Σύνταξη – επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Έχει χαιρετιστεί ως το πολυτιμότερο ναυάγιο στον κόσμο. Μια ισπανική γαλέρα, η San José, βυθίστηκε από τους Βρετανούς στα ανοικτά των ακτών της Κολομβίας πριν από περισσότερα από 300 χρόνια. Είχε ένα φορτίο από χρυσό, ασήμι και σμαράγδια αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Όμως χρόνια μετά την ανακάλυψή του, εξακολουθεί να μαίνεται μια συζήτηση για το ποιος είναι ο ιδιοκτήτης αυτού του θησαυρού και τι πρέπει να γίνει με το ναυάγιο. Τα κράτη της Κολομβίας και της Ισπανίας τον έχουν διεκδικήσει, όπως και μια αμερικανική εταιρεία διάσωσης και ομάδες ιθαγενών στη Νότια Αμερική. Υπήρξαν δικαστικές διαμάχες στην Κολομβία και τις ΗΠΑ και η υπόθεση βρίσκεται τώρα στο Μόνιμο Διαιτητικό Δικαστήριο της Χάγης. Η κολομβιανή κυβέρνηση λέει ότι θέλει να ανελκύσει τα υπολείμματα του σκάφους και να τα βάλει σε μουσείο. Οι κυνηγοί θησαυρών επισημαίνουν την εμπορική αξία του φορτίου, η οποία μπορεί να φτάσει τα 18 δις δολάρια.
Όμως οι αρχαιολόγοι λένε ότι το ναυάγιο – και χιλιάδες παρόμοια σε όλο τον κόσμο – θα πρέπει να αφεθούν εκεί που είναι. Οι ιστορικοί της ναυτιλίας μας υπενθυμίζουν ότι το San Jose είναι ένα νεκροταφείο και ως τέτοιο πρέπει να το σεβόμαστε: περίπου 600 άνθρωποι πνίγηκαν όταν το πλοίο βυθιστηκε. «Είναι μεγάλο χάος και δεν βλέπω κάποια εύκολη διέξοδο από αυτό», λέει η Carla Rahn Phillips, ιστορικός που έχει γράψει ένα βιβλίο για το San José. «Το ισπανικό κράτος, η κολομβιανή κυβέρνηση, οι διάφορες ομάδες ιθαγενών, οι κυνηγοί θησαυρών. Δεν νομίζω ότι υπάρχει τρόπος να είναι όλοι ικανοποιημένοι».
Το San José βυθίστηκε το 1708 καθώς έπλεε από τον σημερινό Παναμά προς το λιμάνι της Καρθαγένης στην Κολομβία. Από εκεί επρόκειτο να διασχίσει τον Ατλαντικό για να φτάσει στην Ισπανία, αλλά οι Ισπανοί ήταν σε πόλεμο με τους Βρετανούς εκείνη την εποχή και ένα βρετανικό πολεμικό πλοίο το αναχαίτισε. Οι Βρετανοί ήθελαν να αρπάξουν το πλοίο και τον θησαυρό του, αλλά εκτόξευσαν κατά λάθος μια οβίδα στις πυριτιδαποθήκες του San Jose. Το πλοίο ανατινάχθηκε και βυθίστηκε μέσα σε λίγα λεπτά.
Το ναυάγιο βρισκόταν στον βυθό της θάλασσας μέχρι τη δεκαετία του 1980, όταν μια αμερικανική εταιρεία διάσωσης (Glocca Mora) το βρήκε. Προσπάθησε να πείσει τους Κολομβιανούς να συνεταιριστούν για να συλλεξουν τον θησαυρό και να μοιραστούν τα έσοδα, αλλά οι δύο πλευρές δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν για το ποιος έπρεπε να πάρει ποιο μερίδιο, και βυθίστηκαν σε δικαστική μάχη. Το 2015, οι Κολομβιανοί δήλωσαν ότι βρήκαν το πλοίο, ανεξάρτητα από τις πληροφορίες που έδωσαν οι Αμερικανοί, σε διαφορετικό σημείο του βυθού της θάλασσας. Από τότε υποστήριξαν ότι η Glocca Mora, γνωστή πλέον ως Sea Search Armada, δεν έχει δικαίωμα στο πλοίο ή στον θησαυρό του.
Το ισπανικό κράτος έχει υποστηρίξει σθεναρά τον ισχυρισμό του, ότι το San Jose και το φορτίο του παραμένουν κρατική ιδιοκτησία, και οι αυτόχθονες ομάδες από τη Βολιβία και το Περού λένε ότι δικαιούνται τουλάχιστον ένα μέρος της λείας. Υποστηρίζουν ότι δεν είναι ισπανικός θησαυρός επειδή λεηλατήθηκε από τους Ισπανούς από ορυχεία των Άνδεων κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας. «Αυτός ο πλούτος προήλθε από τα ορυχεία του Potosí στα υψίπεδα της Βολιβίας», λέει ο Samuel Flores, εκπρόσωπος των Qhara Qhara, μιας από τις αυτόχθονες ομάδες.
«Το φορτίο ανήκει στον λαό μας – το ασήμι, ο χρυσός – και πιστεύουμε ότι πρέπει να σηκωθεί από τον βυθό της θάλασσας για να σταματήσουν οι κυνηγοί θησαυρών να το λεηλατούν. Πόσα χρόνια έχουν περάσει; Τριακόσια χρόνια; Μας το χρωστάνε αυτό το χρέος», συνεχίζει ο Flores.
