Σύνταξη – Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Ο Γάγγης είναι ένας από τους πιο ιερούς υδάτινους δρόμους του κόσμου – και ένας από τους πιο μολυσμένους. Για να τον αποκαταστήσει η Ινδία αναλαμβάνει ένα από τα μεγαλύτερα προγράμματα μηχανικής στην ιστορία της υγιεινής.
Τα πρωινά στο Βαρανάσι, ο αέρας στις όχθες του Γάγγη γεμίζει με μυρωδιά από καμμένα σώματα. Στα σκαλοπάτια της μικρής αποβάθρας (γκατ) Μανικάρνικα – της ιερότερης από τις βαθμιδωτές όχθες του ποταμού της πόλης, πάνω στις οποίες αποτεφρώνονται οι Ινδουιστές νεκροί – οι φωτιές έχουν ήδη ανάψει και οι πενθούντες συγκεντρώνονται κατά εκατοντάδες για να συνοδεύσουν τους αγαπημένους τους στο τέλος. Πυρές από σανταλόξυλο (για τους πλούσιους) και ξύλο μάνγκο (για όλους τους άλλους) έχουν ήδη ανάψει. Σε μιά από αυτές, μια σορός τυλιγμένη στα λευκά είναι ορατή στις φλόγες.
Κάτω στο ποτάμι, μερικές οικογένειες ασχολούνται με το τελετουργικό πλύσιμο των νεκρών τους, οι σοροί τυλιγμένες με λευκό λινό και στολισμένες με λουλούδια. Λίγα μέτρα μακριά, ένας άντρας από μια άλλη οικογένεια (συνήθως η τιμή απονέμεται στον μεγαλύτερο γιο) βυθίζεται στο νερό, ρίχνοντας τις στάχτες ενός ήδη αποτεφρωμένου συγγενή, ώστε ο Γάγγης να μεταφέρει το πνεύμα του στην επόμενη ζωή ή ακόμη και στο moksha, το τέλος του κύκλου της αναγέννησης και στην υπέρβαση.
Οι τελετές κηδείας, που γίνονται με φόντο την αρχαία πόλη, είναι αναμφισβήτητα όμορφες, αλλά δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο για το ίδιο το ποτάμι. Η επιφάνεια του νερού είναι πασπαλισμένη με στάχτη, τα τελετουργικά λουλούδια παραμένουν στις δίνες. Ακριβώς δίπλα, δύο άντρες βουτούν ψάχνοντας πεταμένα κοσμήματα. Πενήντα μέτρα μακριά, μια άλλη ομάδα, έχοντας τελειώσει τις ιεροτελεστίες της, λούζεται στα βρώμικα νερά. Ένας ηλικιωμένος, ντυμένος στα λευκά, τελειώνει το μπάνιο του με μια παραδοσιακή ευλογία: Παίρνει στη χούφτα του ενος χεριού το άθλιο και βρώμικο νερό του Γάγγη και πίνει μια γουλιά.
Ο Γάγγης είναι μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες υδάτινες λεκάνες στον κόσμο. Παρέχει νερό σε περίπου 600 εκατομμύρια ανθρώπους. Όμως για τους Ινδουιστές, είναι κάτι περισσότερο από μια υδάτινη οδός: Είναι ο Ma Ganga, ο μητρικός ποταμός, που σχηματίστηκε – σύμφωνα με το ιερό κείμενο Bhagavata Purana – όταν ο ίδιος ο Θεός Vishnu τρύπησε μια τρύπα στο σύμπαν και το θεϊκό νερό πλημμύρισε στον κόσμο. Το νερό από τον Γάγγη χρησιμοποιείται ευρέως στην ινδουιστική προσευχή και τελετή. Μπορεί να αγοράσει κανείς πλαστικά μπουκάλια από πάγκους σε όλη την υποήπειρο – ή να παραγγείλει ένα στο Amazon για μόλις 4 δολαρια.
