Επιμέλεια: Γιάννα Μυράτ
Πριν από μια δεκαετία, ο κόσμος είχε γοητευτεί με τον Χοσέ – Πέπε – Μουχίκα. Ήταν ο λαϊκός πρόεδρος της Ουρουγουάης που είχε παρατήσει το προεδρικό μέγαρο του έθνους του για να ζήσει σε ένα μικροσκοπικό σπίτι με τσίγκινη στέγη με τη γυναίκα του και τον τρίποδο σκύλο του.
Σε ομιλίες σε παγκόσμιους ηγέτες, συνεντεύξεις με ξένους δημοσιογράφους και ντοκιμαντέρ στο Netflix, ο Πέπε Μουχίκα, όπως είναι παγκοσμίως γνωστός, μοιράστηκε αμέτρητες ιστορίες από μια ιστορία ζωής κατάλληλη για ταινία. Είχε ληστέψει τράπεζες ως αριστερός αντάρτης. Επέζησε 15 χρόνια ως φυλακισμένος, έγινε φίλος με έναν βάτραχο ενώ τον κρατούσαν σε μια τρύπα στο έδαφος, και συνέβαλε στη μετατροπή του μικρού του έθνους της Νότιας Αμερικής σε μια από τις πιο υγιείς και πιο κοινωνικά φιλελεύθερες δημοκρατίες του κόσμου.
Αλλά η κληρονομιά του κ. Μουχίκα είναι κάτι περισσότερο από μια ενδιαφέρουσα ιστορία του και τη δέσμευσή του στη λιτότητα. Έγινε μια από τις πιο σημαίνουσες και σημαντικές προσωπικότητες της Λατινικής Αμερικής σε μεγάλο βαθμό για την προφορική φιλοσοφία του για την πορεία προς μια καλύτερη κοινωνία και πιο ευτυχισμένη ζωή.
Τώρα, όπως λέει ο κ. Μουχίκα, παλεύει με τον θάνατο. Τον Απρίλιο, ανακοίνωσε ότι θα υποβληθεί σε ακτινοβολία για έναν όγκο στον οισοφάγο του. Στα 89 του, ενώ είχε ήδη διαγνωστεί με αυτοάνοσο νόσημα, παραδέχτηκε ότι η πορεία προς την ανάκαμψη θα ήταν επίπονη.
Την περασμένη εβδομάδα, ένας ρεπόρτερ των New York Times, ταξίδεψε στα περίχωρα του Μοντεβιδέο, της πρωτεύουσας της Ουρουγουάης για να του πάρει συνέντευξη, στο μικρό σπίτι του, το γεμάτο βιβλία και βάζα με τουρσί, στη μικρή φάρμα όπου καλλιεργούσε χρυσάνθεμα εδώ και δεκαετίες. Κουκουλωμένος με ένα χειμωνιάτικο μπουφάν, κι μάλλινο καπέλο μπροστά από μια ξυλόσομπα, έδειχνε ότι η θεραπεία τον είχε αφήσει αδύναμο και δεν έτρωγε σχεδόν καθόλου.
«Μιλάς με έναν παράξενο γέρο», είπε στον ρεπόρτερ. «Δεν ταιριάζω στον σημερινό κόσμο».
Πώς είναι η υγεία σας;
Μου έκαναν ακτινοθεραπεία. Οι γιατροί μου είπαν ότι πήγε καλά, αλλά έχω καταρρεύσει. Νομίζω ότι η ανθρωπότητα, όπως προχωράει, είναι καταδικασμένη (συμπλήρωσε αυθόρμητα).
Γιατί το λέτε αυτό;
Χάνουμε πολύ χρόνο άσκοπα. Μπορούμε να ζήσουμε πιο ειρηνικά. Πάρτε την Ουρουγουάη. Η Ουρουγουάη έχει 3,5 εκατομμύρια ανθρώπους. Εισάγει 27 εκατομμύρια ζευγάρια παπούτσια. Κάνουμε σκουπίδια και δουλεύουμε με πόνο. Για ποιο λόγο;
Είσαι ελεύθερος όταν ξεφεύγεις από το νόμο της ανάγκης — όταν περνάς τον χρόνο της ζωής σου με αυτό που επιθυμείς. Εάν οι ανάγκες σου πολλαπλασιαστούν, ξοδεύεις τη ζωή σου καλύπτοντας αυτές τις ανάγκες.
Οι άνθρωποι μπορούν να δημιουργήσουν άπειρες ανάγκες. Η αγορά μας εξουσιάζει, και μας κλέβει τη ζωή.
