Σύνταξη-επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Η απαγόρευση της Κίνας σε όλες τις συναλλαγές με κρυπτονομίσματα που ανακοινώθηκε την Παρασκευή, είναι μόνο η τελευταία από μια σειρά βομβών που έχουν πλήξει, σε διάστημα μόλις ενός έτους, τους τεχνολογικούς κολοσσούς της χώρας και έχουν αναδιαμορφώσει βαθιά το τοπίο τους. Δεν είναι μόνο οι επενδυτές bitcoin, οι έμποροι κρυπτονομισμάτων ή οι παίκτες βιντεοπαιχνιδιών που βρέθηκαν ξαφνικά στο στόχαστρο του Πεκίνου. Σε γενικές γραμμές, είναι οι μεγαλύτερες διαδικτυακές πλατφόρμες της Κίνας που δέχονται πλέον αφόρητη πίεση.
Ο ένας μετά τον άλλον, τεχνολογικοί γίγαντες όπως οι Ant, Meituan και Didi έγιναν στόχοι έρευνας μονοπωλιακών πρακτικών. Αυτό έχει συνδυαστεί με μια αυστηρότερη ρύθμιση για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, η οποία θεωρείται θέμα εθνικής ασφάλειας και μια γενική προσπάθεια για τον περιορισμό των καπιταλιστικών υπερβολών. Η εταιρεία Didi, για παράδειγμα, δεν έχει περάσει απλώς από αντιμονοπωλιακό έλεγχο: δύο ημέρες μετά την είσοδο της στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης τον Ιούνιο, αναγκάστηκε να σταματήσει να δέχεται νέους χρήστες, ενώ οι ρυθμιστικές αρχές ερευνούσαν υποψίες ότι μπορεί να έχει διαρρεύσει δεδομένα χρηστών στις ΗΠΑ.
Μόλις πριν από μερικά χρόνια, οι τεχνολογικές εταιρείες της Κίνας φαινόταν απρόσβλητες από τους κανονισμούς. Οι διευθύνοντες σύμβουλοί τους ειδωλοποιήθηκαν. Σχεδόν κάθε φοιτητής του προγράμματος STEM στην Κίνα ήθελε να εργαστεί στο τομέα της καταναλωτικής τεχνολογίας. Η κυβέρνηση ευνόησε αυτές τις εταιρείες, οι οποίες ποτέ δεν θα μπορούσαν να αναπτυχθούν (σε τέτοιο βαθμό) χωρίς αυτήν. Τους επιτράπηκε να δραστηριοποιηθούν σε ένα περιβάλλον πολιτικής χωρίς ανταγωνισμό από υπερπόντιους τεχνολογικούς γίγαντες, απολαμβάνοντας αυτό που η Tiffany Wong, σύμβουλος στην ερευνητική εταιρεία Sinolytics που επικεντρώνεται στην Κίνα, αποκαλεί «πειραματική περίοδο ανάπτυξης τύπου Άγριας Δύσης».
Όπως ορισμένοι από τους ομολόγους τους αλλού στον κόσμο, οι κινεζικοί τεχνολογικοί γίγαντες εκμεταλλεύτηκαν τις νόμιμες γκρίζες ζώνες. Διατηρούσαν μια εργασιακή κουλτούρα όπου οι υπάλληλοι των λευκών κολάρων έμεναν στο γραφείο μέχρι τα ξημερώματα και δούλευαν κατά τη διάρκεια των εθνικών εορτών. Σχεδίασαν αλγόριθμους που πίεζαν τους εργαζόμενους στην παράδοση προϊόντων να κατευθύνουν επικίνδυνα και επίσης τους επέβαλαν πρόστιμα αυθαίρετα. Έκαναν λανθασμένη ταξινόμηση των εργαζομένων τους, χρησιμοποιώντας διαμεσολαβητές για να τους προσλάβουν – για να αποφύγουν τη νομική ευθύνη για την πληρωμή της κοινωνικής ασφάλισης για τους οδηγούς. Οι εργαζόμενοι που επιχείρησαν να υποστηρίξουν νομικές υποθέσεις, διαπίστωσαν ότι στην πραγματικότητα δεν απασχολούνταν στην πλατφόρμα, αλλά σε μια εταιρεία και σε μια πόλη στην οποία δεν είχαν εργαστεί ποτέ. Όταν ένας οδηγός του γίγαντα διανομής τροφίμων Ele.me πέθανε στην ώρα εργασίας, η εταιρεία υποστήριξε ότι δεν είχε συμβόλαιο μαζί του και πλήρωσε στην οικογένειά του το ισοδύναμο των 250 δολ. ως αποζημίωση.