Παρά την ιερή του θέση, ο Γάγγης είναι ένας από τους πιο μολυσμένους μεγάλους ποταμούς στη γη. Τα Ηνωμένα Έθνη τον έχουν χαρακτηρίσει «θλιβερά μολυσμένο». Καθώς ο πληθυσμός της Ινδίας έχει εκραγεί – τον Απρίλιο του 2023, ξεπέρασε την Κίνα και έγινε η πιο πολυπληθής χώρα του κόσμου – εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εγκατασταθεί κατά μήκος της πεδιάδας του Γάγγη. Το σύστημα υγιεινής της Ινδίας δυσκολεύεται να συμβαδίσει. Ο ίδιος ο Γάγγης έχει γίνει χώρος χωματερής για αμέτρητους ρύπους: τοξικά φυτοφάρμακα, βιομηχανικά απόβλητα, πλαστικά και, πάνω από όλα, δισεκατομμύρια δισεκατλίτρα ανθρώπινων λυμάτων.
Για την παγκόσμια βιομηχανία απορριμμάτων λίγα ζητήματα στα απόβλητα είναι πιο κρίσιμα (αλλά λιγότερο σημαντικά) από την υγιεινή. Στον παγκόσμιο βορρά, τα λύματα είναι ένα πρόβλημα που υποτίθεται ότι λίγο πολύ επιλύθηκε στη βικτωριανή εποχή. Ωστόσο, η πρόσβαση σε καθαρό νερό και επαρκείς εγκαταστάσεις υγιεινής παραμένει ένα επείγον παγκόσμιο ζήτημα. Περίπου 1,7 δισεκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως δεν έχουν ακόμη πρόσβαση σε σύγχρονες εγκαταστάσεις υγιεινής.
Κάθε μέρα, υπολογίζεται ότι 494 εκατομμύρια άνθρωποι χωρίς πρόσβαση σε τουαλέτες με έκπλυση και κλειστούς υπονόμους αναγκάζονται να αφοδεύουν στην ύπαιθρο, σε υδρορροές ή σε πλαστικές σακούλες. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει ότι ένας στους 10 ανθρώπους καταναλώνει λύματα κάθε χρόνο, είτε μέσω ακάθαρτου πόσιμου νερού είτε μέσω μολυσμένων τροφίμων. Στην Ινδία, πιστεύεται ότι 37 εκατομμύρια άνθρωποι προσβάλλονται κάθε χρόνο, από ασθένειες που μεταδίδονται με το νερό, όπως ο τύφος, η δυσεντερία και η ηπατίτιδα. Παγκοσμίως, οι κακές συνθήκες υγιεινής σκοτώνουν περισσότερα παιδιά ετησίως από ό,τι το AIDS, η ελονοσία και η ιλαρά μαζί.
Η υγιεινή είναι μια από αυτές τις ανέσεις που οι περισσότεροι από εμάς στον παγκόσμιο βορρά δεν σκεφτόμαστε μέχρι να πάει κάτι στραβά. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι υπονόμοι κυριαρχούν τον τελευταίο καιρό στα πρωτοσέλιδα των ειδήσεων για τους λάθος λόγους: πολλά από τα ποτάμια και τις παραλίες της Βρετανίας μολύνονται από την υπερχείλιση λυμάτων και την απορροή των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Σύμφωνα με την Υπηρεσία Περιβάλλοντος του Ηνωμένου Βασιλείου, οι εταιρείες ύδρευσης απέρριψαν λύματα σε αγγλικά ποτάμια σε 301.091 περιπτώσεις το 2022, συνολικού ύψους περισσότερων από 1,7 εκατομμύρια ωρών. Στις παραλίες της Βρετανίας, τα λύματα φέρονται να αρρωσταίνουν τους κολυμβητές.
Τα δεινά υγιεινής της Βρετανίας έχουν προκληθεί από χρόνια παραμέλησης: συστημική υποεπένδυση από τις εταιρειες που κυνηγούν τα αυξανόμενα κέρδη, λιτότητα και αναποτελεσματικό ελεγχο καθώς και τη διαρκώς διευρυνόμενη επέκταση των τσιμεντένιων αστικών χώρων, που εκτρέπουν το νερό μακριά από φυσικούς προορισμούς όπως το έδαφος και οι υγρότοποι.
Στην Ινδία – όπως και σε μεγάλο μέρος του παγκόσμιου νότου – συμβαινει το αντίθετο: Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι υπονόμοι δεν ήταν ποτέ εκεί εξαρχής. Από αυτή την άποψη, η ρύπανση του Γάγγη είναι ένα περίεργο σημάδι επιτυχίας. Όταν ο Πρωθυπουργός Narendra Modi εξελέγη για πρώτη φορά το 2014, μεταξύ των πρώτων πραγμάτων που έκανε ήταν η εκστρατεία Clean India, μια πανεθνική προσπάθεια δημιουργίας εγκαταστάσεων υγιεινής και επεξεργασίας απορριμμάτων.
