Πώς θα αντέξουν οι εξερευνητές του διαστήματος την απομόνωση; Η Βρετανίδα εξερευνήτρια Felicity Aston ήταν η πρώτη γυναίκα που διέσχισε με χιονοπέδιλα την Ανταρκτική – στο «Alone in Antarctica» μάλιστα μοιράζεται τις εμπειρίες από την αποστολή της.
Δεν είναι τυχαίο ότι τιμήθηκε από τη χώρα της με παράσημο και μετάλλιο για τις υπηρεσίες της. Στο κείμενο που ακολουθεί και δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα του CNN, η Aston περιγράφει τις δυσκολίες που έζησε σε συνθήκες απόλυτης απομόνωσης και μας δίνει μια ιδέα για εκείνες που θα συναντήσουν οι προσεχείς… επισκέπτες του Άρη.
Οι πρώτοι διαπλανητικοί εξερευνητές μπορεί να μη φύγουν μόνοι τους, αλλά σίγουρα θα τολμήσουν να φτάσουν πολύ πιο πέρα απ’ ό,τι έφτασε η ανθρώπινη φυλή μας. Το 2011 ανακάλυψα η ίδια πόσο μπορεί να σε αλλάξει αυτή η εμπειρία, όταν ένα μικρό αεροσκάφος με άφησε στα παράλια της Ανταρκτικής, στην αρχή ενός δίμηνου ταξιδιού, προκειμένου να διασχίσω μόνη μου την ήπειρο πάνω σε χιονοπέδιλα.
Καθώς το αεροπλάνο χανόταν αργά, συλλάμβανα τι με περιέβαλλε. Από τη μια πλευρά ήταν ο επίπεδος λευκός ορίζοντας της Τράπεζας Πάγου Ρος και από την άλλη οι μακρινές κορφές των Διανταρκτικών Ορέων. Ήξερα ότι σε όλο αυτό το τοπίο ήμουν το μόνο ανθρώπινο πλάσμα – αλλά πιθανότατα και η μόνη μορφή ζωής γενικώς. Μακριά από τα ανοιχτά ύδατα που βρίσκονταν 700 χλμ. βόρεια από μένα, δεν υπήρχε άγρια ζωή – ούτε πιγκουίνοι και φώκιες, ούτε βρύα και χορτάρια. Μόνο εγώ.
Δεν φοβόμουν τον τραυματισμό ή τον κίνδυνο να συμβεί το μοιραίο στις εβδομάδες και στα μίλια που θα ακολουθούσαν, αλλά φοβόμουν που ήμουν τόσο απόλυτα απομονωμένηΚαι το πιο σημαντικό, ήξερα ότι είχαν χρειαστεί δύο αεροπλάνα, δύο δεξαμενές καυσίμων και πάνω από μια εβδομάδα περίπλοκου εφοδιασμού για να φτάσω στο σημείο εκκίνησης. Δεν υπήρχε περίπτωση να επιστρέψει εύκολα το αεροπλάνο για χάρη μου. Από συνήθεια, καταπιάστηκα αμέσως με την οικεία μου εξερευνητική ρουτίνα, ετοιμάζοντας τον εξοπλισμό μου προκειμένου να ξεκινήσω την επόμενη μέρα το σκι. Αλλά καθώς δούλευα πρόσεξα ότι κάτι δεν πήγαινε καλά. Η καρδιά μου χτυπούσε γρήγορα. Ήμουν ασυνήθιστα αδέξια. Τα χέρια μου εμφανώς έτρεμαν. Ξαφνικά συνειδητοποίησα ποιο ήταν το πρόβλημα – φοβόμουν. Δεν φοβόμουν τον τραυματισμό ή τον κίνδυνο να συμβεί το μοιραίο στις εβδομάδες και στα μίλια που θα ακολουθούσαν, αλλά φοβόμουν που ήμουν τόσο απόλυτα απομονωμένη.
Ήταν η ίδια η μοναξιά που με φόβιζε, και το σκι των 59 ημερών που θα ακολουθούσε σ’ όλη την ήπειρο επισκιαζόταν από τη μάχη μου για να διαχειριστώ αυτό το σοκ.
