Σύνταξη – επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Στοιχεία από τη Σουηδία και τις ΗΠΑ υποδηλώνουν ότι τα κίνητρα (σε μετρητά) αυξάνουν την συμμετοχή – χωρίς να μειώνεται η εμπιστοσύνη των ανθρώπων στα εμβόλια ή η μελλοντική προθυμία να τα λάβουν.
Είναι μια αλήθεια, που αναγνωρίζεται παγκοσμίως, ότι στους ανθρώπους αρέσουν τα χρήματα. Εάν τους προσφέρει κανείς μετρητά, είναι γενικά πιο πιθανό να κάνουν αυτό που χρειάζεται, είτε αυτό είναι να σταματήσουν το κάπνισμα, να ασκηθούν ή να λάβουν τακτικά τα φάρμακά τους.
Καθώς τα εμβόλια άρχισαν να κυκλοφορούν από τα εργαστήρια κατά τη διάρκεια της πανδημίας, οι κυβερνήσεις άρχισαν να αναρωτιούνται: Πώς μπορούμε να ενθαρρύνουμε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους να εμβολιαστούν κατά του Covid-19; Οι χώρες δοκίμασαν έναν συνδυασμό προσεγγίσεων. Έδωσαν αυστηρά μηνύματα για τη δημόσια υγεία, ασχολήθηκαν με δυσπρόσιτες κοινότητες, έπεισαν διασημότητες να συνδεθούν με τα εμβόλια και τέλος τα κατέστησαν υποχρεωτικά.
Όμως, οι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικής και οι ακαδημαϊκοί πρότειναν επίσης μια άλλη, αμφιλεγόμενη προσέγγιση – γιατί να μην προσφέρουμε στους ανθρώπους μετρητά; Αυτό αναζωπύρωσε μια ακανθώδη συζήτηση.
Εκείνοι που βρίσκονται στην ωφελιμιστική πλευρά λένε ότι εάν εμβολιαστούν περισσότεροι άνθρωποι, το δημόσιο όφελος υπερτερεί όλων των άλλων ζημιών. Δυστυχώς, δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι το να προσφέρει κανείς χρήματα στους ανθρώπους για να κάνουν μια καλή πράξη τους πείθει να το κάνουν – μπορεί ακόμη και να υποδηλώνει το αντίθετο – ότι η ενέργεια δεν αξίζει να γίνει ούτως ή άλλως. Μια μελέτη του 2000, που διεξήχθη με Ισραηλινούς μαθητές γυμνασίου, διαπίστωσε ότι όταν τους πλήρωναν μια μικρή προμήθεια για να συλλέξουν χρήματα για φιλανθρωπικούς σκοπούς μια συγκεκριμένη ημέρα, η ομάδα που κέρδιζε τη προμήθεια εισέπραττε στην πραγματικότητα λιγότερα από την ομάδα που δεν έπαιρνε τίποτα – υποδηλώνοντας ότι τα χρηματικά κίνητρα είχαν επιζήμια επίδραση στην επιθυμία να κάνουν καλό.
Μια μεγάλη ανησυχία είναι επίσης ότι τα προγράμματα παροχής κινήτρων σε μετρητά ενδέχεται να έχουν ακούσιες μακροπρόθεσμες συνέπειες. Η προσφορά χρημάτων στους ανθρώπους για να κάνουν μια δημόσια καλή πράξη μπορεί να μειώσει την προθυμία τους να κάνουν το ίδιο πράγμα δωρεάν στο μέλλον. Θα μπορούσε επίσης να προκαλέσει δυσπιστία. Σε αντίθεση με την αιμοδοσία ή άλλες παρεμβάσεις στη δημόσια υγεία, τα εμβόλια είναι διχαστικά. Η έρευνα έχει δείξει ότι σε αμειβόμενες κλινικές δοκιμές, οι άνθρωποι συνδέουν υψηλότερες πληρωμές με μεγαλύτερο κίνδυνο. Η πληρωμή των ατόμων για να εμβολιαστούν – όταν προηγουμένως γινόταν χωρίς παροχές – μπορεί να τους κάνει να υπερεκτιμήσουν τους κινδύνους που εμπεριέχονται.
Τέλος, η ηθική πλευρά του πράγματος είναι νεφελώδης. Οι άνθρωποι της ηθικής δεοντολογίας υποστηρίζουν ότι μια χρηματική ανταμοιβή δεν σημαίνει το ίδιο πράγμα για έναν γονέα που έχει περιορισμένα μετρητά γιατί έχασε τη δουλειά του κατά τη διάρκεια της πανδημίας, σε σχέση με ένα άτομο της μεσαίας τάξης που απασχολείται άνετα. Η προσφορά των χρημάτων θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια μορφή εξαναγκασμού ή εκμετάλλευσης, καθώς ο γονέας που βρίσκεται σε ανέχεια εύλογα δεν μπορεί να τα αρνηθεί. «Ένα όπλο στα πλευρά λειτουργεί, αλλά πρέπει να το χρησιμοποιήσουμε;» ρωτά η Nancy Jecker, καθηγήτρια του University of Washington School of Medicine.
