Επιμέλεια: Γιάννα Μυράτ
Στα τέλη Σεπτεμβρίου, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου πήρε με τη σειρά του το λόγο στην αίθουσα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ. Είναι ένα γνώριμο μέρος για τον επί μακρόν κυβερνώντα πολιτικό, του οποίου οι προηγούμενες εμφανίσεις περιελάμβαναν ένα αξέχαστο κόλπο, όταν το 2012 παρουσίασε ένα καρτούν μιας βόμβας έτοιμης να εκραγεί, όπου χάραξε με μαρκαδόρο μια κόκκινη γραμμή υποδηλώνοντας τους φόβους του για τον συνεχιζόμενο πυρηνικό εμπλουτισμό του Ιράν.
Αυτή τη φορά, ο Νετανιάχου είχε μια διαφορετική εικόνα στο χέρι – έναν χάρτη με τίτλο «Η Νέα Μέση Ανατολή», που απεικόνιζε ένα τμήμα της περιοχής σκιασμένο με πράσινο χρώμα. Αυτό περιελάμβανε όλο το Ισραήλ από τον ποταμό Ιορδάνη έως τη Μεσόγειο Θάλασσα, χωρίς οριοθετήσεις που να δείχνουν κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη, καθώς και χώρες όπως η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία, το Μπαχρέιν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Επρόκειτο για αραβικά κράτη που είτε είχαν ήδη ομαλοποιήσει τους δεσμούς με το Ισραήλ είτε, όπως στην περίπτωση της Σαουδικής Αραβίας, ήταν σε συνομιλίες για τη σύναψη επίσημων σχέσεων με το εβραϊκό κράτος.
Ο Νετανιάχου έβγαλε τον κόκκινο μαρκαδόρο του και τράβηξε μια διαγώνια γραμμή από το Ντουμπάι κατά μήκος του Περσικού Κόλπου, μέσω του Ισραήλ και προς τα λιμάνια της νότιας Ευρώπης. Χαιρέτισε την υποτιθέμενη έλευση ενός «διαδρόμου» ευημερίας που ένωνε αυτές τις αραβικές χώρες και το Ισραήλ στην καρδιά ενός νέου άξονα παγκόσμιου εμπορίου που συνδέει την Ασία με την Ευρώπη.
«Πριν από μερικά χρόνια, στάθηκα εδώ με έναν κόκκινο μαρκαδόρο για να δείξω την κατάρα, μια μεγάλη κατάρα, την κατάρα ενός πυρηνικού Ιράν», είπε ο Νετανιάχου. «Αλλά σήμερα, φέρνω αυτόν τον δείκτη για να δείξω μια μεγάλη ευλογία. Η ευλογία μιας νέας Μέσης Ανατολής, μεταξύ του Ισραήλ, της Σαουδικής Αραβίας και των άλλων γειτόνων μας».
Αν και ίσως μοναδικός ως προς την ικανότητά του να τοποθετείται στην παγκόσμια σκηνή, ο Νετανιάχου δεν ήταν μόνος που εξέφρασε αυτό το όραμα για μια «νέα» Μέση Ανατολή. Πριν από την έκρηξη του πολέμου την περασμένη εβδομάδα μεταξύ του Ισραήλ και της παλαιστινιακής μαχητικής ομάδας Χαμάς, που εδρεύει στη Γάζα, πολλοί αναλυτές είχαν παρατηρήσει πώς οι γεωπολιτικές τεκτονικές πλάκες της περιοχής μετατοπίζονταν σταθερά.
Οι Συμφωνίες του Αβραάμ – οι υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ συμφωνίες που συνήφθησαν μεταξύ του Ισραήλ και μιας ομάδας αραβικών μοναρχιών ως επί το πλείστον – σηματοδοτούσαν μια πολιτική επιθυμία να ξεφύγουμε από τα παλιά παραδείγματα που είχαν καθορίσει το εμπύρετο status quo της Μέσης Ανατολής. Η δοκιμαστική προσέγγιση της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν έδειξε μια ευπρόσδεκτη μείωση των θερμοκρασιών στο πλαίσιο της πιο έντονης αντιπαλότητας της περιοχής.