Φαντάζομαι πως οι πρώτοι άνθρωποι που θα επισκεφτούν τον Άρη μπορεί να βιώσουν μια παρόμοια κατάσταση σοκ όταν αποκοπούν από την ανθρώπινη κοινωνίαΦαντάζομαι πως οι πρώτοι άνθρωποι που θα επισκεφτούν τον Άρη μπορεί να βιώσουν μια παρόμοια κατάσταση σοκ όταν αποκοπούν από την ανθρώπινη κοινωνία. Αξίζει να αναρωτηθείς αν υπάρχουν παραλληλισμοί μεταξύ της ψυχολογίας που συνοδεύει την εξερεύνηση του Άρη κι εκείνης που συνοδεύει την εξερεύνηση της Ανταρκτικής.
Θα μπορούσαν οι επίδοξοι αστροναύτες που προετοιμάζονται για μακρές διαστημικές αποστολές ανά το ηλιακό σύστημα να μάθουν κάτι χρήσιμο από εμπειρίες όπως η δική μου στην Ανταρκτική;
Καθώς ξεκινούσα την πιο μοναχική από τις αποστολές μου, είχα το προνόμιο να αντλώ από μια δεκαετία και πλέον προηγούμενων ταξιδιών στους πόλους. Επιπλέον είχα προετοιμαστεί προσεκτικά για την ψυχολογική πίεση της απομόνωσης, συμβουλευόμενη ειδικό ψυχολόγο.
Κι όμως, με ξάφνιασε το εύρος των τρόπων με τους οποίους με επηρέαζε η μοναξιά. Γινόμουν όλο και πιο συναισθηματική. Χωρίς κανέναν μάρτυρα της συμπεριφοράς μου, άφησα τα εσώτερα συναισθήματά μου να ξεχυθούν σε μια εξωστρεφή έκφραση χωρίς να τα ελέγχω. Αν ένιωθα θυμό, ούρλιαζα. Αν ένιωθα αναστάτωση, έκλαιγα.
Η αυτοκυριαρχία έγινε πολύ πιο δύσκολη. Όταν είσαι περιτριγυρισμένη από άλλους, το να κάνεις επικίνδυνες παρακάμψεις δεν αποτελεί επιλογή, σε μεγάλο βαθμό λόγω της ντροπής του να σε ανακαλύψουν. Αλλά όταν είσαι μόνη, χωρίς κανέναν να παρατηρεί την τεμπελιά σου, η φωνή του πειρασμού είναι πάντα εκεί. Ανακάλυψα ότι το να αγνοείς τη φωνή του πειρασμού αποτελούσε μια επιπλέον διαρροή πνευματικής ενέργειας, η οποία απλώς δεν υπήρχε στις ομαδικές αποστολές.
Ο εγκέφαλός μου, στερούμενος κάθε εισερχόμενου ερεθίσματος λόγω της έλλειψης χρώματος, σχήματος ή μορφής στον εν πολλοίς κρυμμένο απ’ τη χιονοθύελλα κόσμο μου, άρχισε να αναπληρώνει τα κενά δημιουργώντας παραισθήσεις.
Διαπίστωσα με έκπληξη ότι μπορούμε να έχουμε παραισθήσεις όχι μόνο με την όραση, αλλά με όλες μας τις αισθήσεις. Είδα παράξενες μορφές στην καταχνιά του συχνά απόλυτου λευκού, οι οποίες έπαιρναν το σχήμα χεριών που επέπλεαν και μικρών φαλακρών ανθρώπων πάνω σε δεινόσαυρους, αλλά είχα και παραισθήσεις με μυρωδιές, γεύσεις και ήχους, που όλα τους έμοιαζαν πολύ αληθινά.
Καθώς προχωρούσα με τα χιονοπέδιλα, άρχισα να κατευθύνω τον εσωτερικό μου μονόλογο στον ήλιο (όταν διακρινόταν μες στην κακοκαιρία) και ταράχτηκα ελαφρώς όταν ο ήλιος έφτασε να μου απαντά μες στο μυαλό μου. Πήρε έναν πολύ ξεχωριστό χαρακτήρα και, παρότι ήξερα σε κάποιον βαθμό ότι δεν ήταν αληθινός, ο ήλιος έπαιξε σημαντικό ρόλο στις στρατηγικές αντιμετώπισης που εφάρμοσα.
