Σύνταξη – επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Πριν από δεκαετίες, όταν πολλές άλλες ευρωπαϊκές πόλεις έχτιζαν περισσότερη οδική χωρητικότητα, η Vitoria-Gasteiz ακολούθησε έναν πολύ διαφορετικό δρόμο. Το αποκαλούν anillo verde, το πράσινο δαχτυλίδι, μια σειρά πάρκων μήκους 30 χιλιομέτρων και ποδηλατοδρόμων που περικυκλώνουν τη Vitoria-Gasteiz, την πρωτεύουσα της περιοχής των Βάσκων στη βόρεια Ισπανία.
Φαρδιές, ήρεμες λεωφόροι με ψηλά δέντρα συνδέουν πάρκα, πλατείες και οικόπεδα, σχηματίζοντας μια κυκλική όαση γύρω από το κέντρο της πόλης που είναι σε μεγάλο βαθμό χωρίς αυτοκίνητα και όπου, εκτός από ένα διερχόμενο τραμ, ο ήχος που κυριαρχεί είναι η συνομιλία, το κελάηδημα των πουλιών και ακόμη και το επίμονο τσιτσίρισμα των τζιτζικιών.
Είναι το είδος της ζώνης στην οποία επενδύουν όλο και περισσότερο οι πόλεις σε όλο τον κόσμο – αλλά η Vitoria-Gasteiz ξεκίνησε αυτή τη διαδικασία πριν από δεκαετίες. Ως αποτέλεσμα, αυτή η μικρή ισπανική πόλη είναι παγκόσμιος ηγέτης στην πολιτική για το αστικό πράσινο.
Καθώς η μεταπολεμική Ισπανία μεταβαλλόταν από μια αγροτική σε μια κυρίως αστική κοινωνία, ο πληθυσμός της πόλης πενταπλασιάστηκε από 52.000 το 1950 σε 253.000 σήμερα, με αντίστοιχη αύξηση στη χρήση αυτοκινήτου. Όμως, οι κυβερνήτες της πόλης ανησυχούσαν πολύ για τον αυξανόμενο αριθμό οχημάτων. Ενώ πολλές άλλες πόλεις σε όλη την Ευρώπη αγκάλιαζαν τα αυτοκίνητα τη δεκαετία του 1970, και σε πολλές περιπτώσεις κατασκεύαζαν μεγαλύτερους δρόμους και μεγαλύτερη χωρητικότητα, αυτοί πήραν την – τότε αρκετά ριζική – απόφαση να ανατρέψουν την τάση αρχίζοντας να πεζοδρομούν το κέντρο της πόλης.
Δημιούργησαν επίσης το πρώτο δίκτυο ποδηλατοδρόμων της Ισπανίας, το οποίο τώρα εκτείνεται σε 180 χιλιόμετρα, ένα από τα πιο εκτεταμένα στη χώρα. Τα σχέδια για τη δημιουργία του διάσημου πλέον πράσινου δακτυλίου παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1980 και οι εργασίες ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Αυτό περιελάμβανε ένα κοινοτικό έργο για τη φύτευση 250.000 δέντρων.
Τώρα κανείς πλέον δεν απέχει περισσότερο από λίγα λεπτά με τα πόδια από το χώρο πρασίνου και η πόλη διαθέτει 50 τετραγωνικά μέτρα πρασίνου ανά κάτοικο, σε σύγκριση με 31 στο Λονδίνο και 17 στη Βαρκελώνη. Το 2012 η πόλη ονομάστηκε Πράσινη Πρωτεύουσα της Ευρώπης του 2012 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
«Είμαστε μια πόλη όπου οι άνθρωποι θέλουν να κάνουν ποδήλατο και τους αρέσει να περπατούν στους λόφους και μεγάλο μέρος της ώθησης για να γίνει η Vitoria μια πράσινη πόλη προέρχεται από τους πολίτες της», λέει ο Borja Rodríguez Ramajo, επικεφαλής περιβαλλοντικής πολιτικής της πόλης. Από το 2006 η πόλη δημιουργεί επίσης «σούπερ μπλοκ» παρόμοια με εκείνα της Βαρκελώνης, τμήματα της πόλης κλειστά για την κυκλοφορία. Συνολικά, αυτά τα μέτρα έχουν αυξήσει τις περιοχές πεζών της πόλης από 31% σε 71%.
Αναπόφευκτα, ορισμένα από αυτά τα μέτρα αντιμετώπισαν αντίθεση, λέει ο Rodríguez, ο οποίος υποστηρίζει ότι χρειάζεται θάρρος για την εφαρμογή βιώσιμων πολιτικών. «Πάντα αναζητούσαμε τη συμμετοχή περιβαλλοντικών ομάδων και ενώσεων κατοίκων σε αυτές τις πρωτοβουλίες», λέει. «Νομίζω ότι οι άνθρωποι εδώ είναι περήφανοι για αυτό το πράσινο πνεύμα μας».