Ακόμη και όσοι επικρίνουν την κυβέρνηση του Modi – που καταγγέλλεται για υποτιθέμενες ισλαμοφοβικές πολιτικές και καταπίεση του Τύπου, μεταξύ πολλών άλλων – πρέπει να παραδεχτούν ότι οι αριθμοί έκτοτε ήταν εκπληκτικοί. Μεταξύ 2014 και 2019, σύμφωνα με μια επίσημη εκτίμηση, η Ινδία εγκατέστησε 110 εκατομμύρια τουαλέτες, παρέχοντας εγκαταστάσεις υγιεινής για περίπου μισό δισεκατομμύριο ανθρώπους. Πριν από λίγο περισσότερο από μια δεκαετία, η Ινδία ήταν γνωστή για το υψηλότερο ποσοστό ανοιχτής (στο ύπαιθρο) αφόδευσης στον κόσμο. Χάρη σε αυτή τη μαζική επέκταση των δημόσιων και ιδιωτικών τουαλετών, αυτό το ποσοστό φέρεται να έχει πέσει κατακόρυφα. Το θέμα είναι ότι, με τόσες καινούριες τουαλέτες, τα λύματα πρέπει να πάνε κάπου.
Υπό αυτή την έννοια, η Ινδία μοιάζει με πολλές χώρες που αστικοποιούνται γρήγορα στον παγκόσμιο νότο. Όμως είναι επίσης μοναδική, καθώς η ινδουιστική κουλτούρα τοποθετεί τα ποτάμια στο κέντρο των θρησκευτικών πεποιθήσεων. Γι’ αυτόν τον λόγο η κυβέρνηση, μαζί με την Εκστρατεία της Καθαρής Ινδίας, ξεκίνησε ένα δαπανηρό σχέδιο υποδομής για τον καθαρισμό του εθνικού ποταμού: το πρόγραμμα Namami Gange («Υπόκλιση στον Γάγγη»). Δεν είναι σε καμία περίπτωση η πρώτη προσπάθεια. Οι προηγούμενες κυβερνήσεις είχαν ξεκινήσει ««σχέδια δράσης» για να καθαρίσουν τον Γάγγη τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1980. Όμως, οι προσπάθειες αυτες, που πλήττονται από διαφθορά και κακοδιαχείριση, σπάνια έφτασαν μακριά.
Μέχρι σήμερα, το πρόγραμμα Namami Gange έχει κοστίσει πάνω από 328 δισεκατομμύρια ρουπίες (3,77 δισεκατομμύρια δολάρια) και έχει υποσχεθεί την κατασκευή περισσότερων από 170 νέων εγκαταστάσεων αποχέτευσης και 5.211 χιλιομέτρων αποχετευτικών γραμμών – αρκετά για να διασχίσουν τον Ατλαντικό Ωκεανό. Είναι μια συναρπαστική δοκιμαστική περίπτωση στην παγκόσμια προσπάθεια καθαρισμού των ποταμών και των θαλασσών. Τελικά, αν δεν μπορεί κανείς να καθαρίσει ένα ποτάμι ιερό για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους, τι ελπίδα έχουμε για τα υπολοιπα;
Τα γραφεία του Jal Kal, του οργανισμού υδατος του Βαρανάσι, είναι σε μια γειτονιά δυτικά από τα γκάτ αποτέφρωσης και την παλιά πόλη, σε μια από τις (όλο και) πιο πολυσύχναστες εμπορικές περιοχες της πολης. Στο κλιματιζόμενο γραφείο του, ο Raghuvendra Kumar, γενικός διευθυντής του Jal Kal, εξηγεί ότι αυτή είναι μια από τις προκλήσεις που έχει αντιμετωπίσει το έργο Namami Gange. «Αυτή η πόλη δεν κοιμάται», εξηγεί. Ο Kumar, βρίσκεται στο Jal Kal από το 2018. «Όταν τοποθετήθηκα, η κατάσταση στην η πόλη ήταν πολύ χειρότερη γιατί το έργο ήταν ακόμα σε εξέλιξη», λέει ο Kumar. «Οι αποχετεύσεις κυλούσαν παντού. Έρρεαν στους δρόμους».
