Επιμέλεια: Γιάννα Μυράτ
Ένα πρόγραμμα του Λος Άντζελες που συνδέει Μουσουλμάνους και Εβραίους τεστάρεται από τον πόλεμο στο Ισραήλ. Αλλά οι ηγέτιδες της ομάδας διαπίστωσαν ότι έχει ενισχύσει τον δεσμό τους
Οι δύο γυναίκες γονάτισαν η μία πλάι στην άλλη. Η Αζίζα Χασάν, μια πιστή μουσουλμάνα, κοίταξε προς την ομάδα που είχε συγκεντρωθεί γύρω της, μίλησε για τα αγαπημένα της πρόσωπα που είχαν πεθάνει στο Ισραήλ και τη Γάζα και άρχισε να απαγγέλλει το πρώτο κεφάλαιο του Κορανίου.
«Στο όνομα του Θεού, του πιο σπλαχνικού, του πιο ελεήμονος…» – «Δείξε μας τον ίσιο δρόμο», συνέχισε, «τον δρόμο εκείνων των οποίων η μερίδα δεν είναι οργή και που δεν παραστρατούν».
Στη συνέχεια, η γυναίκα δίπλα της, η Άντρεα Χοντός, μια ευσεβής Εβραία, ακολούθησε με ένα εβραϊκό τραγούδι που αναγνωρίζει τους αγγέλους.
«Στη δεξιά μου πλευρά είναι ο Γκάμπριελ, η δύναμη του Θεού», είπε στο πλήθος, μεταφράζοντας το τραγούδι. «Πίσω μου, ο θεραπευτής του Θεού, ο Ραφαήλ. Πάνω από το κεφάλι μου είναι η θεϊκή παρουσία του Θεού».
Αυτό έγινε αργά το απόγευμα της 15ης Οκτωβρίου, όταν ο πόλεμος μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς ήταν σε εξέλιξη, όσο η κα Χασάν και η κα Χοντός κάθονταν στο γρασίδι ενός πολυσύχναστου πάρκου 10 χιλιόμετρα δυτικά του κέντρου του Λος Άντζελες. Μια ομάδα Εβραίων και Μουσουλμάνων τους περικύκλωνε.
Όλοι όσοι ήταν παρόντες ήταν μέρος του New Ground, ενός μη κερδοσκοπικού προγράμματος υποτροφιών που βοήθησε περισσότερους από 500 Μουσουλμάνους και Εβραίους του Λος Άντζελες να μάθουν να ακούν, να διαφωνούν, να συμπάσχουν ο ένας με τον άλλον – και να γίνουν φίλοι.
Η κυρία Χασάν, της οποίας οι οικογενειακές ρίζες διασχίζουν την Παλαιστίνη, διευθύνει το New Ground. Η κα Χοντός, κάποτε κάτοικος Ισραήλ, είναι αναπληρώτρια διευθύντριά της από το 2020.
Οι δύο γυναίκες μπορούν να θυμηθούν λεπτομέρειες από τη μακρά, βίαιη ιστορία των συγκρούσεων και των πολέμων που έχει το Ισραήλ με τους γείτονές του στο βορρά, την ανατολή και το νότο — και πώς αυτές οι συγκρούσεις προκάλεσαν τρομακτικά κύματα σοκ στο Λος Άντζελες, μια πόλη με έναν από τους μεγαλύτερους πληθυσμούς Μουσουλμάνων και Εβραίων της χώρας.
«Αλλά ποτέ δεν ήταν τόσο άσχημα», είπαν, σχεδόν από κοινού, κατά τη διάρκεια μιας πρόσφατης συνέντευξης σε ένα καφέ του Λος Άντζελες. Ποτέ δεν ανησυχούσαν έτσι για τον θάνατο και την καταστροφή στη Μέση Ανατολή που πυροδότησε αντισημιτική ή ισλαμοφοβική βία στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ποτέ δεν ανησυχούσαν έτσι για τη δουλειά τους, και τα λόγια τους να παρερμηνεύονται και να παρεξηγούνται. Ποτέ δεν είχαν τόσο τρόμο, ούτε βρήκαν αυτό το είδος ελπιδοφόρου, θεμελιώδους παρηγοριάς στους διαθρησκειακούς δεσμούς που δημιούργησε το έργο τους.
