Του Κώστα Μπετινάκη
Το δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου στην Τουρκία δεν είναι παρά μια μικρή παράγραφος στο μεγάλο κεφάλαιο των εξελίξεων που διαμορφώνονται στον χώρο της Εγγύς Ανατολής (Λεβάντε) μετά από έναν αιώνα.
Ωστόσο, η φιλοδοξία του Ερντογάν να καταστήσει την Τουρκία, εξέχουσα περιφερειακή δύναμη στην περιοχή, συναντά δυσκολίες επειδή κυρίαρχο ρόλο στην περιοχή διεκδικούν το Ιράν και το υποστηριζόμενο από τις ΗΠΑ Ισραήλ.
Είναι προφανές πλέον, ότι αναμένεται αναδιάταξη συνόρων ανάλογη εκείνης που ακολούθησε τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Τα ως τώρα σύνορα στην περιοχή ήταν αποτέλεσμα μακροχρόνιας πολύπλοκης διαδικασίας μετά από αλλεπάλληλες διαμάχες, διαβουλεύσεις των ισχυρών της εποχής.
Έχοντας ξεπεράσει έναν αιώνα ύπαρξης, οι γραμμές των συνόρων στην ταραγμένη περιοχή που είχαν σχηματίσει οι ισχυροί με τη μυστική αγγλο-γαλλική αποικιοκρατική συμφωνία Sykes-Picot το 1916, διαγράφονται πλέον αχνά και ο Ερντογάν το γνωρίζει πολύ καλά.
Το πνεύμα της συμφωνίας εκείνης που έθετε υπό έλεγχο -τότε- σύμφωνα με τα φιλόδοξα αλληλοσυγκρουόμενα αγγλο-γαλλικά σχέδια της εποχής, είχε διατηρηθεί στις επόμενες δεκαετίες και είχε αντέξει κρίσεις όπως του Σουέζ το 1956 ως τον αραβο-ισραηλινό πόλεμο του 1967, οπότε γνώρισε τις πρώτες -μη αναγνωρισμένες επίσημα διεθνώς- μεταβολές.
Η σημερινή εικόνα, στην Εγγύς Ανατολή – Λεβάντε, είναι ακόμη θολή, αλλά η κατεύθυνση ορατή. Επειδή τα σύνορα των κρατών είχαν σχεδιασθεί χωρίς να υπολογίζονται οι εθνικές, γλωσσικές και θρησκευτικές διαφορές των κατοίκων της περιοχής δημιουργώντας ανήσυχες μειονότητες.
Μεγάλες περιοχές στα σύνορα Ιράκ με τη Συρία, ελέγχονται από το αποκαλούμενο Ισλαμικό Χαλιφάτο (ISIS). Οι Κούρδοι της Συρίας πειραματίζονται με ένα είδος αυτονομίας που οι Κούρδοι του Ιράκ έχουν εδώ και καιρό. Αλλά εθνικές, θρησκευτικές και συγκρούσεις ανάμεσα σε διάφορες φυλές, συγκλονίζουν τόσο την Υεμένη όσο και τη Λιβύη.
Μπορεί οι περισσότερες χώρες του κόσμου να διαθέτουν πρεσβείες στην Εγγύς και Μέση Ανατολή, αλλά δεν υπάρχουν -ουσιαστικά- κυβερνήσεις με τις οποίες να μπορούν να συνεννοηθούν.
# Το Ιράκ είναι διαλυμένο από τη θρησκευτική διαμάχη Σιιτών-Σουνιτών, (από τον δεύτερο αμερικάνικο πόλεμο στον Κόλπο) και κατακερματισμένο μετά την δημιουργία του Αυτόνομου (ιρακινού) Κουρδιστάν και των κατακτήσεων του Ισλαμικού Χαλιφάτου (ISIS).
