Σύνταξη-Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Οι δημοκρατίες ανά τον κόσμο υποφέρουν εν μέσω της παγκόσμιας πανδημίας. Ο κορωνοϊός έχει αποκαλύψει ανισότητες στην υγειονομική περίθαλψη και αδυναμίες στα δίκτυα οικονομικής ασφάλειας. Η απάθεια της ελίτ και η κακοδιαχείριση αρκετών κυβερνήσεων, έχουν συμβάλει στην αύξηση του παγκόσμιου αριθμού θανάτων που έχουν ξεπεράσει πλέον το 1 εκατομμύριο.
Ταυτόχρονα, ο ιός έχει δημιουργήσει εμπόδια στην αυτοπρόσωπη ψηφοφορία στις ΗΠΑ και σε άλλες μορφές πολιτικής συμμετοχής που ενδεχομένως να καταπολεμούσαν αυτά τα προβλήματα. Οι εκλεγμένοι αξιωματούχοι που είναι πρόθυμοι να υποκύψουν στη δημαγωγία έχουν προσπαθήσει να εκμεταλλευτούν την πανδημία για τους δικούς τους σκοπούς – και σε πολλές περιπτώσεις, μπορεί να πετύχουν.
Μια νέα έκθεση που κυκλοφόρησε την Παρασκευή, από το Freedom House, μια μη κυβερνητική-μη κομματική οργάνωση υπεράσπισης που ιδρύθηκε το 1941, διαπίστωσε ότι από την έναρξη της πανδημίας η κατάσταση της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επιδεινώθηκε σε τουλάχιστον 80 χώρες από τις 192 που ερευνήθηκαν.
Η έκθεση βασίζεται σε μια ανώνυμη διαδικτυακή έρευνα 398 εμπειρογνωμόνων και στο έργο των αναλυτών του Freedom House. Παρουσιάζει ένα ανησυχητικό παράδοξο: η πανδημία έχει καταστήσει πιο επείγουσα την ανάγκη για πολιτική συμμετοχή, ενώ ταυτόχρονα διαταράσσει τους δημοκρατικούς θεσμούς που την επιτρέπουν.
Οι διαμαρτυρίες είναι ένα καλό παράδειγμα. Το Freedom House εντόπισε σημαντικές πολιτικές διαμαρτυρίες σε τουλάχιστον 90 χώρες από τότε που ξεκίνησε το ξέσπασμα της πανδημίας. Σε πολλές περιπτώσεις, ο ιός βοήθησε στο να πυροδοτήσει δράση διαμαρτυρίας ενάντια σε μακροχρόνια προβλήματα – οι διαδηλώσεις στην αυταρχική Λευκορωσία, για παράδειγμα, γιγαντώθηκαν από αμφισβητούμενες εκλογές και από μια αδιάφορη και αδιαφανή κυβερνητική αντίδραση στην πανδημία.
Όμως, ταυτόχρονα, οι περιορισμοί στις διαμαρτυρίες έχουν εξαπλωθεί δραματικά κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου αναταραχής: το Freedom House απαρίθμησε 158 χώρες όπου κάποια μορφή νέας νομοθεσίας έχει περιορίσει τη διαμαρτυρία κατά τη διάρκεια της πανδημίας, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων καθιερωμένων δημοκρατιών.
Αυτή την εβδομάδα στο Ισραήλ, όπου οι διαδηλώσεις εναντίον του πρωθυπουργού Benjamin Netanyahu συνεχίζονται επί μήνες, το κοινοβούλιο της χώρας ενέκρινε σχέδια για lockdown που θα τερματίσουν αποτελεσματικά τις διαδηλώσεις. «Περισσότερο από μια εκστρατεία κατά της πανδημίας, αυτή είναι μια εκστρατεία κατά της διαφωνίας» έγραψε ο δημοσιογράφος Gershom Gorenberg.
