Σύνταξη – επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Τα αποτελέσματα των τουρκικών εκλογών μιλούν για τη δημοκρατική ανθεκτικότητα μιας κοινωνίας που αξίζει υποστήριξη, αλλά μας λέει και κάτι για την ανθεκτικότητα του αυταρχικού λαϊκισμού. Η προσέλευση 89% των ψηφοφόρων σε μια χώρα σχεδόν 90 εκατομμυρίων πληθυσμού είναι ένα εκλογικό αποτέλεσμα που ντροπιάζει τις περισσότερες φιλελεύθερες δημοκρατίες.
Η Τουρκία, φυσικά, δεν είναι φιλελεύθερη δημοκρατία. Οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών, το διαβρωμένο κράτος δικαίου και η κατεστραμμένη διάκριση των εξουσιών, δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας.
Ωστόσο, παραδόξως, αυτό ακριβώς είναι που κάνει τον πρώτο εκλογικό γύρο της Τουρκίας τόσο αξιοσημείωτο: Σε ένα πολιτικό σύστημα όπου τα δικαιώματα, οι έλεγχοι και οι ισορροπίες έχουν ακυρωθεί, οι εκλογές δεν μπορούν να είναι δίκαιες. Όπως είναι γνωστό, κανένας υποψήφιος δεν συγκέντρωσε την απόλυτη πλειοψηφία, οδηγώντας την Τουρκία σε δεύτερο γύρο ψηφοφορίας στις 28 Μαΐου.
Όμως, δύσκολα μπορεί κανείς να φανταστεί έναν δεύτερο γύρο εκλογών στη Ρωσία, στην Κίνα ή στην Αίγυπτο. Το τουρκικό πολιτικό σύστημα δεν είναι δημοκρατικό, αλλά η τουρκική κοινωνία έχει επιδείξει μια δημοκρατική ανθεκτικότητα που πρέπει να τύχει θαυμασμού σε όλο τον κόσμο. Ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα του δεύτερου γύρου, αυτό απαιτεί προβληματισμό.
Με μερίδιο 49,5% στον πρώτο γύρο της προεδρικής κούρσας της Τουρκίας, ο Πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan έχει τώρα τον άνεμο στα πανιά του. Και αν μέρος, αν όχι όλο, το μερίδιο 5% των ψήφων του εθνικιστή υποψηφίου του πρώτου γύρου Sinan Oğan καταλήξει στον νυν ηγέτη – κάτι σχεδόν βέβαιο μετά την πρόσφατη συμφωνία των δύο ηγετών – θα είναι μια ξεκάθαρη νίκη έναντι του υποψηφίου της αντιπολίτευσης, Kemal Kılıçdaroğlu.
Είναι αλήθεια ότι αυτά τα αποτελέσματα είναι πολύ κατώτερα από τις προσδοκίες της αντιπολίτευσης. Ενώ οι δημοσκόποι είχαν υποτιμήσει τη δύναμη παραμονής στην εξουσία του Erdogan στο παρελθόν, πολλοί πίστευαν ότι αυτή τη φορά τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά. Ο καλπάζων πληθωρισμός, μια στάσιμη οικονομία και ένας σεισμός που αντιμετωπίστηκε κάκιστα και στοίχισε τη ζωή σε 50.000 ανθρώπους, ήταν ισχυροί λόγοι για να περιμένουμε μια ριζική στροφή. Αντίθετα, ο πρώτος γύρος των εκλογών της Τουρκίας δείχνει μια ολοένα και πιο διχασμένη γεωγραφικά χώρα, τον ανερχόμενο εθνικισμό, έναν βαθιά ριζωμένο πολιτισμικό πόλεμο και τη διαρκή παρουσία του λαϊκιστικού αυταρχισμού.
Όπως επισημάνθηκε ωστόσο, η επανεκλογή του Erdogan θα ήταν ένα βολικό αποτέλεσμα για την Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα είναι σε θέση να μιλήσει για αξίες, χτυπώντας τον αυταρχισμό της Τουρκίας – στον οποίο δεν έχει καμία επιρροή – ενώ συγχρόνως θα συνεχίσει να περπατά κυνικά στον δρομο μιας σχέσης εξόφθαλμης συναλλαγής με έναν ασύστολα συναλλακτικό ηγέτη.
Η επιτομή αυτης της τακτικής είναι η συνέχεια της συμφωνίας για τη μετανάστευση του 2016. Ως ένα βαθμό, η επαμφοτερίζουσα στάση της Τουρκίας στον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει επίσης αποφέρει κάποια οφέλη – όπως η συμφωνία για τα σιτηρά. Όμως, ενώ δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι το πρώτο θα συνεχιστεί, δεδομένης της αυξανόμενης ανυπομονησίας της τουρκικής κοινωνίας για τους πρόσφυγες – στην οποία ακόμη και ο Erdogan θα πρέπει να ανταποκριθεί – το σίγουρο είναι ότι ο Kılıçdaroğlu θα απομακρυνόταν από μια τέτοια συναλλακτική σχέση. Καθώς θα έβαζε ξανά τη δημοκρατία της Τουρκίας σε τροχιά από τη μία πλευρά, από την άλλη θα χτυπούσε τελικά την πόρτα της ένταξης στην ΕΕ.
