων συνόρων του Αζερμπαϊτζάν.
Η ρωσική στρατιωτική παρουσία υπογραμμίζει την άποψη του Κρεμλίνου, ότι η σφαίρα επιρροής του περιλαμβάνει τις δυο πρώην σοβιετικές χώρες, Αζερμπαϊτζάν και Αρμενία. Είναι επίσης ένα άλλο αντίβαρο στον γεωπολιτικό αντίπαλο, την Τουρκία – έναν στενό σύμμαχο του Αζερμπαϊτζάν και βασικό πελάτη του πετρελαίου και του φυσικού αερίου της Κασπίας Θάλασσας. Η υποστήριξη της Τουρκίας προς το Αζερμπαϊτζάν στον πόλεμο Ναγκόρνο-Καραμπάχ αποδείχθηκε αποφασιστική, αλλά ο Putin κατάφερε να εμποδίσει τις φιλοδοξίες της να στείλει τους μεσολαβητές της στην περιοχή. Αντίθετα, η Τουρκία θα στείλει ειρηνευτικές δυνάμεις στο Αζερμπαϊτζάν για να συμμετάσχει σε κέντρο παρακολούθησης από κοινού με τη Ρωσία.
«Αυτό που έκανε η Ρωσία ήταν να κωδικοποιήσει τις νίκες στο έδαφος», δήλωσε ο Michael McFaul, διευθυντής του Freeman Spogli Institute for International Studies του Πανεπιστημίου του Stanford. «Είτε σας αρέσει είτε όχι, αυτή η συμφωνία είναι μια πραγματική διπλωματική νίκη για τον Putin και του επιτρέπει να διαδραματίσει το ρόλο του ειρηνιστή», δήλωσε ο McFaul. «Είναι η επιβεβαίωση αυτού που ονειρεύονταν, ο ίδιος και οι άνθρωποι γύρω του, επί 20 χρόνια. Να αναγνωριστεί ως περιφερειακός ηγεμόνας».
Όμως, η συμφωνία δεν λύνει το ζήτημα που πυροδότησε τον πόλεμο της δεκαετίας του 1990: το καθεστώς του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Χωρίς ένα ολοκληρωμένο σύμφωνο ειρήνης, η ανακωχή ενδέχεται να μην ισχύσει μακροπρόθεσμα, προειδοποιούν οι αναλυτές.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η Ρωσία αναμειγνύεται σε ζώνες συγκρούσεων με στρατιωτικές δυνάμεις. Στη Συρία, π.χ. ή στην Ανατολική Ουκρανία, με την υποστήριξη στους αυτονομιστές φίλους της Μόσχας και στην Λιβύη, οπού Ρώσοι μισθοφόροι πολέμησαν στο πλευρό του αποσχισθέντα Στρατάρχη της Λιβύης, Khalifa Hifter.
Αλλά το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, και η εύθραυστη εκεχειρία του, παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες. Η διατήρηση ειρηνευτικών δυνάμεων για χρόνια είναι μια δυνητικά δαπανηρή και ριψοκίνδυνη επιχείρηση – που υπογραμμίζει την μεγάλη σημασία που δίνει η Ρωσία στην εξασφάλιση επιρροής τόσο στην Αρμενία όσο και το Αζερμπαϊτζάν.
«Θα δίσταζα να το ονομάσω ειρηνευτική συμφωνία», δήλωσε ο Laurence Broers, ειδικός στην περιοχή του Καυκάσου στο think tank Chatham House, με έδρα το Λονδίνο, αναφερόμενος στην χαλαρή συμφωνία εννέα σημείων του Putin. «Το ζήτημα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, το κύριο θέμα αντιπαράθεσης των δυο πλευρών, δεν αναφέρεται καν στο έγγραφο. Επομένως, δεν είναι πραγματικά η βάση για μια μακροπρόθεσμη επίλυση της σύγκρουσης. Είναι περισσότερο, ένα είδος σχεδίου συγκράτησης των δυο πλευρών».