Οι κακές πρακτικές και οι ελάχιστες ρυθμίσεις συνεχίστηκαν στο όνομα της οικονομικής ανάπτυξης και της καινοτομίας. Οι εταιρείες τεχνολογίας προσέλαβαν πρώην υπαλλήλους ρυθμιστικών αρχών, γεγονός που συνέβαλε στην αναποτελεσματική εφαρμογή των κανονισμών. Ακόμη και όταν οι ρυθμιστικές αρχές προσπάθησαν να διευθετήσουν τη νέα καταναλωτική τεχνολογία – για παράδειγμα με τη δημοσίευση του νόμου για το ηλεκτρονικό εμπόριο το 2019 – οι εταιρείες τεχνολογίας πίεσαν επιτυχώς για πιο ήπιες οδηγίες. Μετά το ξέσπασμα του κορωνοϊού, οι εταιρείες αυτές συνέχισαν να αναπτύσσονται και οι Κινέζοι καταναλωτές έγιναν ακόμη πιο εξαρτημένοι από αυτές, αλλά συγχρόνως και περισσότερο ενημερωμένοι για τις άσχημες πρακτικές τους.
Οι διευθύνοντες σύμβουλοί τους πιθανότατα γνώριζαν ότι το ρεύμα άλλαζε. Στη χρηματοπιστωτική σύνοδο κορυφής του Bund τον Οκτώβριο του 2020, ο ιδρυτής της Alibaba Jack Ma, κάλεσε τις ρυθμιστικές αρχές να μην εμποδίσουν την καινοτομία, αλλά να τροφοδοτήσουν την ανάπτυξη. Η Angela Zhang, συγγραφέας του βιβλίου «Η Κινεζική Αντιμονοπωλιακή Εξαίρεση», γράφει ότι η ομιλία του Ma «φαίνεται να ήταν η τελευταία προσπάθεια του επιχειρηματία να ασκήσει πίεση για ευνοϊκή ρυθμιστική αντιμετώπιση, εν όψει αυστηρότερης νομοθεσίας». Όμως απέτυχε. Οι ρυθμιστικές αρχές μετέφεραν τις ανησυχίες τους στην κορυφή της ηγεσίας. Ο έλεγχος που προέκυψε ανέτρεψε την ισορροπία μεταξύ καινοτομίας και διακυβέρνησης υπέρ των ρυθμιστικών αρχών.
Ο λόγος του Ma άγγιξε ευαίσθητες χορδές. Η ηγεσία της Κίνας είναι εξαιρετικά προσεκτική σε ότι αφορά στους κινδύνους για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Σύμφωνα με τα λόγια του Guo Shuqing, επικεφαλής της κορυφαίας χρηματοπιστωτικής ρυθμιστικής αρχής της Κίνας, οι αρχές μερίμνησαν σε περίπτωση που κάποιες εταιρείες του χρηματοπιστωτικού τομέα, γινόταν «πολύ μεγάλες για να αποτύχουν». Οι κρατικές τράπεζες ανησυχούσαν επίσης για την καταπάτηση του εδάφους των από την Ant καθώς η κεντρική τράπεζα πίεζε για την αυστηροποίηση των κανονισμών γύρω από τα καταναλωτικά δάνεια – δεδομένου ότι εάν οι τράπεζες αποτύχουν, θα ήταν αυτή που θα κληθεί να τις διασώσει.