Επομένως, η νίκη της αντιπολίτευσης θα ανάγκαζε την ΕΕ να κοιτάξει τον εαυτό της στον καθρέφτη, αποκαλύπτοντας τις πολλές αντιφάσεις της. Όσον αφορά την Τουρκία, αυτός ο προβληματισμός δεν είναι όμορφος.
Σημαίνει αυτό ότι η ΕΕ μπορεί τώρα να επαναπαυθεί, να χαλαρώσει και να υποθέσει ότι όλα θα παραμείνουν ίδια; Οχι.
Οι τουρκικές εκλογές μιλούν για τη δημοκρατική ανθεκτικότητα μιας κοινωνίας που αξίζει προσοχής και υποστήριξης. Ακόμα κι αν ο Erdogan εισέλθει στην τρίτη δεκαετία παραμονής στην εξουσία, αποδεικνύεται ότι αυτός και η Τουρκία δεν είναι συνώνυμοι.
Για την Ευρώπη, αυτό σημαίνει αποχή από την συνέχιση της αναποτελεσματικής κριτικής της τουρκικής δημοκρατίας – η οποία, εν μέσω μιας ολοένα και πιο εθνικιστικής κοινωνίας, έχει κατα κύριο λόγο αποτελεσματα μπούμερανγκ. Αντίθετα, απαιτεί την αναζήτηση εναλλακτικών πιο ήπιων τρόπων εμπλοκής με την τουρκική κοινωνία πέρα από τον ηγέτη της. Η επιμονή σε μια αποκλειστικη σχέση συναλλαγής με την Τουρκία μέσω του Erdogan αδικεί τη χώρα, τον δυναμισμό της ή τις δυνατότητές της για αλλαγή.
Τούτου λεχθέντος, οι εκλογές στην Τουρκία μας λένε επίσης κάτι για την ανθεκτικότητα του αυταρχικού λαϊκισμού, των εκλεγμένων απολυταρχιών και των δημοκρατικών και αυταρχικών χωρών που δεν βλέπουν στα μάτια την Ευρώπη και τη Δύση.
Η ΕΕ πρέπει να μάθει να ζει με αυτές τις χώρες, αναλογιζόμενη τι μπορεί και τι δεν μπορεί να κάνει. Αυτό που δεν μπορεί να κάνει είναι να ελπίζει να αλλάξει αυτή την κατάσταση μέσω της διακηρυκτικης διπλωματίας, του προσηλυτισμού και της πειθούς. Πουθενά αυτό δεν είναι πιο ξεκάθαρο από τις αποτυχημένες προσπάθειες των δυτικών δυνάμεων να προσελκύσουν χώρες της Αφρικής, της Ανατολικής Ασίας και της Λατινικής Αμερικής στο στρατόπεδο τους σε σχέση με τον πόλεμο της Ουκρανίας, μιλώντας για την τάξη που βασίζεται σε κανόνες, τη δημοκρατία και την αντι-αποικιοκρατία.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η Ευρώπη πρέπει να εγκαταλείψει αυτά τα επιχειρήματα ή να γυρίσει την πλάτη σε όσους δεν συμφωνούν μαζί της, επιτρέποντας στη Ρωσία να παίξει το παιχνίδι «Δύση εναντίον Υπόλοιπων». Αντίθετα, η Ευρώπη πρέπει να βρει τρόπους αναζήτησης εταιρικών σχέσεων στις οποίες να προσφέρει αξία στους συνομιλητές της, ενώ αναμένει κάτι εξίσου απτό σε αντάλλαγμα. Θα πρέπει να το κάνει ρεαλιστικά αλλά όχι συναλλακτικά, όπως έχει κάνει μέχρι τώρα με την Τουρκία του Erdogan.
Το να υπάρχει μια ειλικρινής συζήτηση όπου η Ευρώπη καθορίζει τι χρειάζεται και τι μπορεί να προσφέρει, πλαισιώνοντας τόσο τα δικαιώματα όσο και το δίκαιο, είναι εφικτό. Όμως είναι εντελώς διαφορετικό να κηρύττεις αξίες ενώ επιδιώκεις κυνικά συναλλαγές, ελπίζοντας βαθιά μέσα σου ότι η πολιτική αλλαγή εντός αυτών των χωρών δεν θα αποκαλύψει ποτέ τις αντιφάσεις της Δύσης.
Πηγη: POLITICO