Η περιστολή των ΗΠΑ ήταν μόνο ένας παράγοντας στην αναπροσαρμογή που βρίσκεται σε εξέλιξη. Άλλα περιελάμβαναν την εξάντληση της λεγόμενης Αραβικής Άνοιξης, με τα ισλαμιστικά και υπέρ της δημοκρατίας πολιτικά κινήματα να εξαφανίζονται μετά από μια δεκαετία διαμάχης, αστάθειας και αντεπανάστασης. Τα αντιδραστικά αραβικά κράτη που είχαν εργαστεί για να τα υπονομεύσουν – ειδικά, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία – απομακρύνονταν από τις ιδεολογικές μάχες σε μια πιο ρεαλιστική ατζέντα. Αυτό υποκινήθηκε από την αυξανόμενη ανάγκη για τα πετρελαϊκά κράτη της περιοχής να διαφοροποιήσουν τις δικές τους οικονομίες, καθώς ο κόσμος προσπαθεί να απελευθερωθεί από τον άνθρακα. Ο διάδοχος της Σαουδικής Αραβίας έβλεπε με έκπληκτα μάτια τον δυναμισμό του τεχνολογικού τομέα του Ισραήλ. Το Ντουμπάι έγινε πόλος έλξης για τους Ισραηλινούς τουρίστες.
Τους προηγούμενους μήνες, η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει βάλει πολλά από τα περιφερειακά της αυγά στο καλάθι της ομαλοποίησης Σαουδικής Αραβίας-Ισραήλ. Μια συμφωνία δεν ήταν κοντά, αλλά ο Λευκός Οίκος ήταν πεπεισμένος για τη στρατηγική της απεραντοσύνη: Αν το Ισραήλ είχε επίσημα στο πλευρό του το πιο ισχυρό γεωπολιτικά κράτος του αραβικού κόσμου, με σημαντικές εγγυήσεις ασφαλείας των ΗΠΑ, θα σηματοδοτούσε μια αλλαγή σελίδας στη Μέση Ανατολή. Οι στενοί δεσμοί του Ισραήλ με τους Σαουδάραβες θα μπορούσαν να δημιουργήσουν έναν αποτρεπτικό άξονα κατά του Ιράν που θα επέτρεπε στην Ουάσιγκτον να επικεντρωθεί καλύτερα στον ανταγωνισμό της με την Κίνα και στην ιστορική πρόκληση του πολέμου στην Ουκρανία.
Αλλά αποδεικνύεται ότι η «παλιά» Μέση Ανατολή ήταν αδύνατο να ταφεί. Η βάναυση επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου στο νότιο Ισραήλ ακολουθήθηκε από μια αδυσώπητη, συνεχιζόμενη ισραηλινή επίθεση που σκότωσε τουλάχιστον 2.670 Παλαιστίνιους στη Γάζα και εκτόπισε περισσότερους από 600.000 ανθρώπους μέσα σε λίγες μέρες. Είδε μια έκρηξη υποστήριξης για την παλαιστινιακή υπόθεση σε όλο τον αραβικό κόσμο, καθώς και σε μουσουλμανικές χώρες πιο μακριά. Έχει παγώσει κάθε συζήτηση για επικείμενη προσέγγιση Σαουδικής Αραβίας-Ισραήλ.
«Το σημείο εκκίνησης για τη Νέα Μέση Ανατολή θα είναι μια εκ νέου κατάληψη της Λωρίδας της Γάζας από το Ισραήλ, όχι μια Ισραηλινή Πρεσβεία στο Ριάντ», έγραψε ο Στίβεν Κουκ στο Foreign Policy.
Η προφανής ελπίδα του Νετανιάχου ότι οι Παλαιστίνιοι θα μπορούσαν να παραγκωνιστούν σε ένα ευρύτερο περιφερειακό ταμπλό φαίνεται πιο αφελής από ποτέ, ειδικά καθώς οι γείτονες του Ισραήλ βλέπουν στην αυξανόμενη βία στοιχεία της βασικής αιτίας – την απουσία διαδικασίας να δώσουν στους Παλαιστίνιους το δικό τους κράτος ή ίσα πολιτικά δικαιώματα. «Τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου μπορεί να κλείσουν προσωρινά την πόρτα στη Νέα Μέση Ανατολή και η επαναλειτουργία της μπορεί να εξαρτηθεί από τον δρόμο που θα επιλέξει το Ισραήλ σχετικά με το Παλαιστινιακό ζήτημα», κατέληξε ο Μουράτ Γεσίλτας στην Daily Sabah, ένα τουρκικό φιλοκυβερνητικό έντυπο.
«Η Χαμάς δήλωσε με τον πιο ξεκάθαρο, οδυνηρό και δολοφονικό τρόπο», έγραψε ο Meron Rappaport στην αριστερή, εβραϊκή έκδοση Local Call, «ότι η σύγκρουση που απειλεί τις ζωές των Ισραηλινών είναι η σύγκρουση με τους Παλαιστίνιους και η ιδέα ότι μπορούν να παρακαμφθούν μέσω του Ριάντ ή του Άμπου Ντάμπι ή ότι τα 2 εκατομμύρια Παλαιστίνιοι που είναι φυλακισμένοι στη Γάζα θα εξαφανιστούν εάν το Ισραήλ χτίσει έναν αρκετά περίτεχνο φράχτη, είναι μια ψευδαίσθηση που τώρα καταρρέει με τρομερό ανθρώπινο κόστος».
Ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Γάζα, μια βαθιά ιστορία τραύματος και βίας, οι Ηνωμένες Πολιτείες επίσης αποσύρονται τώρα πίσω στη Μέση Ανατολή. Ο υπουργός Εξωτερικών Άντονι Μπλίκεν θα επιστρέψει στο Ισραήλ τη Δευτέρα μετά από μια περιοδεία-αστραπή στις περιφερειακές πρωτεύουσες.
Αν και δεν είναι σαφές τι γνώριζε το Ιράν για τις λεπτομέρειες σχετικά με την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου, οι εντάσεις με την Τεχεράνη αυξάνονται για άλλη μια φορά. Η προοπτική της Χεζμπολάχ, του Λιβανέζου αντιπροσώπου του Ιράν, να μπει πλήρως στη μάχη φαίνεται πιο πιθανή μέρα με τη μέρα.
«Εάν οι ΗΠΑ εμπλακούν πιο άμεσα στις μάχες, θα μπορούσαν να ανατρέψουν αυτό που είχε θεωρηθεί ως επιθυμία των κυβερνήσεων Τραμπ και Μπάιντεν να απομακρυνθούν από την περιοχή υπέρ της μεγαλύτερης εστίασης στην Κίνα και, με τον πόλεμο της Ουκρανίας, στη Ρωσία», έγραψαν οι Μάθιου Μπάροουζ και Ρόμπερτ Μάνινγκ από το Stimson Center, υπογραμμίζοντας την άφιξη μιας νέας, «νέας» Μέσης Ανατολής.
Στην ανάλυσή τους, η μετά την 7η Οκτώβρη δεν θα καθοριστεί μόνο από τον ανταγωνισμό και τη συνεννόηση μεταξύ κράτους που φαινόταν να αναδιαμορφώνει τη Μέση Ανατολή τους τελευταίους μήνες, αλλά ένα δίκτυο μη κρατικών αδίστακτων παραγόντων που δεν θα εξαφανιστεί — ακόμα κι αν «η εστίασή μας μετατοπίστηκε».
Η τρέχουσα στιγμή υπογραμμίζει επίσης τις τεράστιες ανισότητες που χαράσσονται στη Μέση Ανατολή. Όποιος κι αν είναι ο απύθμενος πλούτος των βασιλιάδων της Σαουδικής Αραβίας ή των Εμιράτων, υπάρχει η εξαθλίωση της Υεμένης και η διαρκής δυστυχία των προσφύγων της Συρίας. Όποια και αν είναι η εμπιστοσύνη και η ανδρεία του ιδιωτικού τομέα του Ισραήλ, υπάρχει η δυσλειτουργία του γειτονικού Λιβάνου και η απελπισία εκατομμυρίων Παλαιστινίων που ζουν κάτω από μισό αιώνα κατοχής.
«Οι νικητές της νέας Μέσης Ανατολής ενσωματώνουν μια συναλλακτική νοοτροπία που μπορεί να τους κάνει ακόμα πλουσιότερους», ανέφερε ο Economist τον περασμένο μήνα . «Οι χαμένοι του είναι μια υπενθύμιση ότι σε έναν κόσμο με λιγότερους κανόνες και αρχές, κανείς δεν έρχεται να τον σώσει».
Και για τον Νετανιάχου – τον προάγγελο της «νέας» Μέσης Ανατολής – η νέα, «νέα» Μέση Ανατολή μπορεί να είναι ένα μέρος που δεν συγχωρεί. Δημοσκοπήσεις του ισραηλινού κοινού δείχνουν ότι η πλειοψηφία κατηγορεί την κυβέρνησή του για την αποτυχία να προστατεύσει τους Ισραηλινούς από την πιο αιματηρή μέρα στην ιστορία του έθνους τους. Η πολιτική του καριέρα μπορεί να είναι δύσκολο να αναβιώσει μόλις σταματήσει αυτός ο γύρος εχθροπραξιών.
«Είναι σχεδόν βέβαιο ότι μόλις ολοκληρωθεί η χερσαία επιχείρηση, μετά από μερικούς μήνες, ο πρωθυπουργός Νετανιάχου θα σταματήσει να υπηρετεί ως πρωθυπουργός», είπε στους συναδέλφους μου ο Σόλων Σόλομον, πρώην δικηγόρος της Κνεσέτ και καθηγητής διεθνούς δικαίου στο Πανεπιστήμιο Brunel του Λονδίνου.