Διαπίστωσα με έκπληξη ότι μπορούμε να έχουμε παραισθήσεις όχι μόνο με την όραση, αλλά με όλες μας τις αισθήσεις. Είδα παράξενες μορφές στην καταχνιά του συχνά απόλυτου λευκού, οι οποίες έπαιρναν το σχήμα χεριών που επέπλεαν και μικρών φαλακρών ανθρώπων πάνω σε δεινόσαυρους, αλλά είχα και παραισθήσεις με μυρωδιές, γεύσεις και ήχους, που όλα τους έμοιαζαν πολύ αληθινάΗ ρουτίνα γινόταν ολοένα πιο σημαντική στην προσπάθεια να ξεπεράσω αυτές τις καταστροφικές αντιδράσεις στη μοναξιά. Όταν όλα τα άλλα στο τοπίο και στην καθημερινή μου εμπειρία ήταν τόσο σουρεαλιστικά, η ρουτίνα γινόταν ο ρυθμός στον οποίο προσκολλιόμουν. Εκτελούσα κάθε εργασία με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, κάθε φορά που έπρεπε να γίνει. Επαναλάμβανα μικροδουλειές με την ίδια σειρά ξανά και ξανά, ώσπου να φτάσω στο σημείο να μην τις σκέφτομαι σχεδόν καθόλου. Η μείωση της απαιτούμενης σκέψης φαινόταν πως αυτόματα μείωνε το συναίσθημα. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι είχα κάποια σύνδεση με τον έξω κόσμο κατά την αποστολή μου. Είχα μαζί ένα δορυφορικό τηλέφωνο, που μπορούσε να καλέσει οποιονδήποτε στον κόσμο ανά πάσα στιγμή από τη σκηνή μου – κι όμως, συνήθως, αποφάσιζα να μην το χρησιμοποιήσω.
Η εναλλαγή μεταξύ απόλυτης απομόνωσης και ξαφνικής επαφής με έναν άλλον άνθρωπο παραήταν έντονη για να τη διαχειριστώ συναισθηματικά. Κι αυτή, ίσως, είναι η πιο σημαντική συμβουλή που θα μπορούσα να δώσω σε επίδοξους διαπλανητικούς αστροναύτες – να προετοιμαστούν όχι μόνο για την ψυχολογική αντίδραση στην επιχείρησή τους, αλλά και για τη συναισθηματικήΦοβόμουν τη συναισθηματική ανάταση που μπορεί να έφερνε η επικοινωνία με τα αγαπημένα μου πρόσωπα, γνωρίζοντας ότι αναπόφευκτα θα ακολουθούσε μια συντριπτική πτώση, καθώς ήμουν αναγκασμένη να κλείσω το τηλέφωνο.Το ένα τηλεφώνημα που ήμουν υποχρεωμένη να κάνω κάθε μέρα σε έναν συντονιστή του εφοδιασμού στην Ανταρκτική, για να δώσω το στίγμα μου, έγινε μια κοφτή μεταφορά πληροφοριών και τίποτα άλλο. Απλώς δεν άντεχα τη συναισθηματική εμπλοκή που προκαλούσε ακόμα και η συντομότερη συζήτηση.
Η εναλλαγή μεταξύ απόλυτης απομόνωσης και ξαφνικής επαφής με έναν άλλον άνθρωπο παραήταν έντονη για να τη διαχειριστώ συναισθηματικά. Κι αυτή, ίσως, είναι η πιο σημαντική συμβουλή που θα μπορούσα να δώσω σε επίδοξους διαπλανητικούς αστροναύτες – να προετοιμαστούν όχι μόνο για την ψυχολογική αντίδραση στην επιχείρησή τους, αλλά και για τη συναισθηματική.
Θα υπέθετα ότι οι προετοιμασίες τους πρέπει να επιτρέπουν τη συναισθηματική αντίδραση στο μεγαλείο αυτού που κάνουν, στην πολυπλοκότητα της προσμονής από την πατρίδα τους και στην παραξενιά της ομαλότητάς τους. Εμείς οι άνθρωποι είμαστε συναισθηματικά όντα, το οποίο σημαίνει ότι συχνά αντιδρούμε με παράλογο και αναπάντεχο τρόπο.
Οποιαδήποτε προετοιμασία για μακρινές διαστρικές αποστολές θα γινόταν η καλύτερη δυνατή αν το λάμβανε αυτό υπόψη. Παρεμπιπτόντως και παρ’ όλες τις προκλήσεις του καιρού που πέρασα μόνη μου στην Ανταρκτική, αν έχει περισσέψει καμιά θέση για κείνη την αποστολή στον Άρη… μετά χαράς θα δήλωνα συμμετοχή…
Επιμέλεια: Σωτήρης Σκουλούδης