Η Ant αποκαλεί τον εαυτό της εταιρεία τεχνολογίας, αλλά πραγματοποιεί σχεδόν το 90% των εσόδων της από ένα ευρύ φάσμα χρηματοπιστωτικών προϊόντων που μεταφέρουν τις παραδοσιακές τραπεζικές και απρόσκοπτες διεπαφές χρηστών σε υπηρεσίες από τις οποίες εξαρτάται η πλειοψηφία των Κινέζων. Μία από τις πιο ευρέως χρησιμοποιούμενες υπηρεσίες της, συνδυάζει μικρά δάνεια και τα πουλά σε τράπεζες. Η Ant αποκόμισε τεράστια κέρδη, αλλά δεν αποδέχθηκε κανένα από τα ρίσκα. Νωρίτερα αυτό το μήνα, το Πεκίνο κατέστησε σαφές ότι σχεδιάζει να διαλύσει την εφαρμογή Ant’s Alipay, διαχωρίζοντας τις υπηρεσίες που μοιάζουν με πιστωτικές κάρτες από τις υπηρεσίες δανείων της.
Η προτεραιοποίηση του κέρδους από την Ant πάνω απ ‘όλα ήταν χαρακτηριστική και για άλλες εταιρείες. Το τελευταίο σχέδιο κανονισμών αποσκοπεί στο να τερματίσει τις μακροχρόνιες πρακτικές, όπως η απαγωγή της ροής των χρηστών, ο εξαναγκασμός των εμπόρων σε αποκλειστικές συμφωνίες και η διάδοση φημών για τους ανταγωνιστές.
Φυσικά οι αγορές τρόμαξαν. Τους τελευταίους μήνες, δισεκατομμύρια δολάρια εξαφανίστηκαν από την αγοραία αξία των τεχνολογικών κολοσσών της Κίνας και οι εταιρείες έπεσαν με τα μούτρα στην ευθυγράμμιση των πρακτικών τους με τις κατευθύνσεις πολιτικής. Τον Απρίλιο, επιβλήθηκε πρόστιμο 2,4 δις δολ. στην εταιρεία ηλεκτρονικού εμπορίου Alibaba για κατάχρηση της κυριαρχίας της στην αγορά (αν και την τελευταία μέρα των Singles – την μεγαλύτερη διοργάνωση διαδικτυακών αγορών στον κόσμο – η εταιρεία ανέφερε 55 δις δολ. σε πωλήσεις).
Ο γίγαντας live streaming και τυχερών παιχνιδιών ByteDance – η μητρική εταιρεία του TikTok – σταμάτησε τα σχέδιά του να καταχωρήσει παράρτημα offshore. Ο Wang Xing, διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας παράδοσης τροφίμων Meituan-Dianping, δημοσίευσε πρόσφατα άρθρο στο WeChat υποστηρίζοντας – μη πειστικά πάντως – ότι το όνομα της εταιρείας του «Meituan» μεταφράζεται κατά προσέγγιση σε «κοινή ευημερία» (ένας από τους στόχους πολιτικής του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος). Μεταξύ των CEO των εταιρειών τεχνολογίας ξεκίνησε ξαφνικά ένας διαγωνισμός για την παράθεση συνθημάτων της κυβερνητικής πολιτικής, σε δελτία τύπου και τις τελευταίες εβδομάδες οι εταιρείες άνοιξαν τα πορτοφόλια τους για να προφέρουν δισεκατομμύρια κέρδη σε κοινωνικούς σκοπούς.
Οι στόχοι της Κίνας δεν διαφέρουν ουσιαστικά από εκείνους, όσων ζητούν περισσότερη αντιμονοπωλιακή δράση στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Οι μεγαλύτερες τεχνολογικές πλατφόρμες της Κίνας χρησιμοποίησαν κατ’ εξακολούθηση τη δύναμή τους για να καταργήσουν τις μικρές επιχειρήσεις: Η Didi, για παράδειγμα, έπεισε τους πελάτες με εκπτώσεις και τους οδηγούς με υψηλότερα ποσοστά, και μόλις απέκτησε το κυρίαρχο μερίδιο αγοράς, έκανε διάκριση ως προς τις τιμές των πελατών – αν, για παράδειγμα, είχατε iPhone τότε είχατε λιγότερες επιπτώσεις από ότι αν είχατε Android. Επίσης, μείωσε τα ποσοστά κερδών των οδηγών.
Αντί να βοηθήσουν στην επίλυση ζητημάτων κοινωνικής σταθερότητας και ανισότητας, οι κινεζικές εταιρείες τεχνολογίας συνέβαλαν στη διόγκωση τους. Οι πρακτικές τους χλεύαζαν το σλόγκαν της κυβέρνησης «κοινή ευημερία». Ίσως το ερώτημα θα έπρεπε να είναι γιατί κίνησαν την προσοχή της κυβέρνησης τώρα και όχι νωρίτερα.
Τώρα, μετά από μια μεγάλη καθυστέρηση στην επιβολή ρυθμίσεων, υπάρχει αναταραχή. Αυτό που κάνει την Κίνα διαφορετική, υποστηρίζει η Zhang, «δεν είναι το γιατί ρυθμίζει, αλλά, μάλλον, πώς ρυθμίζει». Εκτός από τον αντιμονοπωλιακό ρυθμιστή, συμμετέχει και ο ρυθμιστής κυβερνοασφάλειας: ως αποτέλεσμα, είναι πιθανό ότι οι πρακτικές δεδομένων θα τύχουν μεγαλύτερης προσοχής.
Ορισμένοι σχολιαστές έχουν ορίσει τις κινήσεις της Κίνας εναντίον των δικών της τεχνολογικών κολοσσών ως μια καθαρή αρπαγή δύναμης ή μια σύγκρουση του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Όμως, η κυβέρνηση δεν στράφηκε εναντίον όλων των ιδιωτικών εταιρειών τεχνολογίας. Το Πεκίνο καταβάλλει πολλές προσπάθειες για τη χάραξη πολιτικών που υποστηρίζουν για παράδειγμα, την ανάπτυξη των microchip. Αυτό που θέλει η Κίνα είναι οι τεχνολογικοί γίγαντες να παραμείνουν ευθυγραμμισμένοι με τις προτεραιότητές της, αντί να τις θέσουν σε κίνδυνο.
Μέχρι στιγμής, υπάρχει μια μικρή ένδειξη ότι είτε η Alibaba είτε η Tencent θα πρέπει να ξεπουλήσουν μερικές από τις εταιρείες τους και να συρρικνωθούν. «Πραγματικά δεν νομίζω ότι η κυβέρνηση προσπαθεί να διαλύσει αυτούς τους γίγαντες του διαδικτύου», λέει η Wong. Επισημαίνει το 14ο πενταετές σχέδιο του Κόμματος, που καλύπτει το 2021-2025 και καθιστά σαφές ότι η κυβέρνηση βλέπει την ψηφιακή οικονομία ως περιοχή ανάπτυξης. «Οι εταιρείες Διαδικτύου και η οικονομία δεδομένων θα συνεχίσουν να μεγαλώνουν», προσθέτει.
Οι ενέργειες της κυβέρνησης έχουν εν πολλοίς αντιμετωπιστεί με ενθουσιασμό από το κοινό. Η αναζήτηση των ομιλιών του Jack Ma στο Bilibili, μιας από τις μεγαλύτερες πλατφόρμες βίντεο της χώρας, αποκάλυψε σχόλια που τον διαπομπεύουν. Ένα από τα πιο κοινά αναφέρεται στην Alibaba ως «ιαπωνική εταιρεία», λόγω της SoftBank, του μεγαλύτερου μετόχου της εταιρείας. Μετά την είσοδο της Didi στο χρηματιστήριο της Ν. Υόρκης, οι εθνικιστές σχολιαστές τροφοδότησαν φήμες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι τα δεδομένα των χρηστών της πωλούνταν στις ΗΠΑ. Η σκληρή στάση της κυβέρνησης προάγει το αφήγημα ότι οι κινεζικές εταιρείες πρέπει να βάλουν το έθνος πρώτο.