Σε μια νέα εργασία που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature, οι ερευνητές Florian Schneider, Pol Campos-Mercade, Armando Meier και άλλοι ασχολήθηκαν με αυτές τις ανησυχίες. Το 2021, ο Meier και οι συνεργάτες του διεξήγαγαν μια τυχαιοποιημένη δοκιμή για να δουν αν τα οικονομικά κίνητρα θα αύξαναν τη λήψη εμβολίων. Στη μελέτη τους, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Science τον Οκτώβριο του 2021, οι ερευνητές στρατολόγησαν πάνω από 8.000 άτομα στη Σουηδία και πρόσφεραν σε ένα μέρος από αυτούς 24 δολ. για να εμβολιαστούν μέσα στις επόμενες 30 ημέρες, ενώ στους υπόλοιπους δεν προσφέρθηκε τίποτα. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το κίνητρο σε μετρητά αύξησε το ποσοστό των ατόμων που εμβολιάστηκαν κατά περίπου 4%. Αυτός ο αριθμός δεν άλλαξε σημαντικά όταν ελήφθη υπόψη η ηλικία, η φυλή, η εθνικότητα, η εκπαίδευση ή το εισόδημα. Άλλες έρευνες κατά τη διάρκεια της πανδημίας διαπίστωσαν επίσης ότι τα οικονομικά κίνητρα ήταν αποτελεσματικά.
Στη συνέχεια, ο Meier που είναι ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Λοζάνης και οι συνάδελφοί του αποφάσισαν να επισκεφθούν ξανά τους ίδιους ανθρώπους και να δουν αν η πληρωμή τους είχε οδηγήσει σε ανεπιθύμητες αρνητικές συνέπειες. Δεν ήταν σίγουροι το τι θα έβρισκαν. Όταν παρακολούθησαν τους ανθρώπους που είχαν πληρωθεί για να εμβολιαστούν, δεν βρήκαν καμία από τις ανεπιθύμητες συνέπειες για τις οποίες είχαν ανησυχήσει – τα κίνητρα είχαν μικρή επίδραση στο πόσο πιθανό ήταν οι συμμετέχοντες να πάρουν τη δεύτερη ή την τρίτη δόση τους. Επίσης, η ομάδα δεν βρήκε καμία μειωμένη πιθανότητα σε αυτά τα άτομα να δώσουν αίμα ή να κάνουν το εμβόλιο της γρίπης.
Για να ελέγξουν πώς επηρέασε την ηθική στάση τους, οι ερευνητές ρώτησαν τους συμμετέχοντες στην έρευνα αν θα ήθελαν να δωρίσουν 10 δολ. σε μια φιλανθρωπική οργάνωση που βοηθά άλλους ανθρώπους να εμβολιαστούν ή αν προτιμούσαν να κρατήσουν τα χρήματα για τον εαυτό τους. Οι απαντήσεις δεν άλλαξαν ανάλογα με το αν είχαν λάβει ανταμοιβή για το εμβόλιο. Είναι σημαντικό ότι η ομάδα διαπίστωσε πως το οικονομικό κίνητρο δεν επηρέασε την εμπιστοσύνη στους παρόχους εμβολίων ή τις αντιλήψεις για το πόσο ασφαλή και αποτελεσματικά ήταν τα εμβόλια.
Για να ενισχύσουν τα ευρήματά τους, συμπλήρωσαν τη σουηδική μελέτη τους με μια άλλη τυχαιοποιημένη δοκιμή στις Ηνωμένες Πολιτείες που εξέτασε τα αποτελέσματα των κινήτρων στη λήψη εμβολίων. Στις ΗΠΑ, διάφορες πολιτείες πρόσφεραν δελεαστικά δώρα κατά τη διάρκεια της κυκλοφορίας του εμβολίου για τον Covid για να πείσουν τους ανθρώπους να το λάβουν. Αυτά κυμαίνονταν από την ευκαιρία να κερδίσουν 1 εκατ. δολ. στο Οχάιο μέχρι μια άδεια κυνηγιού στο Μέιν ή μια δωρεάν μπύρα στο Νιου Τζέρσεϊ. Η ομάδα στρατολόγησε πάνω από 3.000 άτομα από 12 πολιτείες και τους χώρισε σε δύο ομάδες: Η μία ομάδα ενημερώθηκε ότι η πολιτεία πρόσφερε κίνητρα σε άτομα που θα ήθελαν να εμβολιαστούν ενώ η άλλη ομάδα δεν ενημερώθηκε παρομοίως (πολλοί άνθρωποι δεν ήξεραν καν ότι προσφέρονταν αυτά τα προγράμματα, καθώς δεν διαφημίστηκαν επιθετικά, γεγονός που κατέστησε δυνατό το πείραμα). Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η ενημέρωση των ανθρώπων σχετικά με αυτά τα προγράμματα κινήτρων δεν είχε ανεπιθύμητες συνέπειες στη συνέχεια.