# Η Συρία βρίσκεται σε χαώδη κατάσταση μετά από έξι χρόνια πολέμου με ανάμειξη ξένων (Ρώσων –Αμερικάνων-Ιρανών- Τούρκων) πολιτικών φατριών, ξένων πρακτόρων, θρησκευτικών φανατικών και Κούρδων αυτονομιστών. Και στο βάθος οι Αλεβίτες (Αλαουίτες) του προέδρου Άσαντ.
# Η Τουρκία επιθυμεί να παίξει κεντρικό ρόλο στην περιοχή χωρίς να δημιουργηθεί διευρυμένο κουρδικό κράτος στα σύνορά της, ούτε φυσικά να αποσπασθεί το κουρδικό της τμήμα.
# Το (Σιιτικό) Ιράν επιθυμεί να σταθεροποιηθεί ως περιφερειακή δύναμη σε μια σπαρασσόμενη περιοχή όπου θέλει να έχει επιρροή η (Σουνιτική) Σαουδικη Αραβία –κύριος αντίπαλός του.
Δυτικοί διπλωμάτες, δεν κρύβουν την ανησυχία τους, ότι χώρες που σήμερα εμφανίζονται πολιτικά σταθερές, όπως η Αίγυπτος η Ιορδανία, το Μπαχρέιν ή ακόμη και η Σαουδική Αραβία, θα βρεθούν στη δίνη του κυκλώνα που σαρώνει την περιοχή.
Όποιο κι αν είναι το μέλλον του Ισλαμικού Χαλιφάτου ουδείς είναι σε θέση ακόμη να διαγράψει σε πόσα κομμάτια θα διαλυθούν τελικά το Ιράκ και η Συρία, στην επόμενη μετα- Sykes-Picot διεθνή συμφωνία.
Έχοντας αποκλεισθεί η συμμετοχή της στην απελευθέρωση της Μοσούλης, από τους τζιχαντιστές του ISIS η Τουρκία, οι ενδείξεις είναι πως θ΄ αποκλεισθεί και από την ολοκλήρωση της κατάληψης στη Ράκα.
Η φιλόδοξη τουρκική στρατιωτική επιχείρηση «Ασπίδα του Ευφράτη» δεν κατόρθωσε να προωθηθεί πέραν του al-Bab στη βόρεια Συρία, από το Φεβρουάριο. Τότε οι Τούρκοι στρατιώτες με τους χρηματοδοτούμενους από την Άγκυρα αντάρτες του Ελεύθερου Συριακού Στρατού (FSA) είχαν καταλάβει την πόλη από τους τζιχαντιστές.
Παιχνίδι της Ιστορίας μπορεί να φανεί πως σήμερα, οι δύο ισχυρότερες αντίπαλες ομάδες, οι Κούρδοι και οι τζιχαντιστές τους ISIS είναι εκείνες που πλήττουν την ισχύ της συμφωνίας Sykes-Picot, στα βόρεια, τόσο στο Ιράκ όσο και τη Συρία.
Η ώρα κράτους για τους Κούρδους:
Και στις δύο αυτές χώρες οι δύο αυτές δυνάμεις, οι Κούρδοι συμμαχώντας με τη Δύση και οι τζιχαντιστές σε έναν φονικό πόλεμο εναντίον των δυτικών κρατών τόσο στην περιοχή του Λεβάντε όσο και το εξωτερικό, δείχνουν αποφασισμένες να ξανασχεδιασθεί ο χάρτης.
«Δεν είμαι ο μόνος που λέει ότι η αποτυχημένη συμφωνία Sykes-Picot έχει λήξει –τελείως», δηλώνει στο BBC ο ηγέτης του αυτόνομου Κουρδιστάν στο Ιράκ, Massoud Barzani. «Έχει δημιουργηθεί νέα κατάσταση στην περιοχή και οι Κούρδοι θα επιτύχουν την πολυπόθητη ανεξαρτησία και κρατική τους υπόσταση. Δεν θέλουμε να αποτελούμε μέρος της χαώδους κατάστασης και των προβλημάτων που περιβάλλουν απ΄όλες τις πλευρές το Ιράκ».