Το πρόβλημα είναι έντονο σε αναπτυσσόμενες χώρες ή χώρες όπου η δημοκρατία απειλείται ήδη. Όπως ανέφερε η έρευνα του Freedom House για την Τουρκία, η πανδημία «χρησιμοποιήθηκε ως δικαιολογία από την ήδη καταπιεστική κυβέρνηση για να κάνει πράγματα που έχει από καιρό προγραμματίσει, αλλά δεν ήταν σε θέση να κάνει».
Σε χώρες όπως η Αίγυπτος, η Ζιμπάμπουε και η Καμπότζη, αναφέρθηκε ότι οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν δυνάμεις έκτακτης ανάγκης για να καταστρέψουν την πολιτική αντιπολίτευση. «Το δικαστικό σώμα έχει γίνει μαριονέτα της εκτελεστικής εξουσίας» δήλωσε ένας ερωτώμενος για τη Σερβία, σημειώνοντας ότι δίκες «διεξήχθησαν μέσω βίντεο συνεδρίας, χωρίς την παρουσία δικηγόρων υπεράσπισης».
Εμπειρογνώμονες από 66 χώρες δήλωσαν ότι ο ιός «οδήγησε στον πολλαπλασιασμό της παραπληροφόρησης από την κυβέρνηση» στο έθνος τους. Η πρόσβαση σε εξακριβωμένες πληροφορίες έχει γίνει πιο δύσκολη λόγω της καταστολής στην ελευθερία του λόγου. Σε τουλάχιστον 91 από 192 χώρες που μελετήθηκαν υπήρχαν περιορισμοί στη λειτουργία των μέσων ενημέρωσης.
Σε εννέα χώρες, οι εθνικές εκλογές έχουν διαταραχθεί από την πανδημία. Το Freedom House αναφέρθηκε σε χώρες όπως η Σρι Λάνκα, όπου οι εκλογές που είχαν προγραμματιστεί για τον Απρίλιο, αναβλήθηκαν, επιτρέποντας ουσιαστικά στον πρόεδρο Gotabaya Rajapaksa να κυβερνήσει χωρίς νομοθετικό σώμα το οποίο ήταν προσκείμενο στην αντιπολίτευση, επί μήνες. Όταν αυτές οι εκλογές πραγματοποιήθηκαν τελικά τον Αύγουστο, το κόμμα του Rajapaksa «κέρδισε τις εκλογές με συντριπτική πλειοψηφία, προσθέτοντας στους φόβους ότι αυτός και ο αδελφός του, πρώην πρόεδρος και νυν πρωθυπουργός Mahinda Rajapaksa, θα παγιώσουν την εξουσία τους και θα οικοδομήσουν ένα αυταρχικό καθεστώς» σημείωσε το Freedom House.
Οι προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ έχουν το δικό τους κεφάλαιο στην έκθεση. «Πολλοί εμπειρογνώμονες έχουν εκφράσει αμφιβολίες για το αν οι τοπικές εκλογικές αρχές της χώρας είναι προετοιμασμένες για τις εκλογές του Νοεμβρίου, επικαλούμενες την αυξημένη ζήτηση ψηφοφορίας μέσω ταχυδρομείου, πιθανές ελλείψεις προσωπικού και αλλαγές της τελευταίας στιγμής στους εκλογικούς κανόνες» αναφέρει η έκθεση. Η κυβέρνηση Trump δημιούργησε «μια ομίχλη παραπληροφόρησης» εν μέσω της πανδημίας, υποστηρίζει το Freedom House, ενώ ο αριθμός των θανάτων της χώρας αυξήθηκε στο υψηλότερο (σύνολο) στον κόσμο – πάνω από 200.000. Τέτοιες ανησυχίες αυξήθηκαν μετά από μια διχαστική παράσταση από τον πρόεδρο Trump στο προεδρικό ντιμπέιτ την περασμένη Τρίτη.
«Η χώρα-πατρίδα της δημοκρατίας μας βρίσκεται σε επικίνδυνο δρόμο» είπε ο Stephan Bierling, καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Ρέγκενσμπουργκ της Γερμανίας, αναφερόμενος στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτός ο παγκόσμιος πολιτικός αντίκτυπος πιθανότατα θα επιβιώσει από τον ιό: από τους 398 εμπειρογνώμονες που συμμετείχαν στη έρευνα του Freedom House, το 64% δήλωσε ότι ο αντίκτυπος του κορωνοϊού στη χώρα τους θα ήταν κυρίως αρνητικός για έως και πέντε χρόνια, αρκετά μετά από τη μέρα που -σύμφωνα με τους ειδικούς- ο ιός θα σταματήσει να αποτελεί σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας.
Αυτή η εκτίμηση είναι ενδεχομένως πολύ αισιόδοξη. Σε ξεχωριστή δημοσκόπηση που δημοσιοποιήθηκε την Πέμπτη, το 69% των Αμερικανών δήλωσε ότι οι επερχόμενες προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ θα είναι οι πιο σημαντικές της ζωής τους. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι το εννοούν θετικά: υπάρχουν φόβοι για πρωτόγνωρα σκηνικά βίας μετά την ψηφοφορία, εάν ο Trump χάσει.
Όμως δεν αποτυγχάνουν όλες οι δημοκρατίες. Η έκθεση σημειώνει τις θετικές εκτιμήσεις που είχαν οι εμπειρογνώμονες για την Τυνησία, η οποία παρείχε βοήθεια σε πρόσφυγες και μειονότητες κατά τη διάρκεια της πανδημίας παρά την οικονομική καταστροφή της χώρας όπως και για τη Γεωργία, η οποία εφάρμοσε «αυστηρά αλλά διαφανή» μέτρα και έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά θανάτων στον κόσμο.
Σε αντίθεση με εποχές πολέμου, φαίνεται ότι υπάρχει λιγότερη προθυμία για μια «συσπείρωση γύρω από τη σημαία» σε χώρες που φαίνεται να έχουν χειριστεί τον ιό άσχημα. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Boris Johnson, ο οποίος έχει μεγάλη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, με τις επόμενες εκλογές να είναι προγραμματισμένες για το το 2024, αντιμετωπίζει πρωτοφανή εξέγερση από τους πρώην υποστηρικτές του.
Ακόμη και σε αυταρχικές χώρες, ο δημοκρατικός ακτιβισμός φαίνεται να είναι εξαιρετικά επίμονος. «Η δημοκρατία υποφέρει σε όλο τον κόσμο, αλλά το αίτημα του κόσμου για αυτήν δεν έχει σβήσει» σημείωσε το Freedom House, αναφερόμενο στις διαμαρτυρίες στη Λευκορωσία. Συνεχίζει, προσφέροντας κάποιες λύσεις για την αναστολή της δημοκρατικής οπισθοδρόμησης εν μέσω της πανδημίας, λογικά μέτρα, όπως η καταπολέμηση της διαφθοράς και η διασφάλιση ότι οι εξουσίες έκτακτης ανάγκης έχουν χρονικά όρια. Το πρόβλημα με αυτό, όπως σημείωσε σήμερα το WorldView, είναι ότι οι πανδημίες έχουν τη συνήθεια να ενισχύουν τα σφάλματα της κοινωνίας. Πριν ξεκινήσει η πανδημία φέτος, το Freedom House είχε προειδοποιήσει ότι για 14η συνεχόμενη χρονιά οι πολιτικές ελευθερίες και τα πολιτικά δικαιώματα διολίσθαιναν σε όλο τον κόσμο.
Η πανδημία μπορεί να αποτελέσει σημείο αιχμής, παρά ένα σημείο καμπής. Όπως δήλωσε ο Frank M. Snowden, ομότιμος καθηγητής της Ιστορίας της Ιατρικής του Yale, στο New Yorker τον Μάρτιο, οι επιδημίες «φαίνεται να υψώνουν έναν καθρέφτη στους ανθρώπους ως προς το ποιοι πραγματικά είμαστε».
Πηγή: The Washington Post
