Το φεγγάρι “βάφτηκε” κόκκινο

Ρεπορτάζ: Κωνσταντίνος Τριανταφυλλόπουλος, Όλγα Φωτιάδου, Σωτήρης Σκουλούδης

Τα ξημερώματα, λίγο πριν από την ανατολή του Ήλιου, γίναμε μάρτυρες ενός εντυπωσιακού και σπάνιου φυσικού φαινομένου, που όποιος το έχασε θα χρειαστεί να περιμένει μέχρι το… 2033 προκειμένου να έχει την ευκαιρία να το παρατηρήσει.

Ο λόγος για την ολική έκλειψη Υπερπανσελήνου, η οποία ήταν ορατή από τη χώρα μας λίγο πριν από την ανατολή του Ήλιου, με τη μερική φάση της έκλειψης να ξεκινά στις 04.07 τα ξημερώματα, όταν η Σελήνη εισήλθε βαθμιαία στη σκιά του πλανήτη μας.

Φωτογραφίες από τον Υμηττό…

Παρόλο που ο καιρός δεν ήταν σύμμαχος (συννεφιά), το φαινόμενο ήταν ορατό σ’ έναν βαθμό.

Η έκλειψη της 28ης Σεπτεμβρίου είναι η τέταρτη και τελευταία ολική σεληνιακή έκλειψη της τελευταίας διετίας. Οι προηγούμενες ολικές εκλείψεις έλαβαν χώρα στις 15 Απριλίου 2014, 8 Οκτωβρίου 2014 και 4 Απριλίου 2015.

Ενώ η φετινή ανοιξιάτικη ολική έκλειψη διήρκεσε λιγότερο από πέντε λεπτά, της Δευτέρας είχε διάρκεια πάνω από 70 και συνολικά πάνω από τέσσερις ώρες μαζί με την παρασκιά και τη μερική έκλειψη. Είτε με ερασιτεχνικό τηλεσκόπιο είτε με κιάλια είτε με γυμνά μάτια μπορούσε κάποιος να παρακολουθήσει το φαινόμενο.

Το πρόγραμμα της Υπερπανσελήνου για την Ελλάδα

Η ολική φάση της έκλειψης, κατά την οποία ολόκληρη η Σελήνη εισήλθε στη σκιά της Γης, ξεκίνησε στις 5:11, το μέγιστο της έκλειψης παρατηρήθηκε στις 5:47, ενώ το τέλος της ολικής φάσης στις 6:23.

Αναλυτικότερα οι ακριβείς χρόνοι του φαινομένου στη χώρα μας, σύμφωνα με τους αστρονόμους, ήταν:

– Έναρξη έκλειψης παρασκιάς: 3:11 π.μ.
– Έναρξη μερικής έκλειψης: 4:07 π.μ.
– Έναρξη ολικότητας: 5:11 π.μ.
– Μέγιστο έκλειψης: 5:47 π.μ.
– Τέλος ολικότητας: 6:23 π.μ.
– Τέλος μερικής έκλειψης 7:27 π.μ.
– Τέλος έκλειψης παρασκιάς 8:22 π.μ. (η Σελήνη θα έχει ήδη δύσει)

Στην Ελλάδα ήταν ορατή ολόκληρη η ολική φάση της έκλειψης, καθώς και ολόκληρη η μερική φάση της στα δυτικά. Ορισμένες περιοχές της ανατολικής Ελλάδας έχασαν μερικά λεπτά από το τέλος της μερικής φάσης, καθώς η Σελήνη εκεί έδυσε μερικά λεπτά νωρίτερα. Κατά τη διάρκεια της ολικής φάσης της έκλειψης η Σελήνη βρισκόταν στο δυτικό-νοτιοδυτικό ουρανό.

Τι ακριβώς είδαμε;

Ουσιαστικά, πρόκειται για δύο φυσικά φαινόμενα που συμβαίνουν ταυτόχρονα: μια «Υπερπανσέληνος», στη διάρκεια της οποίας η Σελήνη φαίνεται μεγαλύτερη και φωτεινότερη απ’ ό,τι συνήθως, και μια ολική έκλειψη Σελήνης. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις 5 φορές παρατηρήθηκε το διπλό αυτό φυσικό φαινόμενο από το 1900, και συγκεκριμένα το 1910, το 1928, το 1946, το 1964 και το 1982, ενώ όπως είπαμε θα παρατηρηθεί ξανά το 2033.