Το Βαρανάσι είναι από τις παλαιότερες κατοικημένες πόλεις στον κόσμο. Βρίσκεται στη συμβολή δύο ποταμών: του Βαρούνα και του Άσι, δύο παραπόταμοι του Γάγγη που ενώνονται στην πορεία του ποταμού σε αυτό το σημειο. Το πνευματικό και τουριστικό κέντρο της πόλης, στη δυτική όχθη του ποταμού, είναι ένα σύμπλεγμα από σοκάκια, πολλά πολύ στενά για να μετακινηθούν αυτοκίνητα και συχνά μπλοκαρισμένα από αδέσποτες αγελάδες και πάγκους της αγοράς. Ο αρχικός αγωγός αποχέτευσης της πόλης (ο κύριος υπόνομος, στον οποίο καταλήγουν μικρότεροι σωλήνες) κατασκευάστηκε από τους Βρετανούς στις αρχές του 20ου αιώνα, αλλά τοπικοί αξιωματούχοι εξηγούν ότι ο πρόδρομος μπορεί να ανιχνευθεί στην Αυτοκρατορία των Mughal.
Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, μεγάλο μέρος των λυμάτων της πόλης χυνόταν χωρίς επεξεργασία στον Γάγγη μέσω των δημόσιων αποχετεύσεων, που εκκενώνονταν κατά μήκος της ίδιας όχθης με τα γκάτ, όπου οι άνθρωποι κάνουν μπάνιο συνήθως. Από το 2016, στο κέντρο της πόλης έχουν εγκατασταθεί αρκετα χιλιόμετρα νέων γραμμών αποχέτευσης, που συνδέουν σωλήνες που κάποτε κατέληγαν κατευθείαν στο ποτάμι με έναν νέο υπονόμο που τώρα μεταφέρει μεγάλο μέρος της ροής σε έναν από τους τρεις νέους σταθμούς καθαρισμούς λυμάτων. Από τις 23 γνωστές ανοιχτές αποχετεύσεις που προηγουμένως μετέφεραν ακατέργαστα λύματα στον Γάγγη, ο Kumar λέει ότι οι 20 έχουν καλυφθεί, ενώ οι υπόλοιπες βρίσκονται σε εξέλιξη.
Σε μια πόλη που έχει δει σχεδόν συνεχείς εργασίες πολιτικού μηχανικού να γίνονται τις τελευταίες δύο δεκαετίες, το έργο αποχέτευσης δεν ήταν πάντα δημοφιλές. «Η αλλαγή της νοοτροπίας των ανθρώπων είναι ένα πολύ δύσκολο έργο», λέει ο Kumar. Για να βελτιώσουν την δημοτικότητα του νέου καθεστώτος αποβλήτων, ο Jal Kal και το Συμβούλιο Ελέγχου Ρύπανσης της πολιτείας δημοσίευσαν μια σειρά από τοπικές διαφημίσεις, η πόλη προώθησε δημόσιες ανακοινώσεις από μεγάφωνα οχημάτων συλλογής σκουπιδιών, προειδοποιώντας για την ανοιχτή αφόδευση και ζητώντας από τους κατοίκους να μην μολύνουν το ποτάμι και τις νέες αποχετεύσεις με σκουπίδια. «Τα τελευταία τρία με πέντε χρόνια, έχει γίνει πεποίθηση των πολιτών ότι πρέπει να βελτιώσουμε τον τρόπο ζωής μας, πρέπει να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας», λέει ο Kumar.
Δεν είναι η μόνη αλλαγή που έχει συμβεί στο Βαρανάσι. Τα λουλούδια του ναού που κάποτε έφραζαν τις όχθες του Γάγγη μετά τις καύσεις και τις θρησκευτικές γιορτές συγκεντρώνονται τώρα στις όχθες σε σημαδεμένους κάδους και στο ποτάμι χρησιμοποιώντας πλωτά εμπόδια. Τα υπολείμματα κομποστοποιούνται ή συλλέγονται από μια τοπική startup, την Phool, η οποία τα μετατρέπει σε μπαστουνάκια θυμιάματος. Οι ευρύτερες πράσινες πολιτικές της πόλης βοήθησαν στη μείωση των επιπέδων ρύπανσης: το Βαρανάσι ψήφισε νόμους που απαγορεύουν ορισμένα πλαστικά μέσα στην ιερή πόλη και δρομολόγησε ένα σχέδιο που απαιτεί τη μετατροπή περισσότερων από 580 πετρελαιοκίνητων πλοίων στον ποταμό ωστε να λειτουργούν με συμπιεσμένο φυσικό αέριο, μειώνοντας τις πετρελαιοκηλίδες στην επιφάνεια του νερού. Η πόλη ξεκίνησε επίσης να «ομορφαίνει» τα γκάτ, απασχολώντας ομάδες εργαζομένων για τη συλλογή υπολειμμάτων απορριμμάτων για ανακύκλωση και καλλιτέχνες για τη ζωγραφική τοιχογραφιών που γιορτάζουν την εκστρατεία Namami Gange. Και το πιο σημαντικό, έχουν κατασκευαστεί 361 δημόσιες τουαλέτες, που συνδέονται με τις νέες αποχετεύσεις, για να μειωθεί ο ρυθμός της ανοιχτής αφόδευσης.
