Σύνταξη: Κώστας Μπετινάκης
«Ο εχθρός προ των Πυλών» λέγεται η βραβευμένη ταινία στο φεστιβάλ του Βερολίνου και περιγράφει ένα επεισόδιο από την πολιορκία του Στάλινγκραντ.
Πρόκειται για το πιο ακριβό φιλμ που είχε τότε γυριστεί στην Ευρώπη και αναπαριστά με ρεαλισμό τοπία από την πολύμηνη πολιορκία της πολύπαθης πόλης, που πλέον δεν αναγράφεται στους χάρτες. Κι όμως μέσα στην πόλη εκείνη δόθηκαν οι πιο σκληρές μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Όπως κάθε χρόνο στις 23 Αυγούστου, τιμώνται στο Βόλγκογκραντ πλέον τα θύματα της επικής μάχης του Στάλινγκραντ. Ημέρα μνήμης. Με τη στενή έννοια, η αρχή της μάχης μπορεί να αναχθεί στον ανελέητο βομβαρδισμό της πόλης από τη Λουφτβάφε στις 23 Αυγούστου 1942.
Η τελική μάχη για την ανακατάληψη ολόκληρης της πόλης είχε ξεκινήσει στις 10 Ιανουαρίου 1943, όταν ο τότε ακόμα στρατηγός (κι αργότερα στρατάρχης) Konstantin Rokossovsky διέτασσε να ξεκινήσει η επιχείρηση «Δαχτυλίδι», που περικύκλωσε τις εναπομείνασες ναζιστικές δυνάμεις που είχαν παραμείνει στην πόλη και τις υποχρέωσε σε παράδοση.
Στις 27 Ιουλίου ο Στάλιν είχε εκδώσει την περίφημη διαταγή «ούτε βήμα πίσω» που σήμανε και την αδάμαστη αντοχή των υπερασπιστών της πόλης με επικεφαλής τα μέλη της ξακουστής 62ης στρατιάς, με διοικητή τον στρατηγό Vassily Chuikov. Το τελικό χτύπημα εναντίον των ναζιστικών δυνάμεων εισβολής δόθηκε με τον στρατηγό Georgy Zhukov (αργότερα στρατάρχη) που διέταξε στις 19 Νοεμβρίου την επιχείρηση «Ουρανός».
«Η Μητέρα Πατρίδα καλεί»
Πρόκειται για τη γυναικεία μορφή που κρατά σπαθί στο δεξί της χέρι, ενώ απλώνει το αριστερό της, σε κίνηση που καλεί στη μάχη. Σχεδιάστηκε από τον Γεβγκένι Βουτσέτιτς και είναι ένα από τα μεγαλύτερα γλυπτά του κόσμου, με 85 μέτρα ύψος από την επιφάνεια του βάθρου μέχρι την άκρη του σπαθιού.
Από τη βάση του λόφου, στο μνημείο οδηγούν 200 σκαλοπάτια – όσες και οι μέρες της θρυλικής μάχης.
Το BBC υποστηρίζει πως το ύψους 85 μέτρων άγαλμα της Μητέρας Πατρίδας, βάρους 8.000 τόνων που κατασκευάστηκε το 1960 -από τα μεγαλύτερα στον κόσμο- «παρουσιάζει κλίση 20 εκατοστών και κινδυνεύει να καταρρεύσει».
Το δημοτικό συμβούλιο του Βόλγκογκραντ επιτρέπει την μετονομασία της πόλης σε Στάλινγκραντ οκτώ ημέρες τον χρόνο:
# Στις 2 Φεβρουαρίου, επέτειο της νίκης της ιστορικής μάχης
# Την 9η Μαΐου που όλη η Ευρώπη γιορτάζει τη νίκη εναντίον του ναζισμού
# Στις 22 Ιουνίου, επέτειο της εισβολής των ναζιστικών στρατευμάτων στην ΕΣΣΔ
# Την 23η Αυγούστου ημέρα μνήμης για την εκατόμβη των κατοίκων του Στάλινγκραντ από τον βομβαρδισμό της Λουφτβάφε
# Στις 2 Σεπτεμβρίου – τιμώντας τον τερματισμό του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου – με την παράδοση της Ιαπωνίας και
# στις 19 Νοεμβρίου, τιμώντας την έναρξη της επιχείρησης ΟΥΡΑΝΟΣ, που παγίδεψε τους Γερμανούς και τους συμμάχους τους στις συνοικίες που είχαν καταλάβει στο Στάλινγκραντ.
Η επική μάχη για την κατάληψη του Στάλινγκραντ από τα ναζιστικά στρατεύματα είχε αρχίσει το καλοκαίρι του 1942 και στοίχισε τη ζωή σε πλέον των δύο εκατομμυρίων ανθρώπων. Η ναζιστική ήττα προκαλεί και σήμερα υπερηφάνεια στους νικητές και τους απογόνους τους.