Μια ειρηνευτική διαδικασία δεκαετιών κατέρρευσε τον Σεπτέμβριο, καθώς το Αζερμπαϊτζάν, υποστηριζόμενο από την Τουρκία, πήρε πίσω περιοχές που έχασε σε μια ταπεινωτική ήττα από την Αρμενία στον πόλεμο του 1988-94. Η τελική συμφωνία της 10ης Νοεμβρίου εξασφάλισε τα στρατιωτικά κέρδη του Αζερμπαϊτζάν, συμπεριλαμβανομένου του 40% περίπου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και αρκετών περιοχών δίπλα στον θύλακα, και προβλέπει την συμφωνία της Αρμενίας να αποχωρήσει και από άλλες γειτονικές περιοχές. Την Παρασκευή, ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ilham Aliyev, δήλωσε ότι οι δυνάμεις της χώρας του έχουν αναλάβει τον έλεγχο βασικών τμημάτων του πρώην αρμενικού εδάφους.
Η ασφάλεια του Ναγκόρνο-Καραμπάχ βασίζεται αποκλειστικά στην παρουσία Ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων, αλλά παραμένει επισφαλής δεδομένου ότι το Αζερμπαϊτζάν μπορεί να ασκήσει βέτο στην παρουσία τους μετά από πέντε χρόνια (Η Αρμενία έχει επίσης δικαίωμα αρνησικυρίας.) Η ρωσική κρατική τηλεόραση μετέφερε το μήνυμα ότι οι ειρηνευτές της προσέτρεξαν ηρωικά για τη διάσωση των Αρμενίων του Καραμπάχ, αλλά έστειλε επίσης ένα έμμεσο μήνυμα σχετικά με την βελούδινη επανάσταση του 2018, η οποία ώθησε τον Πρωθυπουργό Nicol Pashinyan στην εξουσία. Ο Pashinyan απομάκρυνε αρκετούς αρχηγούς ασφαλείας που επρόσκειντο στην Μόσχα και προσπάθησε να εξισορροπήσει την επιρροή της Ρωσίας, ενισχύοντας στενότερους δεσμούς με την Ευρώπη.
Ήταν ακριβώς το είδος της «έγχρωμης επανάστασης» στην πρώην Σοβιετική σφαίρα – όπως η Πορτοκαλί Επανάσταση στην Ουκρανία, πριν από 15 χρόνια, που ακολουθήθηκε από την Επανάσταση της Μαϊντάν το 2014 – που ανησυχεί την Μόσχα. Ο Pashinyan θεωρήθηκε πως έδινε το απερίσκεπτο έναυσμα.
«Οι Αρμένιοι έπαιζαν, ειδικά μετά την επανάσταση του 2018, αυτό το πολύ προσεκτικό mind game ότι είχαν και τους Ρώσους και τους Αμερικανούς στο πλευρό τους», δήλωσε ο McFaul. «Και όταν ήρθε η ώρα των σκληρών αποφάσεων, δεν είχαν κανέναν».
Το (όχι πολύ) διπλωματικό μήνυμα στη ρωσική κρατική τηλεόραση ήταν ότι ο Pashinyan οδήγησε το έθνος του σε καταστροφή φλερτάροντας αδέξια με τη Δύση. «Αυτό συμβαίνει όταν κερδίζει δύναμη ένας αντίπαλος του status quo που υποστηρίζεται από την Αμερικανική Πρεσβεία», δήλωσε ο στρατιωτικός αναλυτής Igor Korotchenko στη ρωσική κρατική τηλεόραση. «Μια έγχρωμη επανάσταση δεν φέρνει ποτέ οφέλη οπουδήποτε, σε οποιαδήποτε χώρα. Τέτοιες επαναστάσεις οδηγούν στην κατάρρευση του κράτους. Και αυτό είναι ένα μάθημα για όλες τις μετα-σοβιετικές περιοχές». Πρόσθεσε ότι «όλα θα πάνε καλά» για τους γείτονες που διατηρούν στενές πολιτικές και στρατιωτικές σχέσεις με τη Μόσχα και όχι τη Δύση. Το μήνυμα επαναλήφθηκε από αρκετούς τηλεοπτικούς παρουσιαστές της κρατικής τηλεόρασης.
