Σύνταξη και Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Είναι ωραίο να αναφέρεται κάτι θετικό, που και που. Ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν συναντήθηκαν την περασμένη Πέμπτη στην Πράγα – ανοίγοντας πιθανώς έναν δρόμο για τον τερματισμό μιας από τις πιο δυσεπίλυτες συγκρούσεις του σύγχρονου κόσμου. Δεν έχουμε φτάσει ακόμα εκεί, όμως.
Αν και γείτονες, η Τουρκία και η Αρμενία έχουν χωριστεί για σχεδόν έναν αιώνα, εξαιτίας του Ψυχρού Πολέμου και του βάρους του παρελθόντος – τη μαζική δολοφονία Αρμενίων στην Ανατολία το 1915 – που οι ιστορικοί θεωρούν ως την πρώτη γενοκτονία του 20ού αιώνα. Μια προσπάθεια συμφιλίωσης με τη μεσολάβηση της Δύσης πριν από περισσότερο από μια δεκαετία απέτυχε και τα σύνορα μεταξύ των δύο εθνών παραμένουν σφραγισμένα για δεκαετίες. Οι δύο γείτονες δεν έχουν ουσιαστικά καμία σχέση – κάτι που τους αφήνει να μοιράζονται ένα από τα τελευταία κλειδωμένα σύνορα της σύγχρονης Ευρώπης.
Για να γίνει ακόμη πιο δύσκολη η συμφιλίωση, το 2020 ένας σύντομος αλλά καταστροφικός πόλεμος μεταξύ της Αρμενίας και του γειτονικού Αζερμπαϊτζάν είχε ως αποτέλεσμα χιλιάδες θύματα και από τις δύο πλευρές – με πολλούς Αρμένιους να κατηγορούν την Τουρκία για τη στρατιωτική της υποστήριξη στο Αζερμπαϊτζάν. Η – χωρίς πρόσβαση στη θάλασσα – Αρμενία, με τα παλιά της σοβιετικά όπλα και έναν μικρό πληθυσμό σχεδόν 3 εκατομμυρίων, δύσκολα συγκρίνεται πλέον με το πλούσιο σε πετρέλαιο Αζερμπαϊτζάν, του οποίου οι ισχυροί φίλοι περιλαμβάνουν την Τουρκία και το Ισραήλ. Κατά τη διάρκεια του πολέμου του 2020, οι Αρμένιοι έχασαν αρκετές χιλιάδες άνδρες και μεγάλο μέρος του αζερικού εδάφους που είχαν καταλάβει τη δεκαετία του 1990, μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Η κατάπαυση του πυρός μεταξύ των δύο χωρών παραμένει εύθραυστη και μια έξαρση των εχθροπραξιών στα σύνορα τον περασμένο μήνα, είχε ως αποτέλεσμα αριθμό νεκρών που ξεπέρασε τους 200.
Όλα αυτά δίνουν βαρύτητα στην προθυμία του Πασινιάν να σφίξει το χέρι του Ερτνογάν. Ο Πασινιάν καταλαβαίνει ότι για να επιβιώσει η Αρμενία, χρειάζεται να έχει ειρήνη με τους γείτονές της – και ότι δεν μπορεί να βασίζεται αποκλειστικά στη Ρωσία, όπως έκανε εδώ και πολλά χρόνια, για να την βοηθήσει σε περιόδους προβλημάτων. Από την άνοδό του στην κορυφή (μετά από την επανάσταση ενάντια στις φιλορωσικές ελίτ το 2018), ο Πασινιάν στέλνει συνεχώς μηνύματα για την επιθυμία του να εξομαλύνει τις σχέσεις με την Τουρκία χωρίς προϋποθέσεις – εννοώντας ότι το Ερεβάν, κάνοντας σαφή ρήξη με προηγούμενες κυβερνήσεις της Αρμενίας, δεν θέτει πλέον ως όρο την αναγνώριση της γενοκτονίας του 1915 από την Άγκυρα, για την εξομάλυνση των σχέσεων των δύο χωρών.
Ο Αρμένιος ηγέτης δείχνει εξαιρετικό ρεαλισμό στο θέμα. Τρεις γενιές Τούρκων έχουν διδαχθεί μια στρεβλή εκδοχή της γενοκτονίας του 1915 που αρνείται οποιαδήποτε επίσημη τουρκική ευθύνη και η προσέγγιση της χώρας στο θέμα είναι απίθανο να αλλάξει. Για να είμαστε σαφείς, η απόφαση του Ερντογάν να συναντηθεί με τον Αρμένιο ηγέτη έχει να κάνει περισσότερο με την επιθυμία της Άγκυρας για περιφερειακή επιρροή παρά με κάποια παρόρμηση να αντιμετωπίσει το παρελθόν της Τουρκίας. Όμως, εάν υπάρξει καλύτερο κλίμα μεταξύ των δύο χωρών, ιστορικοί και μελετητές στην Τουρκία (και αλλού) που πιστεύουν διαφορετικά, μπορούν να είναι ελεύθεροι να εκφράσουν τις απόψεις τους – όπως συνέβαινε πριν από μια δεκαετία, όταν η Τουρκία ήταν πιο ελεύθερη. Εάν υπάρξει ομαλοποίηση, οι Τούρκοι και οι Αρμένιοι μπορούν να αναβιώσουν τη γνωριμία μεταξύ τους μέσω του εμπορίου και των ταξιδιών – και να ανακαλύψουν πόσο μοιάζουν.