Κι η μάχη του Στάλινγκραντ θυμίζει την καμπή της ως τότε πορείας των ναζί, οι οποίοι δεν γιόρτασαν από τότε ούτε μία νίκη.
Περί τους 150.000 Γερμανούς στρατιώτες σκοτώθηκαν μαζί με χιλιάδες Ρουμάνους και Ούγγρους συμπολεμιστές τους.
Ξεπερνούν τους 91.000 οι Γερμανοί στρατιώτες που συνελήφθησαν αιχμάλωτοι. Από αυτούς μόλις 6.000 επέστρεψαν κάποτε σπίτια τους.
Εκατόμβη, όμως, ήταν κι από τη μεριά των Ρώσων: Τα αρχεία του Κόκκινου Στρατού αναφέρουν ότι 485.751 Ρώσοι στρατιώτες σκοτώθηκαν. Περί τους 13.500 εκτελέστηκαν για ανυπακοή.
Ο φον Πάουλους, που είχε προαχθεί λίγες μέρες πριν, θα γινόταν ο πρώτος Γερμανός στρατάρχης που θα παραδιδόταν στον εχθρό.
Στην πολύπαθη εκείνη πόλη-φάντασμα, 9.769 κάτοικοι είχαν επιβιώσει από τις μάχες, ζώντας στα υπόγεια και έχοντας δημιουργήσει ένα πολυδαίδαλο δίκτυο εν είδει αρουραίων.
Ήταν 2 Φεβρουαρίου, όταν ο στρατηγός Φρίντριχ Πάουλους υποχρεωνόταν να υπογράψει την ταπεινωτική παράδοση των γερμανικών στρατευμάτων, μετά την αιματηρότερη μάχη του πολέμου που είχε διαρκέσει έξι μήνες. Τα ναζιστικά στρατεύματα δεν είχαν μπορέσει να καταλάβουν το Στάλινγκραντ, παρά τις μάχες σώμα με σώμα, μέσα στην ερειπωμένη πόλη.
Έχουν περάσει πια 74 χρόνια από τότε που η γερμανική διοίκηση αναγκαζόταν να επαναλάβει την εντολή υποχώρησης, που θύμιζε την υποχώρηση της στρατιάς του Ναπολέοντα.
Η πόλη με τα δύο ονόματα
Οι κάτοικοι του Βόλγκονγκραντ, στη νοτιοδυτική Ρωσία, γιορτάζουν την 74ή επέτειο από τη μάχη του Στάλινγκραντ και τη μεγάλη νίκη των Σοβιετικών επί των Γερμανών.
Όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις των τελευταίων χρόνων, πάντα υπάρχει η κρυφή ελπίδα να εορτάσουν και την εκ νέου μετονομασία της πόλης τους σε Στάλινγκραντ.
Το γραφείο του τοπικού κυβερνήτη «κατακλύζεται», όπως λέει ο ίδιος, «από επιστολές με τις οποίες ζητoύν να ξαναπάρει η πόλη το ιστορικό της όνομα».
Η πόλη ονομαζόταν αρχικά Τσαρίτσιν και υιοθέτησε το όνομα του Στάλιν στη διάρκεια της διακυβέρνησής του, από το 1924 έως το 1953. Μετονομάστηκε όμως σε Βόλγκογκραντ στο πλαίσιο της «αποσταλινοποίησης», που εφήρμοσε ο Χρουτσόφ.
«Υπάρχει η ιστορία, υπάρχει η πραγματικότητα, υπάρχει η μνήμη των πατεράδων και των παππούδων μας που υπερασπίστηκαν αυτήν την πόλη και πολέμησαν στο όνομα του Στάλιν» λέει ο ηγέτης του σύγχρονου Κομμουνιστικού Κόμματος, Γενάντι Ζιουγκάνοβ, που υποστηρίζει διακαώς την πρωτοβουλία των τοπικών αρχών.
«Ο Στάλιν ήταν επικεφαλής της χώρας για σχεδόν 30 χρόνια. Υπήρχαν λάθη, υπήρχαν παραβιάσεις του νόμου, αλλά υπήρχαν επίσης και μεγάλες νίκες… Ας είμαστε ακριβείς με την ιστορία» σημειώνει.
Πολλές πόλεις, κυρίως στην Ινδία, έχουν αλλάξει ονομασία τα τελευταία χρόνια.
Η Βομβάη λέγεται πλέον Μουμπάι, η Καλκούτα Κολκάτα και το Μαντράς Τσενάι.
Αλλά και στη Ρωσία, αμέσως μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος, ο νεόκοπος καπιταλιστής Μπορίς Γιέλτσιν είχε σπεύσει να αποδώσει στο Λένινγκραντ την παλιά αυτοκρατορική του ονομασία: Αγία Πετρούπολη.