Οι Κολομβιανοί δημοσίευσαν καταπληκτικά βίντεο του San Jose, τραβηγμένα με υποβρύχιες κάμερες. Δείχνουν την πλώρη ενός ξύλινου πλοίου, επιστρωμένου με θαλάσσια ζωή, μερικά μπρούτζινα κανόνια διάσπαρτα στην άμμο, γαλανόλευκη πορσελάνη και χρυσά νομίσματα που λάμπουν στον πυθμένα του ωκεανού. Στο πλαίσιο της δικαστικής διαμάχης της υπόθεσης στη Χάγη, η Sea Search Armada ξεκινησε μελέτη του φορτίου. Υπολογίζει την αξία του στα 7-18 δισ. δολ. «Αυτός ο θησαυρός που βυθίστηκε με το πλοίο περιελάμβανε επτά εκατομμύρια πέσος, 116 χαλύβδινα σεντούκια γεμάτα σμαράγδια, 30 εκατομμύρια χρυσά νομίσματα», λέει ο Rahim Moloo, δικηγόρος που εκπροσωπεί την Sea Search Armada. Τον χαρακτήρισε ως «τον μεγαλύτερο θησαυρό στην ιστορία της ανθρωπότητας». Όμως, αλλοι είναι λιγότερο πεπεισμένοι.
«Προσπαθώ να αντισταθώ στο να δίνω σημερινές εκτιμήσεις για οτιδήποτε», λέει η Rahn Phillips. «Αν μιλάτε για χρυσά και ασημένια νομίσματα, κάνουμε μια εκτίμηση με βάση το βάρος του χρυσού τώρα; Ή εξετάζουμε τι θα μπορούσαν να πληρώσουν οι συλλέκτες για αυτά τα χρυσά νομίσματα;», ρωτάει η ίδια.
Ενώ το San Jose περιγράφεται συχνά ως το άγιο δισκοπότηρο των ναυαγίων, είναι – σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη – μόνο ένα από τα περίπου τρία εκατομμύρια βυθισμένα πλοία στους πυθμένες των ωκεανών μας. Συχνά υπάρχει πολύ λίγη σαφήνεια σχετικά με το ποιος τα κατέχει, ποιος έχει το δικαίωμα να τα εξερευνήσει και – εάν υπάρχει θησαυρός στο πλοίο – ποιος έχει το δικαίωμα να τον κρατήσει.
Το 1982, τα Ηνωμένα Έθνη υιοθέτησαν τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας – που συχνά περιγράφεται ως «το σύνταγμα των ωκεανών», αλλά λέει πολύ λίγα για τα ναυάγια. Εξαιτίας αυτού, τα Ηνωμένα Έθνη συνέταξαν ένα δεύτερο σύνολο κανόνων το 2001 – τη Σύμβαση της Unesco για την Υποβρύχια Πολιτιστική Κληρονομιά του 2001.
Αυτό λέει πολύ περισσότερα για τα ναυάγια, αλλά πολλές χώρες έχουν αρνηθεί να το επικυρώσουν, φοβούμενες ότι θα αποδυναμώσει τις διεκδικήσεις τους για πλούτη στα ύδατα τους. Η Κολομβία και οι ΗΠΑ, για παράδειγμα, δεν την έχουν υπογράψει. «Το νομικό πλαίσιο αυτή τη στιγμή δεν είναι ούτε σαφές ούτε ολοκληρωμένο», λέει ο Michail Risvas, δικηγόρος στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον στο Ηνωμένο Βασίλειο, ειδικος στη διεθνή διαιτησία και τις θαλάσσιες διαφορές. Και προσθέτει: «Φοβάμαι ότι το διεθνές δίκαιο δεν έχει ξεκάθαρες απαντήσεις».
Για πολλούς αρχαιολόγους, ναυάγια όπως το San Jose θα πρέπει να μείνουν ήσυχα και να εξερευνηθούν in situ – στον πυθμένα του ωκεανού. «Αν απλώς κατέβεις και πάρεις μερικα αντικείμενα και τα φέρεις στην επιφάνεια, έχεις απλώς ένα σωρό πράγματα. Δεν υπάρχει κάποια ιστορία να πεις», λέει ο Rodrigo Pacheco Ruiz, Μεξικανός δύτης βαθέων υδάτων που έχει εξερευνήσει δεκάδες ναυάγια σε όλο τον κόσμο. «Μπορείς απλώς να μετρήσεις νομίσματα, μπορείς να μετρήσεις πορσελάνες, αλλά δεν υπάρχει το ερώτημα: γιατί ήταν αυτό στο πλοίο; Ποιος ήταν ο ιδιοκτήτης; Πού πήγαινε; Ποιά ήταν η ανθρώπινη ιστορία πίσω από το ναυάγιο»
Ο Juan Guillermo Martín, Κολομβιανός αρχαιολόγος θαλασσας που παρακολούθησε στενά την περίπτωση του San José, συμφωνεί. «Ο θησαυρός του San José θα πρέπει να παραμείνει στον βυθό της θάλασσας, μαζί με τα ανθρώπινα λείψανα των 600 μελών του πληρώματος που πέθαναν εκεί», λέει. «Ο θησαυρός είναι μέρος του αρχαιολογικού πλαισίου και ως εκ τούτου δεν έχει εμπορική αξία. Η αξία του είναι αυστηρά επιστημονική».
Πηγή: BBC News