Η ανθρωπότητα χρειάζεται να εργάζεται λιγότερο, να έχεις περισσότερο ελεύθερο χρόνο και να είσαι πιο προσγειωμένος. Γιατί τόσα σκουπίδια; Γιατί πρέπει να αλλάξω αυτοκίνητο; Να αλλάξω το ψυγείο;
Υπάρχει μόνο μία ζωή και τελειώνει. Πρέπει να της δώσεις νόημα. Πολέμησε για την ευτυχία, όχι μόνο για τον πλούτο.
Πιστεύετε ότι η ανθρωπότητα μπορεί να αλλάξει;
Θα μπορούσε να αλλάξει. Αλλά η αγορά είναι πολύ δυνατή. Έχει δημιουργήσει μια υποσυνείδητη κουλτούρα που κυριαρχεί στο ένστικτό μας. Είναι υποκειμενικό. Είναι ασυνείδητο. Μας έχει κάνει αδηφάγους αγοραστές. Ζούμε για να αγοράζουμε. Δουλεύουμε για να αγοράζουμε. Και ζούμε για να πληρώνουμε. Η [οικονομική] πίστωση είναι θρησκεία. Άρα είμαστε κάπως μπερδεμένοι.
Δείχνετε ότι δεν έχετε πολλές ελπίδες
Βιολογικά, έχω ελπίδα, γιατί πιστεύω στον άνθρωπο. Αλλά όταν το σκέφτομαι, είμαι απαισιόδοξος.
Ωστόσο, οι ομιλίες σας συχνά έχουν ένα θετικό μήνυμα
Γιατί η ζωή είναι όμορφη. Με όλα τα σκαμπανεβάσματα, λατρεύω τη ζωή. Και την χάνω γιατί είναι η ώρα να φύγω. Τι νόημα μπορούμε να δώσουμε στη ζωή; Ο άνθρωπος, σε σύγκριση με άλλα ζώα, έχει την ικανότητα να βρει έναν σκοπό.
Ή όχι. Αν δεν το βρείτε, η αγορά θα σας κάνει να πληρώνετε λογαριασμούς για το υπόλοιπο της ζωής σας. Αν το βρείτε, θα έχετε για κάτι να ζήσετε. Όσοι ερευνούν, αυτοί που παίζουν μουσική, αυτοί που αγαπούν τον αθλητισμό, οτιδήποτε. Κάτι που γεμίζει τη ζωή σου.
Γιατί επιλέξατε να ζήσετε στο δικό σας σπίτι ως πρόεδρος;
Τα πολιτισμικά κατάλοιπα της φεουδαρχίας παραμένουν. Το κόκκινο χαλί. Η σάλπιγγα. Οι πρόεδροι θέλουν να τους επαινούν. Πήγα μια φορά στη Γερμανία και με έβαλαν σε μια Mercedes-Benz. Η πόρτα ζύγιζε περίπου 3.000 κιλά. Έβαλαν 40 μοτοσυκλέτες μπροστά και άλλες 40 πίσω. Ντρεπόμουν.
Έχουμε σπίτι για τον πρόεδρο. Είναι τέσσερα πατώματα. Για να πιεις τσάι πρέπει να περπατήσεις τρία τετράγωνα. Άχρηστο. Πρέπει να το κάνουν γυμνάσιο.
Πώς θα θέλατε να σας θυμούνται;
Αχ, σαν αυτό που είμαι: ένας τρελός γέρος.
Αυτό είναι όλο; Κάνατε πολλά
Έχω ένα πράγμα. Τη μαγεία της λέξης. Το βιβλίο είναι η μεγαλύτερη εφεύρεση του ανθρώπου. Είναι κρίμα που ο κόσμος διαβάζει τόσο λίγο. Δεν έχουν χρόνο.
Στις μέρες μας οι άνθρωποι διαβάζουν μεγάλο μέρος από τηλέφωνα. Πριν από τέσσερα χρόνια, πέταξα το δικό μου. Με τρέλανε. Όλη μέρα μιλώντας για ανοησίες.
Πρέπει να μάθουμε να μιλάμε με τον άνθρωπο μέσα μας. Ήταν αυτός που μου έσωσε τη ζωή. Από τότε που ήμουν μόνος μου για πολλά χρόνια, αυτό μου έμεινε.
Όταν είμαι στο χωράφι και δουλεύω με το τρακτέρ, μερικές φορές σταματώ για να δω πώς ένα μικρό πουλί φτιάχνει τη φωλιά του. Γεννήθηκε με το πρόγραμμα. Είναι ήδη αρχιτέκτονας. Κανείς δεν τον δίδαξε. Γνωρίζετε το πουλί Hornero; Είναι τέλειοι οικοδόμοι. Θαυμάζω τη φύση. Έχω σχεδόν ένα είδος πανθεϊσμού. Πρέπει να έχεις μάτια για να το δεις.