Ο πόλεμος των έξι εβδομάδων αντέστρεψε την στρατιωτική νίκη της Αρμενίας το 1994, υπέρ του Αζερμπαϊτζάν – και τώρα αφήνει την Αρμενία αποδυναμωμένη σε οποιεσδήποτε μελλοντικές διαπραγματεύσεις για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Ο Aliyev του Αζερμπαϊτζάν, εν τω μεταξύ, υπερηφανεύεται, ότι η στρατιωτική δράση κέρδισε αυτό που μια ειρηνευτική διαδικασία, που ξεκίνησε το 1992 με επικεφαλής τη Ρωσία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Γαλλία (γνωστή ως Ομάδα του Μινσκ), δεν κατάφερε. Όμως η οργή και η δυσαρέσκεια στην Αρμενία θα σιγοβράσουν για τα επόμενα χρόνια: πηγή περαιτέρω αστάθειας. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης απείλησαν ότι θα προσπαθήσουν να υποχωρήσουν από τη συμφωνία, αν και μη ρεαλιστικά.
Ο Putin δήλωσε στην κρατική τηλεόραση, Ρωσία-24, ότι θα ήταν «αυτοκτονία». «Το καθεστώς του Ναγκόρνο-Καραμπάχ θα μπορούσε να διευθετηθεί μόνο αν αποκατασταθούν οι σχέσεις μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, μεταξύ άλλων μεταξύ των λαών σε κοινωνικό επίπεδο», πρόσθεσε. Κάτι που είναι απίθανο να συμβεί χωρίς εντατικές ειρηνευτικές συνομιλίες.
Ο Aliyev απέκλεισε το αυτόνομο καθεστώς του θύλακα, υπογραμμίζοντας τις πιθανότητες μελλοντικών συγκρούσεων. Η Αρμενία αντιμετωπίζει υψηλό κόστος για την ανοικοδόμηση των υποδομών στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ και είναι απίθανο να καλύψει τη στρατιωτική υπεροχή του Αζερμπαϊτζάν που υποστηρίζεται από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο της Κασπίας.
«Ο μακροπρόθεσμος στόχος για τη Ρωσία είναι να διατηρήσει την επιρροή, τόσο στην Αρμενία όσο και στο Αζερμπαϊτζάν», δήλωσε ο Broers στο Chatham House. Και συμπλήρωσε, ότι η Ρωσία πρέπει να τακτοποιήσει τις σχέσεις της και με τους δύο, μια λεπτή αποστολή υψηλής συντήρησης, εάν η Μόσχα θέλει να αποτρέψει μελλοντικές συγκρούσεις.
Η γρήγορη διπλωματία του Putin και η ταχεία ανάπτυξη στρατευμάτων απέκλεισαν από τις διαπραγματεύσεις, τους συμπροέδρους της ομάδας Μινσκ στην Ουάσιγκτον και το Παρίσι. «Αυτό που με εντυπωσίασε ήταν ότι η ομάδα Μινσκ ήταν κυριολεκτικά σε διακοπές χωρίς άδεια. Δεν υπήρχαν», δήλωσε ο McFaul, ο οποίος διετέλεσε πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Μόσχα υπό τον Πρόεδρο Barack Obama «Και αυτό για μένα σημαίνει πρώτα από όλα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν αδικαιολόγητα απούσες. Αν κοιτάξει κανείς την Κεντρική Ασία, αν κοιτάξει τον Καύκασο ή την Λευκορωσία, απλά δεν υπάρχει αμερικανική παρουσία», συνέχισε. «Δεν έχουμε μοχλούς πίεσης σε κανένα από αυτά τα μέρη, αλλά και αν έχουμε, η κυβέρνηση Trump επέλεξε να μην τους χρησιμοποιήσει».
Οι πρόσφατες εξελίξεις υπογράμμισαν την πικρία μεταξύ των δύο λαών. Οι Αρμένιοι, που εγκαταλείπουν περιοχές που σύντομα θα επιστρέψουν στον έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν, έκαψαν τα σπίτια τους και έκοψαν δέντρα, σε μια προσπάθεια να μην αφήσουν τίποτα πίσω. Οι του Αζερμπαϊτζάν που επέστρεψαν στα προηγούμενα εδάφη τους, βρήκαν σπίτια και νεκροταφεία κατεστραμμένα. «Αυτό δείχνει πόσο δύσκολο είναι να εφαρμοστεί ένα τέτοιο είδος συμφωνίας, όταν υπάρχει απολύτως μηδενική εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο πλευρών», κατέληξε ο Broers.
Πηγή: The Washington Post