Πάντως, παρά την εμφανιζόμενη καλή συνεργασία μετά την πρόσφατη επαναπροσέγγισή τους, η Ρωσία είναι εκείνη που εμπόδισε την προώθηση της Τουρκίας και των ανταρτών του FSA βορειοδυτικά προς την ελεγχόμενη από τους Κούρδους Afrin.
Σ΄ένα σημείο που φαίνεται πως η Ουάσιγκτον και η Μόσχα συμφωνούν -για την ώρα- είναι πως δεν θα επιτρέψουν την προώθηση των τουρκικών στρατευμάτων σε μεγάλο βάθος στη Συρία, ώστε να δημιουργηθεί η πολυπόθητη για την Άγκυρα «ζώνη ασφαλείας» προκειμένου να εμποδίσουν τους Κούρδους της Συρίας να πλησιάσουν τα τουρκικά σύνορα.
Αυτό έχει προκαλέσει και την κύρια αντιαμερικανική αντίδραση της Άγκυρας, που κατηγορεί την Ουάσιγκτον επειδή ενισχύει τους Κούρδους των Μονάδων Λαϊκής Προστασίας (YPG) της Συρίας, τους οποίους οι Τούρκοι χαρακτηρίζουν «τρομοκράτες συμμάχους των αυτονομιστών του ΡΚΚ».
Ρωσο-τουρκικές διαφορές αλλά και αμερικανικά εμπόδια
Μετά την κατάληψη της al-Bab, η Μόσχα ανακοίνωσε ότι οι υποστηριζόμενες από την Τουρκία ανταρτικές δυνάμεις «έχουν φτάσει στην οριακή γραμμή, στα νότια της πόλης». Όριο που είχε συμφωνηθεί με την Άγκυρα, ώστε να αποφευχθούν συγκρούσεις με τον τακτικό συριακό στρατό.
Παρόμοια συμφωνία ουδέποτε είχε ανακοινωθεί από την Άγκυρα, κι έτσι προκλήθηκε έκπληξη στους Τούρκους αναλυτές που είδαν πως οι προοπτικές επίτευξης στόχων στη Συρία μειώνονται καθημερινά.
Τηλεγράφημα του Reuters την περασμένη εβδομάδα που ανέφερε ότι η Ρωσία θα δημιουργήσει βάση κοντά στην Afrin με σύμφωνη γνώμη του κουρδικού YPG προκάλεσε σοκ στην Τουρκία.
Με δεδομένη την χειροτέρευση των σχέσεων με την Ευρώπη και την ψυχρότητα με τις ΗΠΑ λόγω της μη έκδοσης του ιμάμη Γκιουλέν, η Άγκυρα παραμένει σιωπηλή, αλλά δεν παύει να μη νιώθει ευχάριστα.
Ο Λίβανος και οι Χεσμπολά
«Η συμφωνία Sykes-Picot έχει τελειώσει για τα καλά, αλλά όλα βρίσκονται πλέον στον αέρα και θα χρειαστεί να περάσει ακόμη καιρός πριν ξεκαθαριστεί πιο θα είναι το αποτέλεσμα», δηλώνει ο βετεράνος Δρούζος ηγέτης του Λιβάνου Walid Jumblatt.
Παρ΄όλο που οι πιστές συριακές δυνάμεις στον πρόεδρο Bashar al-Assad εδραιώνουν τις θέσεις τους σε σημαντικά γεωγραφικά σημεία της χώρας, οι προοπτικές επίλυσης της κρίσης δεν διαφαίνονται ακόμη.
Την ίδια ώρα οι σύμμαχοι του καθεστώτος της Βαγδάτης Χεσμπολά του Λιβάνου προσπαθούν ταυτόχρονα να εδραιώσουν τα οχυρά τους στην δυτική Συρία, μέσω διαπραγμάτευσης νέας συμφωνίας με τους αντικαθεστωτικούς αντάρτες για την επιστροφή των Σύρων προσφύγων σε ασφαλείς περιοχές στη Συρία.