Η Big Tech μπορεί να είναι επιφυλακτική, αλλά οι μεσαίου μεγέθους εταιρείες βλέπουν μια ευκαιρία. Η μοίρα των αναδυόμενων εταιρειών τεχνολογίας ήταν κάποτε βέβαιη – να αγοραστούν από την Tencent ή την Alibaba. Τώρα μπορεί να έχουν περισσότερο χώρο για να αναπτυχθούν. Όταν η Didi αποσύρθηκε από τη λίστα των εφαρμογών (αν και οι χρήστες που την είχαν ήδη κατεβάσει μπορούσαν να τη χρησιμοποιούν), μικρότεροι ανταγωνιστές όπως η T3, η Gaode και η Dida εξέδωσαν κουπόνια και εκπτώσεις για να προσελκύσουν νέους πελάτες. Για παράδειγμα, τον Ιούλιο η εταιρεία μεταφοράς επιβατών Shencheng, τοποθέτησε 100 οθόνες αφής σε τοίχους μεγάλων οικοδομικών τετραγώνων, από τις οποίες οι πελάτες μπορούν να καλούν ταξί σε όλη τη Σαγκάη.
Η εταιρεία ηλεκτρονικού εμπορίου JD.com μπορεί επίσης να αισθάνεται αισιόδοξη. Στο παρελθόν, είχε χάσει μεγάλο μερίδιο της δουλειάς της από το Tmall της Alibaba, που προώθησε συμφωνίες αποκλειστικότητας με πολυτελή εμπορικά brands όπως η Farfetch. Ενώ η JD.com είχε καταθέσει αντιμονοπωλιακές αγωγές εναντίον της Alibaba χρόνια πριν, αυτές οι πρακτικές συνεχίστηκαν. Τα πρόστιμα που επιβλήθηκαν ήταν πολύ μικρά για να έχουν αντίκτυπο. Ένας υπάλληλος, ο οποίος ζήτησε να μείνει ανώνυμος, είπε ότι η JD.com είχε χλευαστεί από τους ανταγωνιστές της επειδή λειτουργούσε σύμφωνα με τους κανόνες, όπως πχ με την πληρωμή κοινωνικής ασφάλισης για τους οδηγούς διανομής. Αλλά τώρα το κόστος συμμόρφωσης είναι χαμηλότερο (για αυτήν), από αυτό των τεχνολογικών εταιρειών που δεν είχαν πληρώσει ασφάλεια για τους οδηγούς τους.
Τελικά, για τις μεγαλύτερες τεχνολογικές εταιρείες της Κίνας, αυτό θα μπορούσε να σηματοδοτήσει το τέλος μιας εποχής απεριόριστης ανάπτυξης. Η επαρχία Zhejiang, όπου συχνά εφαρμόζονται πιλοτικά οι πρωτοβουλίες που σχετίζονται με την τεχνολογία, ανακοίνωσε μια πρωτοβουλία διαδικτυακής παράδοσης αγαθών, η οποία φαίνεται να αποτελεί ένα εποπτικό πλαίσιο για τις πλατφόρμες παράδοσης τροφίμων. Τα εστιατόρια και οι ντελιβεράδες ενδέχεται να δουν μεγαλύτερο μερίδιο κερδών. Ο πολιτισμός της υπερωρίας έχει τελειώσει, – από ότι φαίνεται – οριστικά. Το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα έχει τώρα ένα μερίδιο και μια έδρα στην ByteDance.
«Το σίγουρο είναι ότι υπάρχει η τάση να ενισχυθεί περαιτέρω ο έλεγχος των μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας στην Κίνα», λέει η Zhang. Το Πεκίνο δεν θέλει να συντρίψει αυτές τις εταιρείες, αλλά θέλει να σταματήσουν να χρησιμοποιούν την τεχνολογία για να δημιουργήσουν προβλήματα στο κράτος. Λαμβάνει μια πιο εξατομικευμένη προσέγγιση για τη ρύθμιση αυτών των επιχειρήσεων, τη σύνταξη νέων κανόνων για τους αλγόριθμους και τη θέσπιση νόμου περί απορρήτου των προσωπικών δεδομένων, από την 1η Νοεμβρίου. Το μήνυμα είναι σαφές: για να επιβιώσει, η Big Tech πρέπει να κάνει τις προτεραιότητες της Κίνας, δικές της.
Πηγή: Wired