Επειδή η τροχιά της Σελήνης γύρω από τη Γη δεν είναι κυκλική αλλά ελλειπτική, η απόσταση που μας χωρίζει από τον φυσικό μας δορυφόρο δεν είναι σταθερή, αλλά μεταβάλλεται μεταξύ μιας μέγιστης και μιας ελάχιστης τιμής. Όταν η Σελήνη βρίσκεται στη μέγιστη απόστασή της από τη Γη, όταν δηλαδή βρίσκεται στο απόγειό της, απέχει από τον πλανήτη μας περίπου 405.500 χλμ., ενώ στο περίγειό της, δηλαδή στην πλησιέστερη απόστασή της από τη Γη, απέχει περίπου 363.700 χλμ. Το γεγονός αυτό κάνει την Πανσέληνο να φαίνεται 14% μεγαλύτερη και 30% φωτεινότερη στο περίγειο απ’ ό,τι στο απόγειο, γι’ αυτό και λέμε τότε ότι έχουμε «Υπερπανσέληνο».

Στη διάρκεια της σεληνιακής έκλειψης, από την άλλη, καθώς η Γη παρεμβάλλεται μεταξύ της Σελήνης και του Ήλιου, θα ρίχνει τη σκιά της στην όψη της Σελήνης, καλύπτοντας όλο και μεγαλύτερο τμήμα της. Όταν όμως η σκιά της Γης καλύψει τη Σελήνη εντελώς, τότε -ανάλογα με τις συνθήκες που θα επικρατούν (υγρασία, θερμοκρασία, περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε σκόνη κλπ.)- η σκιά της Σελήνης θα αποκτήσει ξαφνικά μια κοκκινωπή απόχρωση. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό οφείλεται σ’ έναν φυσικό μηχανισμό παραπλήσιο μ’ εκείνον που χρωματίζει και τα δειλινά κόκκινα.

Το ορατό φως του Ήλιου αποτελείται από διαφορετικά μήκη κύματος, τα οποία αντιστοιχούν σε διαφορετικά χρώματα. Καθώς όμως το ηλιακό φως διέρχεται μέσα από τη γήινη ατμόσφαιρα, τα μήκη κύματος που αντιστοιχούν στο μπλε τμήμα του ορατού φάσματος «φιλτράρονται», διότι τα αιωρούμενα σωματίδια της ατμόσφαιρας σκεδάζουν (δηλαδή διασκορπίζουν προς όλες τις κατευθύνσεις) το φως με αυτά τα μήκη κύματος σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό.

Αντιθέτως, τα μήκη κύματος που αντιστοιχούν στο πορτοκαλί και στο κόκκινο τμήμα του ορατού φάσματος επηρεάζονται πολύ λιγότερο, γι’ αυτό και διασχίζουν τη γήινη ατμόσφαιρα χωρίς να απορροφούνται ή να σκεδάζονται στον βαθμό που παρατηρείται στο μπλε τμήμα του ορατού φάσματος. Στη συνέχεια η γήινη ατμόσφαιρα «εκτρέπει» (διαθλά) αυτό το πορτοκαλί-κόκκινο φως προς τη Σελήνη, το οποίο εντέλει ανακλάται από την επιφάνειά της «χρωματίζοντάς» τη μ’ ένα απόκοσμο κοκκινωπό φως – εξού και η ονομασία «Ματωμένη Σελήνη».

Keep calm… και ψηλά το κεφάλι!

Καθόλου παράξενο που με αυτό το φαινόμενο κατά καιρούς έχουν συνδεθεί διάφοροι φόβοι για το επερχόμενο τέλος του κόσμου. Και αυτή τη φορά, διάφορες θρησκευτικές ομάδες και αιρέσεις -κυρίως προτεσταντικές στις ΗΠΑ- προβλέπουν ότι ο κόσμος δεν θα υπάρχει μετά τη Δευτέρα, ίσως εξαιτίας της πτώσης κάποιου μεγάλου αστεροειδούς.

Πάντως, για καλό και για κακό -επειδή μερικοί παίρνουν στα σοβαρά τέτοιες φήμες που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο- η Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία φρόντισε να καθησυχάσει αναφέροντας σε ανακοίνωσή της τα εξής: «Η NASA δεν γνωρίζει κανέναν αστεροειδή ή κομήτη που βρίσκεται τώρα σε τροχιά σύγκρουσης με τη Γη, συνεπώς η πιθανότητα μιας σοβαρής σύγκρουσης είναι αρκετά μικρή. Στην πραγματικότητα, με βάση τις καλύτερες πληροφορίες που διαθέτουμε, κανένα μεγάλο αντικείμενο δεν είναι πιθανό να χτυπήσει τη Γη οποτεδήποτε μέσα στις επόμενες αρκετές εκατοντάδες χρόνια».

Πηγή: Ίδρυμα Ευγενίδου, NASA, ΑΠΕ