Η αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Αρμενίας είναι επίσης το κλειδί για τη σταθερότητα στον Καύκασο – και για την πιθανή υπονόμευση της κυριαρχίας της Ρωσίας στην περιοχή ως του μόνου μεσολαβητή ισχύος. Η αποκατάσταση αρχαίων εμπορικών οδών θα μπορούσε να δώσει οικονομική ώθηση στην Αρμενία, τη Γεωργία, το Αζερμπαϊτζάν και τις φτωχές περιοχές της ανατολικής Τουρκίας. Γνωρίζουμε από τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία ότι η οικονομική αλληλεξάρτηση δεν αποτρέπει πάντα την επιθετικότητα – αλλά μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να βγουν από τη φτώχεια. Αυτό θα ήταν σημαντικό για μια περιοχή που παλεύει με εσωτερικούς ανταγωνισμούς και τη ρωσική επιρροή.
Το πιο σημαντικό, μια πραγματική συμφιλίωση μεταξύ Τουρκίας και Αρμενίας θα μπορούσε να βοηθήσει στη μείωση της έντασης μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν και να τονώσει τις οδυνηρά αργές ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο. Ο Ερντογάν θα πρέπει να το θέσει αυτό ως προτεραιότητα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Τουρκία έχει μέρος σε αυτή τη σύγκρουση. Με εθνοτικούς δεσμούς και το σύνθημα «Ένα έθνος, δύο κράτη», η Άγκυρα είναι σταθερά στην πλευρά των Αζέρων. Η Τουρκία υποστήριξε το Μπακού στον πρόσφατο πόλεμο του 2020. Ωστόσο, ο πόλεμος στην Ουκρανία έπεισε τους Τούρκους ότι η περιφερειακή ειρήνη δεν μπορεί πλέον να θεωρείται δεδομένη – και ότι είναι λογικό να προσπαθήσουν να απωθήσουν (με προσεκτικά βήματα)) τη ρωσική επιρροή στην ανατολική τους πλευρά.
Ο Ερντογάν δείχνει πρόθυμος να πιέσει για ειρήνη. Αυτό είναι σε συμφωνία με την προσπάθεια του να επανατοποθετηθεί ως επιδέξιος διαπραγματευτής που μπορεί να εξασφαλίσει σκληρές συμφωνίες, όπως η πρόσφατη συμφωνία σιτηρών ή η ανταλλαγή κρατουμένων μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας (όπου η Τουρκία έπαιξε σημαντικό ρόλο και στις δύο). Εάν η Τουρκία μπορέσει να χρησιμοποιήσει την επιρροή της στο Αζερμπαϊτζάν για να προωθήσει τις ειρηνευτικές συνομιλίες και να εξασφαλίσει την απελευθέρωση των εναπομεινάντων Αρμενίων αιχμαλώτων πολέμου που κρατούνται από το Μπακού, το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι ένα τεράστιο βήμα προς τα εμπρός.
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν δεν θα πρέπει να είναι ευχαριστημένος με τη συνάντηση της Πέμπτης. Ιστορικά, η Ρωσία έχει χρησιμοποιήσει τις ενθετικές εντάσεις και τους εσωτερικούς ανταγωνισμούς μεταξύ των μετασοβιετικών κρατών για να αυξήσει τη δύναμή της στις απομακρυσμένες γωνιές της πρώην αυτοκρατορίας της. Ο Καύκασος ήταν, εδώ και πολύ καιρό, το κατώφλι της Ρωσίας. Όμως, οι χώρες της περιοχής, αν και κατανοούν τη σημασία των καλών σχέσεων με τη Μόσχα, δεν θέλουν να είναι απλοί παίκτες στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας ή να δεσμεύουν το μέλλον τους αποκλειστικά στον Πούτιν.
Ο Ερντογάν και ο Πασινιάν πρέπει να αναγνωρίσουν τον συμβολισμό της στιγμής – αλλά και τη στρατηγική σημασία αυτής της χειραψίας για τις χώρες τους. Πρέπει να προχωρήσουν και να ανοίξουν τα σύνορα μεταξύ των δύο χωρών, επιτρέποντας σε άλλους να χτίσουν πολιτιστικές γέφυρες. Μακροπρόθεσμα, αυτό θα μπορούσε να αποδειχθεί μια σημαντική κίνηση στον παγκόσμιο αγώνα σκάκι για τα σύνορα της Ευρώπης.
Πηγή: The Washington Post