Η Χασάν και η Χοντός είναι κάτι παραπάνω από συναδέλφισσες. Η στενή φιλία τους σηματοδοτεί ότι οι δεσμοί που συνδέουν τους οπαδούς του Ιουδαϊσμού και του Ισλάμ μπορούν να παραμείνουν ισχυροί, ακόμη και όταν ο πόλεμος φέρνει τους ανθρώπους της πίστης τους αντιμέτωπους.
«Η Aζίζα είναι σαν αδερφή για μένα», είπε η 57χρονη Χοντός. «Είναι οικογένεια».
«Είμαστε τόσο συνδεδεμένες», είπε η 43χρονη Χασάν, «που μερικές φορές η Άντρεα μπορεί να ολοκληρώσει τη σκέψη μου ή να ξεκινήσει μια πρόταση ή να την τελειώσει για μένα».
Και οι δύο γυναίκες έχουν βαθιές ρίζες στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη. Η κα Χοντός πέρασε τα μεταφοιτητικά της χρόνια ζώντας στην Ιερουσαλήμ, επανασυνδέοντας την πίστη της και μαθαίνοντας για το αυξανόμενο κίνημα της ειρήνης. Ο σύζυγός της, τώρα ραβίνος και καθηγητής ραβινικής λογοτεχνίας, έζησε στο Ισραήλ για δώδεκα χρόνια. Τα παιδιά τους είναι Ισραηλινοί πολίτες. Έχει συγγενή της που είναι έφεδρος στον Ισραηλινό Στρατό, γεγονός που η κ. Χασάν παραδέχεται ότι είναι δύσκολο να συμβιβαστεί.
Οι παππούδες της κας Χασάν ήταν Παλαιστίνιοι αγρότες που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη γη τους υπό την απειλή όπλου κατά τη δημιουργία του Ισραήλ στα τέλη της δεκαετίας του 1940.
Ως πρωτότοκη κόρη ενός Μουσουλμάνου πατέρα και μιας λευκής Αμερικανίδας μητέρας, η κα Χασάν πέρασε μεγάλο μέρος της παιδικής της ηλικίας στην Ιορδανία. Θυμάται τις κοροϊδίες των συμμαθητών της στην Ιορδανία που της έλεγαν ότι η μητέρα της θα πήγαινε στην κόλαση επειδή ήταν χριστιανή. Αφού πέθανε ο πατέρας της, η οικογένειά της μετακόμισε σε μια μικρή πόλη στο Κάνσας, όπου θυμάται ότι άκουσε ότι θα πήγαινε στην κόλαση επειδή ήταν μουσουλμάνα.
«Η πλοήγηση σε έναν κόσμο με αντίθετες απόψεις ήταν πάντα έτσι για μένα», είπε. «Η δουλειά είναι κουραστική και δύσκολη, αλλά συνεχίζω να επιστρέφω γιατί είναι τόσο σημαντική για τον πυρήνα μου».
Η φωνή της έσβησε. Αναστέναξε. «Ακόμα», είπε, «μερικές φορές αναρωτιέμαι γιατί είμαι τόσο αφοσιωμένη σε κάτι που φαίνεται τόσο ζοφερό, ειδικά τώρα».
Ακουμπάει στην κα Χοντός για δύναμη. Οι ζωές τους είναι αλληλένδετες και οι οικογένειές τους δεμένες. Παρέχουν η μια στην άλλη έναν ώμο για να κλάψουν.
Τα μάτια της κυρίας Χοντός ανοίγουν διάπλατα όταν της έρχεται μια αγαπημένη ανάμνηση — οι δύο γυναίκες να ψήνουν μαζί στην κουζίνα kosher της δικής της οικογένειας, μαζί με μπισκότα από μια παλιά παλαιστινιακή συνταγή.
Μετά από αναφορές για τη σφαγή και την απαγωγή Ισραηλινών Εβραίων από μαχητές της Χαμάς, οι δυο τους αντάλλαξαν μηνύματα.
«Πώς είσαι, αντέχεις;» έγραψε η κ. Χασάν, προτού εκφράσει την οργή της πώς μια τέτοια θηριωδία μπορούσε να γίνει στο όνομα του Θεού, και τον φόβο βίαιων αντιποίνων που θα έπαιρναν αθώες ζωές.
«Σ’ αγαπώ», συνέχισε. «Λυπάμαι. Είμαι εδώ».
Η κ. Χοντός ήταν σοκαρισμένη. Ο γιος της είχε έναν φίλο που τον έπιασαν αιχμάλωτο. Ο σύζυγός της ήταν κάποτε Ισραηλινός στρατιώτης. Πριν από δεκαετίες, είχε πολεμήσει κατά τη διάρκεια ενός πολέμου με τον Λίβανο. Ο πόνος που ένιωθε ήταν τόσο βαθύς που στην αρχή πάλεψε να βρει τις σωστές λέξεις, έτσι απάντησε στέλνοντας ποιήματα για τη θλίψη της απώλειας κατά τη διάρκεια του πολέμου.
«Τόση ευγνωμοσύνη για τη συνεργασία σας», έγραψε. Η καρδιά της πονούσε για το Ισραήλ, αλλά έπρεπε να κάνει γνωστό ότι η έγνοια της δεν περιοριζόταν από σύνορα. «Ανησυχώ τόσο πολύ για όλους στη Γάζα, για το τι είναι μπροστά».
Καθώς ο πόλεμος και η θηριωδία εξαπλώθηκαν τις επόμενες μέρες, οι δύο γυναίκες πάλεψαν ενάντια στην κατάθλιψη, τη ναυτία και την αϋπνία. Δεν μπορούσαν να φάνε.
Συνέχισαν να εμφανίζονταν σε τζαμιά και συναγωγές, και συγκεντρώνονταν με φίλους της πίστης τους στα αντίστοιχα σπίτια τους.
«Περισσότεροι άνθρωποι προσεγγίζουν ο ένας τον άλλον από ό,τι έχω δει ποτέ», είπε η κα Χασάν. «Νομίζω ότι αυτό είναι το αποτέλεσμα των σχέσεων που έχουμε χτίσει όλα αυτά τα χρόνια. Χωρίς αυτή τη σύνδεση, ένα άτομο γίνεται αμυντικό σε μια συζήτηση, και με όποιον μιλάει από την άλλη πλευρά περιχαρακώνεται. Όταν υπάρχει μια σχέση, υπάρχουν στιγμές ηρεμίας που επιτρέπουν μια πιο χαλαρή συζήτηση και λίγη περισσότερη φροντίδα».
Η συγκέντρωση New Ground στο πάρκο δυτικά του κέντρου του Λος Άντζελες ήταν μια τέτοια στιγμή.
Μια σοβαρή, θλιβερή αντίληψη επικράτησε καθώς οι δύο φίλες καλωσόριζαν την ομάδα. Το Ισραήλ είχε περάσει μέρες βομβαρδίζοντας στόχους στη Γάζα, μια πράξη ανταπόδοσης για την επίθεση της Χαμάς που προκαλούσε ανθρωπιστική καταστροφή.
Για μεγάλο χρονικό διάστημα, τα μέλη του New Ground συγκεντρώνονταν σε πέντε ή έξι μικρές ομάδες, άνθρωποι και των δύο θρησκειών, όπου οι αγωνιώδεις συνομιλίες τους γέμιζαν τον αέρα.
«Γνωρίζω Ισραηλινούς που πηγαίνουν από κηδεία σε κηδεία για τα παιδιά των φίλων τους».
«Γνωρίζω ανθρώπους στη Γάζα που έχουν χάσει αγαπημένα τους πρόσωπα».
«Τα παιδιά μου φοβούνται και δεν ξέρω τι να πω».
«Η γενιά μου πρέπει να φτιάξει κάτι διαφορετικό για την επόμενη. Δεν χρειάζεται να επαναλάβουμε την πληγή και από τις δύο πλευρές».
Πέρασε μια ώρα. Μετά δύο. Όλοι κατέληξαν να κάθονται μαζί σε κύκλο. Πλάι πλάι, γόνατο με γόνατο, η κα Χασάν έκανε την προσευχή της και η κα Χοντός τραγούδησε.
Ο ήλιος έπεσε. Ο ουρανός έγινε μαύρος. Για λίγο επικράτησε μια γαλήνια σιωπή.
Δημοσιεύτηκε στους New York Times
