Ρεπορτάζ: Σωτήρης Σκουλούδης
Διαστάσεις επιδημίας λαμβάνουν τα περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης, σεξισμού, ιδεολογικής καταπίεσης και «φίμωσης» των ελεύθερων ιδεών, στα βρετανικά πανεπιστήμια, με τα στοιχεία που έρχονται στο φως τη δημοσιότητας να προκαλούν τριγμούς στο οικοδόμημα της βρετανικής ακαδημαϊκής κοινότητας, που αποτελεί άλλωστε και μια από τις πιο κερδοφόρες «βιομηχανίες» της χώρας. Το ζήτημα έφτασε αυτή την εβδομάδα και στην αγγλική βουλή, ενώ τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια, το ένα μετά το άλλο, εξέδωσαν δικαιολογητικές απαντήσεις στη σχετική έρευνα του Guardian.
Πρόκειται για καταστάσεις λίγο-πολύ γνωστές στον συγκεκριμένο χώρο εδώ και πολλά χρόνια, όμως όπως πλέον αποκαλύπτεται και ευρέως, είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις όσων «τόλμησαν» να καταγγείλουν τα περιστατικά στις Αρχές, με αποτέλεσμα αυτή η ιδιότυπη «ακαδημαϊκή ομερτά» να έχει διογκώσει το φαινόμενο σε ανεξέλεγκτα επίπεδα, προκαλώντας τελικά τεράστιο πλήγμα στο κύρος των βρετανικών πανεπιστημίων, αλλά, κυρίως, στη ζωή των πολλών χιλιάδων φοιτητών από όλο τον κόσμο που σπουδάζουν σε αυτά.
Το 25% των φοιτητών στο Ηνωμένο Βασίλειο πάσχει από κάποιου είδους ψυχολογικό πρόβλημαΌπως αποκαλύπτει ο Guardian μετά από πολύμηνη έρευνα, το τελευταίο διάστημα έχουν αναφερθεί 300 τέτοια περιστατικά, με τους περισσότερους όμως καταγγέλλοντες, υπό το καθεστώς της ανωνυμίας πάντα, να αναφέρουν στην εφημερίδα ότι τελικά δεν προχώρησαν σε επίσημες καταγγελίες, υπό το καθεστώς του φόβου των αντιποίνων από τους καθηγητές ή από το προσωπικό των πανεπιστημίων.
Άγνωστός επίσης, και υπερβολικά μεγάλος, όπως αναφέρει η εφημερίδα, είναι ο αριθμός των φοιτητών που έχουν υποστεί κάποιου βαθμού παρενόχληση ή καταπίεση, δεν τόλμησαν όμως καν να το αναφέρουν, στοιχείο που ανεβάζει κατακόρυφα τα παραπάνω δεδομένα.
Αποτέλεσμα; Σύμφωνα με έρευνα-σοκ του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου, άλλωστε, το 25% των φοιτητών στο Ηνωμένο Βασίλειο πάσχει από κάποιου είδους ψυχολογικό πρόβλημα!
«Τα στοιχεία αυτά είναι σοκαριστικά, όμως δυστυχώς, από την εμπειρία μας, γνωρίζουμε ότι πρόκειται μόνο για την κορυφή του παγόβουνου», δήλωσε σχετικά η Δρ. Ann Olivarius, δικηγόρος σε γνωστό μεγάλο γραφείο της Βρετανίας. «Η σεξουαλική παρενόχληση φοιτητών από μέλη των πανεπιστημίων έχει φτάσει τα επίπεδα επιδημίας. Τα περισσότερα από αυτά δε, δεν έχουν αποτελεσματικούς μηχανισμούς ώστε να ανασχέσουν αυτό το φαινόμενο και να αποτρέψουν το προσωπικό τους από το να πιέζουν τους φοιτητές να συνάψουν σεξουαλικές σχέσεις μαζί τους, αλλά και όταν συμβαίνει αυτό, σπάνια επιβάλλεται κάποιου είδους πειθαρχική ποινή. Αυτό συμβαίνει γιατί οι επικεφαλής είναι… συνάδελφοι με αυτούς που καταγγέλλονται», υπογραμμίζει.
«Ειδικά οι νεαρές γυναίκες, συχνά τρομοκρατούνται με τις συνέπειες που θα έχει ένα παράπονό τους για κάποιον πανεπιστημιακό. Και συνήθως, εάν το κάνουν, η διοίκηση του πανεπιστημίου υποβαθμίζει το περιστατικό και προστατεύει τη φήμη του, με το να αποσιωπά το συμβάν», προσθέτει.
Σύμφωνα δε με άλλη έρευνα που δημοσιεύει ο Guardian, που διεξήχθη σε 27 πανεπιστήμια μεταξύ 150.072 φοιτητών που ερωτήθηκαν, το ποσοστό όσων δέχτηκαν σεξουαλική παρενόχληση αγγίζει το 7,7%, εκ των οποίων μόνο το 28% υπέβαλλε αναφορά ή καταγγελία.
Το ζήτημα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για τη χώρα μας, αφού περίπου 11.000 φοιτητές σπουδάζουν στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Η περίπτωση μιας Ελληνίδας ακτιβίστριας
Το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου συγκαταλέγεται μεταξύ των… κορυφαίων ιδρυμάτων σε αριθμό καταγγελιών τέτοιων περιστατικών, πίσω από αυτό της Οξφόρδης και του Νόττινχαμ. Μάλιστα είναι το πρώτο, μαζί με το LSE, σε αριθμό εργαζόμενων του (από 5) που άλλαξαν… δουλειά, μετά από επίμονες καταγγελίες εναντίον τους, όχι μόνο για σεξουαλική παρενόχληση, αλλά και για ιδεολογικό εκφοβισμό.
Μια τέτοια φοιτήτρια, μέχρι πρότινος υποψήφια διδάκτορας, είναι η Δήμητρα Αργυρίου, που έγινε δεκτή στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου ώστε να συνεχίσει την έρευνα μετά το μεταπτυχιακό της στην Υπολογιστική Φυσική του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου.
Η Δήμητρα είναι παράλληλα ενεργή ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των ζώων, με συμμετοχή σε πολλές φιλειρηνικές εκδηλώσεις και δράσεις, γεγονός που, όπως έχει καταγγείλει παραδίδοντας και σχετικά στοιχεία στις πρυτανικές αρχές του πανεπιστημίου της, είχε ως αποτέλεσμα τον παραγκωνισμό της από την ερευνητική ομάδα και την υποβάθμιση των σπουδών της από «διδακτορικό» σε «μεταπτυχιακό».
Όπως αναφέρει, ο επιβλέπων καθηγητής της δεν ενέκρινε την εξωπανεπιστημιακή της δράση και τις ανησυχίες της και προσπαθούσε να την αποτρέψει από τέτοιες ενέργειες ακτιβισμού. Η ίδια δεν άκουσε και, τότε, ξεκίνησαν τα σοβαρά προβλήματα. Προβλήματα καθημερινά κι ανυπέρβλητα για την ίδια, και μέσα σε αυτά προστέθηκε και η σεξουαλική παρενόχληση που άρχισε να δέχεται από συνεργάτη του εργαστηρίου της. Όταν αποτάθηκε στον υπεύθυνο της καταγγέλλοντας το γεγονός, η απάντηση ήταν να το «ξεχάσει, διότι τους χρειαζόμαστε τους συνεργάτες»…
Η παρενόχληση και η καταπίεση αυτών των μορφών, δεν άργησαν να σημαδέψουν τη ζωή της: Λίγους μήνες αργότερα, η Δήμητρα Αργυρίου διαγνώστηκε με βαριά κατάθλιψη.
Ανήσυχος χαρακτήρας η ίδια, έκανε ότι μπορούσε για να υπερασπιστεί το δίκιο της που θεωρούσε ότι έχανε, ως θύμα μιας αυταρχικής και ανεξέλεγκτης εξουσίας. Απευθύνθηκε στην πρυτανεία, της οποίας το πόρισμα κατέληξε, λίγο-πολύ, ότι η… ίδια ήταν «επικίνδυνη», σε σωματεία φοιτητών, στην αστυνομία και, τελικά, στους δημοσιογράφους…
«Ο καθηγητής αντί να θέλει να τον σέβεσαι λόγω των γνώσεων του, θέλει να τον φοβάσαι λόγω της θέσης του. Δεν υπάρχει ελευθερία λόγου. Ακόμα κι αν πεις κάτι που να μπορείς να αποδείξεις ότι είναι σωστό, στιγματίζεσαι», υπογραμμίζει, ενώ απευθύνει κι ένα μήνυμα:
«Συνιστώ σε όποιον νιώθει ότι περνάει αντίστοιχη κατάσταση με τη δική μου, να μιλήσει. Ο δικός μας ο φόβος είναι η δική τους δύναμη»…
Δείτε τη μαρτυρία της στη διαδικτυακή συνέντευξη στο zougla.gr:
Η επίσημη θέση του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου μετά τις αποκαλύψεις του Guardian ήταν η εξής: «Αναγνωρίζουμε ότι, περιστασιακά, υπάρχουν δικαιολογημένα παράπονα που οι φοιτητές θέλουν να εκφράσουν και ενθαρρύνουμε ενεργά την αναφορά αυτών των ανησυχιών, ενώ διατηρούμε μια αποτελεσματική διαδικασία εξέτασης των παραπόνων για αυτόν τον σκοπό»…
Συγκάλυψη και «ομερτά»
Όπως αναφέρει στο άρθρο του ο Guardian, μια εργαζόμενη σε πανεπιστήμιο της νότιας Αγγλίας δήλωσε ότι υπάρχουν συνεχόμενες αναφορές σεξουαλικής παρενόχλησης εδώ και πέντε χρόνια για συγκεκριμένο καθηγητή, αλλά δεν γίνεται τίποτα. «Το χειρότερο είναι ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που υποφέρουν από αυτόν. Και γνωρίζουν ότι αν καταγγείλουν επίσημα το συμβάν, το μόνο που θα καταφέρουν θα είναι να μετατρέψουν τη ζωή τους στο πανεπιστήμιο σε κόλαση και ότι ο καθηγητής δεν θα πάθει τίποτα».
«Τα θύματα γνωρίζουν ότι αν καταγγείλουν επίσημα το συμβάν, το μόνο που θα καταφέρουν θα είναι να μετατρέψουν τη ζωή τους στο πανεπιστήμιο σε κόλαση και ότι ο καθηγητής δεν θα πάθει τίποτα»Σε άλλο περιστατικό που αναφέρεται στο ρεπορτάζ, σε φοιτήτρια που προχώρησε σε καταγγελία προτάθηκε… συμβιβασμός, κι όταν αυτή αρνήθηκε, τότε η έρευνα του πανεπιστημίου απλά κατέληξε ότι ο καθηγητής της… «προσπάθησε να τη βοηθήσει»…
Σε κάποιες περιπτώσεις, προφανώς στις πιο σοβαρές, τα πανεπιστήμια προσφέρουν… αποζημίωση σε καθηγητές για να «αποχωρήσουν» ήσυχα, υπογράφοντας παράλληλα συμφωνητικό σιωπής! Σημειώνεται δε, ότι μόνο πέντε πανεπιστήμια έχουν αποζημιώσει φοιτητές τους, σε συνέχεια τέτοιων περιστατικών.
Σε συνέχεια των αποκαλύψεων, νομικοί κύκλοι προτείνουν την εφαρμογή ενός υποχρεωτικού εθνικού συστήματος που θα αναλαμβάνει την έρευνα αυτών των καταγγελιών. Ως ποινή όσων διαπράττουν ένα τέτοιο αδίκημα, προτείνουν την υποχρεωτική παύση του καθηγητή με δημοσιοποίηση μάλιστα της υπόθεσης στο κοινό, και καταγραφής της πράξης σε σχετικό μητρώο ακαδημαϊκών του Ηνωμένου Βασιλείου.
Η καθηγήτρια που παραιτήθηκε γιατί δεν άντεχε άλλο αυτό που συνέβαινε γύρω της
Ο ασκός του Αιόλου για την αποκάλυψη της νοσηρής αυτής κατάστασης στα βρετανικά πανεπιστήμια άνοιξε ουσιαστικά το καλοκαίρι του 2016, όταν μια καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Λονδίνου παραιτήθηκε από τη δουλειά της, όχι επειδή η ίδια έπεσε θύμα κάποιου περιστατικού, αλλά επειδή δεν άντεχε άλλο αυτήν την κατάσταση για τους γύρω της.