Ενώ τα ευρήματα υποστηρίζουν την ιδέα να δοθούν χρήματα ή άλλα κίνητρα στους ανθρώπους για να εμβολιαστούν – όταν αναπόφευκτα εμφανιστεί η επόμενη πανδημία – τα αποτελέσματα δεν μπορούν να εφαρμοστούν παγκοσμίως. Η Ana Santos Rutschman, καθηγήτρια νομικής στο Πανεπιστήμιο Villanova στις ΗΠΑ, η οποία είναι ειδικός στους νόμους και την πολιτική για τα εμβόλια, είναι επιφυλακτική σχετικά με το εάν τα ευρήματα ισχύουν πραγματικά με τον ίδιο τρόπο στις ΗΠΑ όπως και στη Σουηδία. Ενώ και οι δύο είναι χώρες υψηλού εισοδήματος, ο αμερικανικός πληθυσμός είναι πιο ετερογενής από τη βορειοδυτική Ευρώπη όταν πρόκειται για παράγοντες όπως η φυλετική και εισοδηματική ανισότητα.
Ο Meier διαφωνεί, επισημαίνοντας ομοιότητες στα δεδομένα που δημιουργούνται σε διαφορετικές πολιτείες των ΗΠΑ. Εάν τα κίνητρα λειτούργησαν για τους ανθρώπους στις ακτές της Καλιφόρνια με τον ίδιο τρόπο που λειτούργησαν για τους ανθρώπους στη Λουιζιάνα (πολιτεία προπύργιο των Ρεπουμπλικανών), αυτό θα μπορούσε να υποδηλώνει ότι οι διαφορές πληθυσμού δεν αποτελούν πρόβλημα.
Ωστόσο, αναγνωρίζει ότι η έρευνα δεν μπορεί απαραίτητα να προβλέψει τι θα συμβεί σε άλλες χώρες. Θα μπορούσε να είναι υπάρχουν διαφορετικά αποτελέσματα σε χώρες όπου, ας πούμε, η εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση είναι ιδιαίτερα χαμηλή, ή σε χώρες με χαμηλότερο εισόδημα – αλλά δεν ήταν αυτός ο στόχος της μελέτης. «Στόχος μας ήταν να έχουμε μια μελέτη που θα προσφέρει κάποια εργαλεία για τον έλεγχο των ακούσιων συνεπειών μιας πολιτικής κινήτρων και αυτή η έρευνα αποτελεί παράδειγμα για το πώς μπορεί κανείς να το κάνει αυτό».
Ο ίδιος αναγνωρίζει επίσης ότι τα δεδομένα της ομάδας δεν κλείνουν πλήρως την συζήτηση για την δεοντολογία που περιβάλλει τα επί πληρωμή κίνητρα εμβολίων. Δεν υπάρχει καμία ευδιάκριτη σχέση μεταξύ των εισοδημάτων των ανθρώπων και της πιθανότητας να λάβουν το εμβόλιο και την πληρωμή, αλλά «ακριβώς επειδή δείχνουμε ότι – με βάση τα αποτελέσματα με το συγκεκριμένο ποσό – δεν φαίνεται να υπάρχει εξαναγκασμός, αυτό δεν σημαίνει υποχρεωτικά ότι είναι εντάξει από όλες τις ηθικές απόψεις«, προσθέτει ο Meier.
Για την Jecker, οι λιγότερο επεμβατικές – αλλά ακόμα αποτελεσματικές – μέθοδοι πειθούς μπορεί να μην περιλαμβάνουν την πληρωμή ατόμων. Για ορισμένες ομάδες, οι συνομιλίες με τους ηγέτες της κοινότητας θα μπορούσαν να είναι ένας λιγότερο επεμβατικός και εξίσου (αν όχι περισσότερο) αποτελεσματικός τρόπος για να πειστούν να κάνουν το εμβόλιο. Κατά τη διάρκεια ενός ακραίου γεγονότος όπως μια παγκόσμια πανδημία, θα μπορούσε να έρθει ένα σημείο όπου η ανάγκη για επιτάχυνση της λήψης εμβολίου να υπερτερεί των κινδύνων των πιο επιθετικών προσεγγίσεων. «Κατά την άποψή μου, μάλλον θα πρέπει να είμαστε πρόθυμοι να αποδεχτούμε κάποιο βαθμό πατερναλισμού», συμπληρώνει ο Rutschman.
Όταν φτάσει εκείνη η ώρα, αυτή η συζήτηση αναμφίβολα θα τεθεί πάλι στο τραπέζι. Τουλάχιστον τώρα υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι το να προσφέρει κανείς λίγα χρήματα στους ανθρώπους για να κάνουν ένα εμβόλιο δεν πρόκειται να διαβρώσει την κοινωνία. Στην επόμενη πανδημία, ίσως θα έπρεπε να είμαστε πιο έτοιμοι να το δοκιμάσουμε.
Πηγή: Wired