Τα μυρμήγκια είναι ένας από τους αληθινούς κομμουνιστές εκεί έξω. Είναι πολύ γηραιότερα από εμάς και θα μας ξεπεράσουν. Όλα τα όντα της αποικίας είναι πολύ δυνατά.
Επιστρέφοντας στα τηλέφωνα: Λέτε να είναι πάρα πολλά για εμάς;
Δεν φταίει το τηλέφωνο. Εμείς είμαστε αυτοί που δεν είμαστε έτοιμοι. Το χρησιμοποιούμε καταστροφικά.
Τα παιδιά κυκλοφορούν με ένα πανεπιστήμιο στην τσέπη. Αυτό είναι υπέροχο. Αλλά έχουμε προχωρήσει περισσότερο στην τεχνολογία παρά σε αξίες. Ωστόσο, ο ψηφιακός κόσμος είναι ο τόπος όπου ζουν πλέον τόσο μεγάλο μέρος της ζωής.
Τίποτα δεν αντικαθιστά αυτό. (Δείχνει με τα χέρια την μεταξύ τους συνομιλία). Αυτό δεν μεταβιβάζεται. Δεν μιλάμε μόνο με λόγια. Επικοινωνούμε με χειρονομίες, με το δέρμα μας. Η άμεση επικοινωνία είναι αναντικατάστατη.
Δεν είμαστε τόσο ρομποτικοί. Μάθαμε να σκεφτόμαστε, αλλά πρώτα είμαστε συναισθηματικά όντα. Πιστεύουμε ότι αποφασίζουμε με το κεφάλι μας. Πολλές φορές το κεφάλι βρίσκει τα επιχειρήματα για να δικαιολογήσει τις αποφάσεις που παίρνει το ένστικτο. Δεν είμαστε τόσο συνειδητοποιημένοι όσο φαινόμαστε.
Και αυτό είναι μια χαρά. Αυτός ο μηχανισμός είναι που μας κρατά ζωντανούς. Είναι σαν την αγελάδα που ακολουθεί το πράσινο. Αν υπάρχει πράσινο, υπάρχει φαγητό. Θα είναι δύσκολο να εγκαταλείψουμε αυτό που είμαστε.
Έχετε πει στο παρελθόν ότι δεν πιστεύετε στον Θεό. Ποια είναι η άποψή σας για τον Θεό αυτή τη στιγμή της ζωής σας;
Το εξήντα τοις εκατό της ανθρωπότητας πιστεύει σε κάτι, και αυτό πρέπει να γίνει σεβαστό. Υπάρχουν ερωτήσεις χωρίς απαντήσεις. Ποιο είναι το νόημα της ζωής; Από πού ερχόμαστε; Πού πάμε; Δεν αποδεχόμαστε εύκολα το γεγονός ότι είμαστε ένα μυρμήγκι στο άπειρο του σύμπαντος. Χρειαζόμαστε την ελπίδα του Θεού γιατί θα θέλουμε να ζήσουμε.
«Με όλα τα σκαμπανεβάσματα της, αγαπώ τη ζωή», είπε ο κ. Μουχίκα. «Και την χάνω γιατί είναι η ώρα μου να φύγω».
Έχετε κάποιο είδος Θεού;
Όχι. Σέβομαι πολύ τους ανθρώπους που πιστεύουν. Είναι σαν παρηγοριά όταν αντιμετωπίζεις την ιδέα του θανάτου.
Γιατί η αντίφαση της ζωής είναι ότι είναι ένα βιολογικό πρόγραμμα σχεδιασμένο να αγωνίζεται να ζήσει. Αλλά από τη στιγμή που ξεκινά το πρόγραμμα, είσαι καταδικασμένος να πεθάνεις.
Φαίνεται ότι η βιολογία είναι ένα σημαντικό μέρος της κοσμοθεωρίας σας
Είμαστε αλληλεξαρτώμενοι. Δεν θα μπορούσαμε να ζήσουμε χωρίς τους μικρόβια που έχουμε στο έντερο μας. Βασιζόμαστε σε έναν αριθμό σφαλμάτων που δεν βλέπουμε καν. Η ζωή είναι μια αλυσίδα και εξακολουθεί να είναι γεμάτη μυστήρια.
Ελπίζω ότι η ανθρώπινη ζωή θα παραταθεί, αλλά ανησυχώ. Υπάρχουν πολλοί τρελοί με ατομικά όπλα. Πολύς φανατισμός. Πρέπει να φτιάξουμε ανεμόμυλους. Ωστόσο ξοδεύουμε για όπλα.
Τι περίπλοκο ζώο είναι ο άνθρωπος. Είναι και έξυπνος και ηλίθιος μαζί.
Mε πληροφορίες από New York Times