Σύμφωνα με δημοσίευμα της ιστοσελίδας «The New Arab» στις 10 Φεβρουαρίου, επίσημες πηγές των Χεσμπολά διακήρυξαν σχέδιο για την δημιουργία «ασφαλούς ζώνης στην περιοχή Qalamoun, όπου θα μπορούσαν να μεταφερθούν Σύροι πρόσφυγες από το γειτονικό Λίβανο».
Σύμφωνα με την υπό διαπραγμάτευση συμφωνία, θα υπάρξει κάποιας μορφής συνδιοίκηση στο Qalamoun με δυνάμεις των SarayaAhl al-Sham (οργάνωσης προσκείμενης στον αντικαθεστωτικό Ελεύθερο Συριακό Στρατό – FSA για την υποδοχή των προσφύγων).
Στη συμφωνία, δεν συμπεριλαμβάνονται αρκετά χριστιανικά χωριά κατά μήκος του αυτοκινητόδρομου M-5. Δρομολόγιο που επιτρέπει τον ανεφοδιασμό των Χεσμπολά από τη Δαμασκό και την κοιλάδα Μπεκάα στο Λίβανο, ο οποίος ωστόσο θα παραμείνει ανοικτός.
Πηγή των SarayaAhl al-Sham δήλωσε στον ιστότοπο Al-Monitor (ανωνύμως) πως ορισμένοι όροι της συμφωνίας δεν είναι αποδεκτοί επειδή δεν επιθυμούν «επανασύνδεση με τις κυβερνητικές δυνάμεις».
Πάντως δημοσίευμα της «Daily Star» στις 11 Φεβρουαρίου ανέφερε πως ο Nawwar Saheli μέλος του Κοινοβούλιου των Χεσμπολά, επιβεβαίωνε πως η συμφωνία θα έπρεπε να εγκριθεί και σε διεθνές επίπεδο. Όταν υπάρχουν αντιρρήσεις ακόμη και στους κόλπους της διαιρεμένης λιβανικής διακυβέρνησης.
Αλλά δεδομένη είναι και η θέση που επικρατεί ακόμη στον ΟΗΕ, εναντίον της επιστροφής των προσφύγων στη Συρία.
Επίτηδες ξεχνούν το Παλαιστινιακό
«Θέλουν να βλέπουν το χάος στη Συρία, το Ιράκ και την υπόγεια μηχανή που καλείται ISIS και νομίζουν που είναι οι μόνοι παράγοντες που παίζουν ρόλο στις αλλαγές των συνόρων που διαμορφώνονται παραμερίζοντας το ενδεχόμενο να ωφεληθούν και οι Παλαιστίνιοι» υποστηρίζει στο BBC, η καθηγήτρια Rosemary Hollis του City University στο Λονδίνο. Καθώς η διαμάχη των Παλαιστίνιων με το Ισραήλ, αποτελεί μία από τις πλέον εκρηκτικές και πολύχρονες στην σύγχρονη ιστορία.
Οι Παλαιστίνιοι εδώ και 100 χρόνια ζουν κάτω από καθεστώς αποικιοκρατίας και στρατιωτικής κατοχής με απελάσεις κάτω από την μπότα του Ισραηλινού κατακτητή -ενός κράτους που με διεθνή ανοχή καταπίνει συνεχώς και νέα παλαιστινιακά εδάφη.
Με τη συμφωνία του Εθνικού Παλαιστινιακού Συνεδρίου, της PLO, στις 15 Νοεμβρίου του 1988, το Κράτος της Παλαιστίνης ανακήρυξε ανεξαρτησία. Ωστόσο, διεθνώς δεν αναγνωρίζεται ούτε του αποδόθηκαν κυριαρχικά δικαιώματα σε κάποια εδάφη από τα κατεχόμενα του Ισραήλ.
Στο μπερδεμένο αυτό κουβάρι, γίνεται προσπάθεια να σχεδιαστούν νέα σύνορα, με την βίαιη επέμβαση εκτός των ενδιαφερόμενων –όπως πάντα- και των ισχυρών της Γης.
Διαβάστε επίσης:
