Αφιερωμένες στην παράδοση, τα ήθη και τα έθιμα, είναι οι ημέρες των εορτών των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς στις βαλκανικές χώρες, ημέρες γιορτινές, γεμάτες φως και αγάπη.
Την παραμονή των Χριστουγέννων στη Ρουμανία, μικροί και μεγάλοι βγαίνουν στους δρόμους για να ψάλλουν τα κάλαντα. Οι παρέες των “καλαντάδων”, με τις τσάντες τους στην πλάτη, γυρίζουν τα σπίτια και μοιράζονται ό,τι τους προσφέρουν οι σπιτονοικοκύρηδες: καρύδια, μήλα και τοπικά εδέσματα, όπως αλμυρά κουλουράκια.
Οι “καλαντάδες” κρατούν ένα αστέρι, που συμβολίζει το άστρο της Βηθλεέμ, όταν ψάλλουν τα κάλαντα. Συνήθως, το αστέρι είναι ένας μεγάλος ξύλινος κύκλος, στον οποίο στερεώνονται οχτώ ή δώδεκα τρίγωνα, από τα κλαδιά έλατου, τα οποία ονομάζονται “τούρου”. Στη συνέχεια, τυλίγεται σε χαρτιά από διάφορα χρώματα και οι γωνίες του στολίζονται με κρόσια και μικρές καμπάνες. Στο μεγαλύτερο από τα τρίγωνα είναι ζωγραφισμένη η σκηνή του πειρασμού, με τον Αδάμ, την Εύα και το φίδι στον παράδεισο και μορφές Αγγέλων. Στο κέντρο του αστεριού υπάρχει απεικόνιση της Παναγίας με τον νεογέννητο Ιησού, τον Ιωσήφ και τους τρεις μάγους, η οποία και φωτίζεται από μια μικρή λάμπα που βρίσκεται προσαρμοσμένη πάνω στο αστέρι.
Τα κάλαντα του αστεριού ξεκινούν το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων και συνεχίζονται έως και τις 27 Δεκεμβρίου. Ομάδες δύο παιδιών (τα αστέρια όπως είθισται να λέγονται) ή τριών (οι μάγοι) ξεκινούν το “ταξίδι” τους με το αστέρι και περιπλανώνται όχι μόνο μέσα στο ίδιο το χωριό τους, αλλά και στα γειτονικά χωριά, αναγγέλλοντας τη γέννηση του Χριστού. Την ημέρα των Χριστουγέννων το ψωμί μπαίνει κάτω από το τραπέζι για να φέρει καλοτυχία στο σπίτι και το γουρουνόπουλο αποτελεί το κυρίως χριστουγεννιάτικο γεύμα.
Στη Βουλγαρία, η 22η Δεκεμβρίου είναι η ημέρα που “σηματοδοτεί” την έναρξη του εορτασμού των Χριστουγέννων. Σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες, η ημέρα αυτή είναι η αρχή της νέας χρονιάς, άρα είναι πολύ σημαντικό το ποδαρικό στο σπίτι να γίνει από έναν άνθρωπο που θα φέρει γούρι.
Ανήμερα τα Χριστούγεννα οι νοικοκυρές φτιάχνουν ψωμί (όπως η βασιλόπιτα της Πρωτοχρονιάς) στο οποίο τοποθετούν ένα νόμισμα. Το βράδυ, στο τραπέζι της οικογένειας, ο νοικοκύρης του σπιτιού κόβει το ψωμί και το μοιράζει στα μέλη της οικογένειας, αφού πρώτα κόψει τα κομμάτια για την Παναγία και το σπίτι. Οι στάχτες από τα τζάκια που καίνε σκορπίζονται στα χωράφια για να φέρουν καρποφορία σύμφωνα με τις βουλγαρικές δοξασίες.
Παραμονή Χριστουγέννων, το τραπέζι δεν περιλαμβάνει κρέας, ωστόσο, τα επτά διαφορετικά φαγητά που παρασκευάζουν οι νοικοκυρές, μεταξύ των οποίων, ντολμαδάκια με κληματόφυλλα και ρύζι, βρασμένα φασόλια και πιπεριές, μαμαλίγκα (ψωμί από καλαμποκάλευρο), μπορούν να ικανοποιήσουν και τους πιο “απαιτητικούς” ουρανίσκους.
Στην Κροατία, η εορταστική περίοδος αρχίζει στις 6 Δεκεμβρίου, οπότε γιορτάζεται ο Άγιος Νικόλαος, ενώ ανήμερα Χριστουγέννων στο τραπέζι υπάρχει ένα κομμάτι σανό με μία κόκκινη κορδέλα και ένα μήλο που συμβολίζει τη γονιμότητα. Το σανό, μετά τις γιορτές, το ταΐζουν στα ζώα και το χριστουγεννιάτικο δέντρο στολίζεται με καρύδια, γλυκά, κεριά και γυάλινα παιχνίδια.
Τσέσνιτσα (cesnica) ονομάζεται το ψωμί που κόβουν στη Σερβία και το Μαυροβούνιο, το οποίο περιέχει φλουρί. Στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι σκορπούν άχυρα για να υπάρχει υγεία. Στη Σλοβενία, η αντίστοιχη “τσέσνιτσα”, ονομάζεται “πότιτσα” (potica) και φέρνει, όπως ορίζουν τα έθιμα, υγεία και καλοτυχία. Στην Βόρεια Μακεδονία, τα Χριστούγεννα γιορτάζονται με το παλαιό ημερολόγιο και στις 5 Δεκεμβρίου στήνονται φωτιές και οι παρέες αναζητούν το φλουρί. Την επόμενη μέρα, που ονομάζεται Μπάντνικ, τα παιδιά ψάλουν τα κάλαντα και το βράδυ ξανακόβουν πίτα με τυχερό νόμισμα. Τα Χριστούγεννα γιορτάζονται στις 7 Ιανουαρίου.
Κάλαντα των Χριστουγέννων αντηχούν και στους δρόμους πόλεων και χωριών και άλλων βαλκανικών χωρών, όπως η Αλβανία και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, όπως επίσης και στολισμός χριστουγεννιάτικων δέντρων με στολίδια γεμάτα αγάπη.