Μεταξύ των έργων Namami Gange που εγκαινίασε ο ίδιος ο Modi είναι μια νέα μονάδα επεξεργασίας λυμάτων στο Ντιναπούρ, στα βορειοανατολικά της πόλης, σχεδιασμένη να επεξεργάζεται έως και 140 εκατομμύρια λίτρα λυμάτων την ημέρα. Ομοίως, καθώς η πόλη έχει επεκταθεί, αναγκαστικά έχει και το σύστημα υγιεινής.
Η μονάδα επεξεργασίας λυμάτων – όπως πολλές κατά μήκος του Γάγγη – είναι ένα εντυπωσιακό μέρος της όλης προσπάθειας, αν και μικρή σε σχέση με αυτή που κατασκευάστηκε στο Ντιναπούρ. Πάντως το μέγεθος της δεν φαίνεται να επαρκεί για την δουλειά που πρέπει να γίνει. Δυστυχώς, η ρόδινη εικόνα της εκστρατείας Namami Gange, που ζωγραφίζουν οι δημόσιοι υπάλληλοι της πόλης, δεν ταιριάζει πάντα με την πραγματικότητα. Ενώ σχεδόν όλοι στο Βαρανάσι είναι θετικοί σχετικά με την επίδραση της εκστρατείας στο ποτάμι και την πόλη, είναι σαφές ότι παρά τον γρήγορο ρυθμό κατασκευής, ο Γάγγης απέχει πολύ από το να είναι καθαρός.
Μια επίσκεψη στις όχθες του ποταμού Άσι (παραπόταμου του Γάγγη) είναι από την άποψη αυτή διαφωτιστική. Παρά τις προσπάθειες του έργου Namami Gange, οι όχθες του παραμένουν θαμμένες σε πλαστικά απόβλητα: σακκούλες, μπουκάλια, πακέτα, γλάστρες.
Συλλέκτες απορριμμάτων της πόλης μαζεύουν πλαστικά μπουκάλια, που μπορούν να πουλήσουν για 10 ρουπίες ανά κιλό. Λίγο πιο πάνω, έχουν τοποθετηθεί πλωτά εμπόδια στο νερό για να βοηθήσουν να πιάσουν τα σκουπίδια. Τα πολλά σκουπίδια που έχουν συσσωρευτεί πάνω τους που έχουν δημιουργήσει νησιά που μοιάζουν με ύφαλο στο μέσο του ρεύματος. Όταν ο Ασι φτάνει στον Γάγγη, περνά μέσα από μια μονάδα άντλησης, σχεδιασμένη να φιλτράρει τα στερεά σκουπίδια πριν μεταφέρει τα λύματα σε μια μονάδα επεξεργασίας λυμάτων. Όμως το αντλιοστάσιο παραμένει επανδρωμένο ανεπαρκώς και ως αποτέλεσμα λειτουργεί με ένα κλάσμα της χωρητικότητάς του. Η μονάδα εξάγει ενα τόνο πλαστικών απορριμμάτων την ημέρα.
Η πραγματικότητα ορισμένων υποδομών έρχεται σε αντίθεση με τη γραμμή της κυβέρνησης για την εκστρατεία Namami Gange, την οποία τείνει να απεικονίζει με ενθουσιώδεις, εθνικιστικούς τόνους. Σχεδόν 10 χρόνια αφότου ο Modi παρουσίασε για πρώτη φορά το έργο, ο Γάγγης στο Βαρανάσι, και σε μεγάλο μέρος της έκτασης του, παραμένει μολυσμένος.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του κυβερνητικού Συμβουλίου Ελέγχου Ρύπανσης, το 2020, τα δείγματα του νερού του ποταμού που συλλέχθηκαν στο Βαρανάσι ξεπέρασαν κατά πολύ τα συνιστώμενα όρια της Ινδίας για κολοβακτηρίδια και στρεπτόκοκκους κοπράνων – τα τελευταία υπερβαίνουν το όριο κατά περισσότερο από 20 φορές.
Το ίδιο συμβαίνει και στη βιομηχανική πόλη Kanpur, γνωστή για τη ρύπανση από χρώμιο και βαρέα μέταλλα. Δεν είναι μόνο ο Γάγγης: Ο Γιαμούνα, στο Νέο Δελχί, κατέγραψε μετρήσεις στρεπτόκοκκων κοπράνων 10.800 φορές πάνω από το συνιστώμενο όριο. Σε όλη την Ινδία, υπάρχουν αναφορές για ποτάμια που αφρίζουν με τοξικά απόβλητα ή λίμνες που έχουν πάρει φωτιά. Αυτή είναι η πραγματικότητα μιας χώρας όπως η Ινδία, που αναπτύσσεται με τόσο εκπληκτικό ρυθμό: ο κίνδυνος για τους πολιτικούς σχεδιαστές της Ινδίας είναι ότι μέχρι τη στιγμή που θα κατασκευαστούν νέες υποδομές – εγκαταστάσεις αποχέτευσης και επεξεργασίας απορριμμάτων, δρόμοι – ο πληθυσμός θα είναι ήδη μεγαλύτερος από την ικανότητά εξυπηρέτησης του.
Πρέπει παντως να ειπωθεί, ότι αυτό δεν είναι μόνο πρόβλημα της Ινδίας. Κάθε μεγάλη βιομηχανική χώρα – από την Κίνα τις τελευταίες δύο δεκαετίες, μέχρι τις ΗΠΑ και άλλες δυτικές χώρες πριν από αρκετές δεκαετίες – έχει αντιμετωπίσει κρίσεις ρύπανσης των ποταμών. Όμως η συνεχιζόμενη αποτυχία των σχεδίων της κυβέρνησης για τον καθαρισμό του Γάγγη είναι ένα ζήτημα – σφήνα για τους θρησκευτικούς αγωνιστές, για τους οποίους το θέμα του καθαρισμού του Γάγγη είναι κάτι παραπάνω από πρακτικό ή πολιτικό. Είναι ηθικό.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το έργο Namami Gange έχει σημειώσει πρόοδο και όχι μόνο στον αριθμό των εγκατεστημένων τουαλετών και των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων που τέθηκαν σε λειτουργία. Σχεδόν κάθε μέλος του κοινού στην Ινδία – στο Βαρανάσι, στο Κανπούρ, στο Νέο Δελχί – πιστεύει ότι τα ζητήματα ρύπανσης βελτιώνονται. Δεν έχει περάσει πολύς καιρός απο τότε που τα πτώματα επέπλεαν τακτικά στο ποτάμι και τα λύματα την εποχή των βροχών έρρεαν στα γκάτ. Σήμερα, υπάρχουν αυξημένες παρατηρήσεις υδρόβιας ζωής, όπως το δελφίνι του ποταμού Γάγγη.
Στις πολιτειακές εκλογές του 2022, το κόμμα BJP του Modi παρέμεινε στην εξουσία – ένα σημαντικό σημάδι πριν από τις προεδρικές εκλογές του 2024. Τον Μάρτιο του 2023, η κυβέρνηση του Modi επιβεβαίωσε το Namami Gange Mission II, μια πρόσθετη δαπάνη 2,56 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την επέκταση του προγράμματος και τη συνέχιση της ολοκλήρωσης της ήδη κατασκευασθείσας υποδομής.
Όσο για τους ακτιβιστές που συνηγορούν υπέρ ενός καθαρού ιερού ποταμού, τόσο καθαρού που το νερό του να πίνεται άφοβα, η εκστρατεία τους συνεχίζεται – όσο αντιδημοφιλείς κι αν τους κάνει με την κυβέρνηση και τον Τύπο, που κλίνει προς τον Modi. «Για μας είναι μια επιστημονική αλλά και ιερή αποστολή», λένε οι ίδιοι.
Πηγή: WIRED