Πράγματι έτσι είναι, αλλά πολλοί κάτοικοι ισχυρίζονται ότι η συμβουλευτική διαδικασία φαίνεται καλύτερη στα χαρτιά από ότι στην πράξη. «Από την αρχή το δημοτικό συμβούλιο είχε δύο τύπους συναντήσεων μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα», λέει ο José Luis Azkarate, πρόεδρος της ένωσης κατοίκων στην περιοχή Ensanche της πόλης. «Το ένα αφορούσε συγκεκριμένα ζητήματα όπως η κινητικότητα και ένα άλλο τον αντίκτυπο στις γειτονιές. Δεν πιστεύουμε ότι αυτές οι συναντήσεις λειτούργησαν καλά γιατί δεν υπήρχε πλάνο και όλα ήταν πολύ αυτοσχέδια», προσθέτει.
«Μερικές φορές η πόλη προτείνει μεγάλα έργα στα οποία οι κάτοικοι δεν αισθάνονται πολύ εμπλεκόμενοι ή δεν μπαίνουν στον κόπο να συμμετάσχουν», λέει η συντοπίτης Rosa Murguía Quincoces. Η Julia Neidig, ερευνήτρια στο Βασκικό Κέντρο για την Κλιματική Αλλαγή που πέρασε τα τελευταία τέσσερα χρόνια εξετάζοντας τις αντιφάσεις, τις προκλήσεις και τα διλήμματα που προέκυψαν από τη Vitoria-Gasteiz ως πράσινη πρωτεύουσα, λέει ότι «ενώ σχεδόν όλοι είναι περήφανοι για το πράσινο στην πόλη, υπάρχει κριτική για τη διαδικασία επεκτασης του πρασίνου».
«Μια πράσινη πόλη είναι κάτι όπου οι άνθρωποι βρίσκονται στη διαδικασία δημιουργίας αυτής της πόλης και περιλαμβάνει άλλες έννοιες εκτός από την πράσινη πτυχή, όπως η κοινότητα και η ενσωμάτωση των πολιτών στον τρόπο ανάπτυξης των έργων», λέει η Neidig, προσθέτοντας ότι «πολλοί κάτοικοι πιστεύουν ότι οι συναντήσεις μεταξύ των αρχών της πόλης και των κατοίκων της είναι περισσοτερο ενημερωτικές παρά συμμετοχικές», συνεχίζει.
Με το πράσινο έρχεται η αναβάθμιση και στις περιοχές της εργατικής τάξης αυτό μπορεί να οδηγήσει στον εκτοπισμό των αρχικών κατοίκων καθώς αυξάνονται οι τιμές των ακινήτων. Ωστόσο, η σχετική έλλειψη τουρισμού και ψηφιακών νομάδων στη Vitoria-Gasteiz έχει ελαχιστοποιήσει αυτόν τον αντίκτυπο σε σύγκριση με πόλεις όπως η Μάλαγα και η Βαρκελώνη.
«Η πράσινη ατζέντα πρέπει να είναι τολμηρή και γρήγορη για να υλοποιηθεί αποτελεσματικά – οι ευρωπαϊκές πόλεις είναι καλές σε αυτό», λέει η Isabelle Anguelovski, ερευνήτρια – καθηγήτρια στο Καταλανικό Ίδρυμα Έρευνας και Προηγμένων Σπουδών και διευθύντρια του Εργαστηρίου για Αστική Περιβαλλοντική Δικαιοσύνη και Βιωσιμότητα, της Βαρκελωνης.
«Είναι επίσης επειδή οι πόλεις είναι πυκνές και δεν βασιζόμαστε στα αυτοκίνητα, σε αντίθεση με τις αμερικανικές πόλεις». Ωστόσο, λέει ότι τα ζητήματα της «πράσινης αδικίας» δεν βρίσκονται στην ευρωπαϊκή ατζέντα όπως είναι στις Ηνωμένες Πολιτείες.
«Στην Ευρώπη δεν σκεφτόμαστε την κοινωνική δικαιοσύνη ή την φυλετική δικαιοσύνη όπως κάνουν οι προοδευτικές αμερικανικές πόλεις», λέει η Anguelovski . «Δεν έχουμε ισχυρό κίνημα φυλετικής περιβαλλοντικής δικαιοσύνης εδώ στην Ευρώπη», προσθέτει.
Το 2019, ο ΟΗΕ απένειμε στη Vitoria-Gasteiz τον τίτλο της Παγκόσμιας Πράσινης Πόλης για τις προσπάθειές της στην επίτευξη των στόχων της Ατζέντας 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Ωστόσο, χωρίς να αρκείται στην επαναπαυση στις πράσινες δάφνες της, η βασκική πρωτεύουσα βοηθά τώρα στο συντονισμό του έργου NetZeroCities, ενός δικτύου 53 πόλεων σε 21 ευρωπαϊκές χώρες που, σύμφωνα με τον Rodríguez, «στοχεύει στη δημιουργία συνολικά 112 έξυπνων και κλιματικά ουδέτερων πόλεων έως το 2030».
Πηγή: The Guardian