«Η σεξουαλική παρενόχληση έχει κανονικοποιηθεί και έχει γίνει αναπόσπαστο μέρος της ακαδημαϊκής κουλτούρας»Η Sara Ahmed εξήγησε στον Independent την απόφαση της: «Παραιτήθηκα ως ένδειξη διαμαρτυρίας για την αδυναμία αντιμετώπισης του προβλήματος της σεξουαλικής παρενόχλησης. Παραιτήθηκα γιατί το «κόστος» αυτής της εργασίας έγινε… εξαιρετικά «υψηλό». Όταν αναφέρομαι στο πρόβλημα της σεξουαλικής παρενόχλησης δεν μιλάω για έναν ή δυο «κακούς» ανθρώπους, ή για μια «κακή» πανεπιστημιακή μονάδα, ή ένα «κακό» ινστιτούτο.
»Μιλάω για το πώς η σεξουαλική παρενόχληση έχει κανονικοποιηθεί και έχει γίνει αναπόσπαστο μέρος της ακαδημαϊκής κουλτούρας»…
Ιδεολογική λογοκρισία και καταπίεση του ελεύθερου λόγου – Το θέμα στη Βουλή
Η «επιδημία» των σεξουαλικών παρενοχλήσεων δεν είναι το μόνο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η βρετανική ακαδημαϊκή κοινότητα, και ίσως ούτε το σοβαρότερο, δεδομένου του ρόλου και του σκοπού ίδρυσης των πανεπιστημίων, όπως διαφαίνεται και από τη μαρτυρία της Δήμητρας Αργυρίου στο zougla.gr.
Η ιδεολογική καταπίεση και η επιβολή των απόψεων, ή της «σιωπής» σε όσους διαφωνούν με την «κατεστημένη τάξη» (δηλαδή με τους καθηγητές, ή με φοιτητές-εκπροσώπους των “κυρίαρχων” ρευμάτων), έγινε θέμα στις 27 Μαρτίου 2018 στο Βρετανικό Κοινοβούλιο, όταν βουλευτές κατέθεσαν σχετική έκθεση.
«Η ελευθερία του λόγου βρίσκεται σε καθεστώς απειλής στα πανεπιστήμια», αναφέρεται στην έκθεση, η οποία καταλήγει ότι «τα πανεπιστήμια θα πρέπει, εντός του πλαισίου του νόμου, να αποτελούν μέρη ανοιχτού και μη λογοκριμένου διαλόγου».
Ο Υπουργός Πανεπιστημίων Sam Gyimah χρησιμοποίησε μάλιστα ιδιαίτερα σκληρή γλώσσα για να περιγράψει την κατάσταση: «Πρόκειται για μια ανατριχιαστική κουλτούρα λογοκρισίας που επικρατεί στα Πανεπιστήμια», ανέφερε, υποσχόμενος να διοργανώσει σύντομα ένα μεγάλο συνέδριο με θέμα τον ελεύθερο λόγο των φοιτητών, όπου να θα αναδειχτεί το ζήτημα.
«Πρόκειται για μια ανατριχιαστική κουλτούρα λογοκρισίας που επικρατεί στα Πανεπιστήμια»Η λογοκρισία που επιβάλλεται σε φοιτητές ή σε ολόκληρες ομάδες φοιτητών, όπως σημειώνει η έκθεση των βουλευτών, αναφέρεται σε ζητήματα όπως η πολιτική (δεξιοί-αριστεροί), οι σχέσεις Ισραήλ-Παλαιστίνης, θέματα φύλου (όπως η ομοφυλοφιλία και ο σεξισμός), ο ακτιβισμός, τα δικαιώματα των ζώων, το δικαίωμα στην άμβλωση κτλ.
«Ο ελεύθερος λόγος καταπιέζεται πολύ και από την πανεπιστημιακή γραφειοκρατία», σημειώνει η Harriet Harman, πρόεδρος της Επιτροπής της Βουλής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, υπογραμμίζοντας ότι παρατηρείται φόβος στους φοιτητές για να εκφραστούν ελεύθερα.
Η βρετανική κοινωνία μετά το σάλο που προκλήθηκε δείχνει να θέλει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Ως πρώτη δράση, η αρμόδια επιτροπή της βουλής δεσμεύτηκε να εκδώσει ένα οδηγό «ελεύθερου λόγου», που θα αποσταλεί στα πανεπιστήμια και στους φοιτητές.
