Covid-19 – ισπανική γρίπη: Ταξίδι στο παρελθόν ή επιστροφή στο μέλλον;

Όλοι συμφωνούν ότι η πανδημία του κορωνοϊού η οποία εξακολουθεί να μαίνεται έχοντας στοιχίσει μέχρι σήμερα πάνω από 1.700.000  νεκρούς, έχει αλλάξει την ζωή μας.

Πιθανότατα αυτή η λαίλαπα στο εγγύς μέλλον να αποτελεί παρελθόν, αλλά όλοι πάλι συμφωνούν ότι πολλά πράγματα στην ζωή μας δεν θα είναι πια τα ίδια.

Άλλωστε όταν η Ιστορία επαναλαμβάνεται είναι καλό να την γνωρίζουμε για να κατανοήσουμε καλύτερα το παρόν αλλά και να διαβλέψουμε επαρκέστερα την πορεία των γεγονότων.

Η «ισπανική γρίπη» του 1918

Ακριβώς 102 χρόνια πριν, μία τρομερή επιδημία σάρωσε με εκπληκτική ταχύτητα και σφοδρότητα  τον πλανήτη. Ξέσπασε σε τρία κύματα, διάρκεσε μόλις 18 μήνες και εξαφανίστηκε τόσο ξαφνικά όπως ενέσκηψε: Η λεγόμενη «ισπανική γρίπη».

Εμφανίστηκε για πρώτη φορά την άνοιξη του 1918 στο και διάρκεσε λίγους μήνες. Ένα πολύ πιο θανατηφόρο δεύτερο κύμα ήρθε στο τέλος του καλοκαιριού και υποχώρησε προς το τέλος του ίδιου έτους, ενώ το τρίτο κύμα εκδηλώθηκε στους πρώτους μήνες του 1919. Εκτιμάται ότι μολύνθηκαν πάνω από 500 εκατομμύρια άνθρωποι και άφησε πίσω της  50  εκατομμύρια νεκρούς.

Ομοιότητες και διαφορές

Η ισπανική γρίπη δεν γνώριζε σύνορα ούτε κοινωνικές διαφορές: ακριβώς όπως μολύνθηκε ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλτ Τραμπ ή ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Μπόρις Τζόνσον από κορωνοϊό  έτσι ασθένησε και ο τότε πρωθυπουργός της γηραιάς Αλβιώνας ο «πολύς» Ντέιβιντ Λόιντ Τζορτζ.

«Αξιωματικοί, βουλευταί, γνωσταί κυρίαι του κόσμου απεβίωσαν εντός ολίγων ημερών από γρίπην βαρυτάτης μορφής. Ολόκληρα συντάγματα προσεβλήθησαν και εστρώθησαν “ψάθα” εις τα νοσοκομεία. Ωρισμένα τραμ εσταμάτησαν ελλείψει υπαλλήλων, κατακειμένων όλων! Οι κινηματογράφοι έκλεισαν διά να μη μεταδίδεται το μόλυσμα. Τα σχολεία επίσης. Αι εορταί κατηργήθησαν, αι συγκεντρώσεις εις κλειστούς χώρους απηγορεύθησαν, γίνεται δε σκέψις αναβολής και αυτών… των δημοτικών εκλογών!». Αυτά έγραφε η εφημερίδα «Θεσσαλία» τον Ιούλιο του 1918. «Γιατί φοβόμαστε τη γρίπη;» 

Αν και η επιστήμη της Ιατρικής απείχε παρασάγγας από την σημερινή τα βασικά μέτρα πρόληψης είναι ακριβώς τα ίδια: τήρηση αποστάσεων, αποφυγή συνωστισμών, χρήση μάσκας και απολυμαντικών. Η εφημερίδα «Θεσσαλία», με βάση τις οδηγίες των ελβετικών εφημερίδων, γράφει: «Η ασθένεια μεταδίδεται διά των πτυέλων και εν γένει των σταγονιδίων σιέλου όταν ο άρρωστος βήχη. Μεταδίδεται επίσης από τας ακαθαρσίας της ρινός». Κατά συνέπεια απαγορεύεται η επικοινωνία με τους ασθενείς, ενώ τα μαντίλια πρέπει να βράζονται πριν χρησιμοποιηθούν ξανά. Συστήνεται απόλυτη προφύλαξη σε όσους πάσχουν από νοσήματα των βρόγχων και των πνευμόνων και όσους αναρρώνουν από πρόσφατο κρυολόγημα. Επίσης συστήνεται προφύλαξη μέχρι την πλήρη ανάρρωση, διότι οι επιπλοκές της πλευρίτιδας και της πνευμονίας που παρουσιάζει η γρίπη αυτή, και οι οποίες προκαλούν τους περισσότερους θανάτους στην Ελβετία, οφείλονται στην πρόωρη έγερση των ασθενών.»

Ορισμένες κυβερνήσεις επέβαλλαν αυστηρή καραντίνα , όπως η Αυστραλία και η Ισλανδία με αποτέλεσμα συγκριτικά πολύ λίγα θύματα μεταξύ του πληθυσμού, άλλες όχι, με κατάληξη μία τραγωδία άνευ προηγουμένου, με περισσότερα θύματα και από τον Ά Παγκόσμιο Πόλεμο που τότε βρισκόταν εν εξελίξει. Ωστόσο η επιβολή καραντίνας είχε επώδυνες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις.

Ας δούμε πάλι τι έγραφε η εφημερίδα Θεσσαλία για την απαγόρευση συγκεντρώσεων ή το κλείσιμο καταστημάτων και εργασιακών χώρων:  «Δεν πρόκειται μόνο για την αδικαιολόγητη καταστροφή πέντεδέκα καφενείων, ούτε των 300 καλλιτεχνών του θεάτρου που είναι καταδικασμένοι να στερηθούν τον επιούσιο. Κλονίζεται η οικονομική ζωή ολόκληρης της πόλης. Πριν απ’ όλους αυτοί που διατρέχουν κίνδυνο να πέσουν θύματα της γριποφοβίας είναι οι υπάλληλοι των καφενείων. Ακολουθούν οι εργατικές τάξεις, που είναι και αυτές καταδικασμένες να υποστούν τις συνέπειες του πανικού. Γιατί, σύμφωνα με τη λογική των αστυνομικών διατάξεων, οι καπναποθήκες, τα καπνεργοστάσια και γενικά όλα τα εργοστάσια όπου ο εργάτης κερδίζει το ψωμί του είναι εστίες θανάτου, αφού τα καφενεία και τα θέατρα, με τις μέτριες συγκεντρώσεις, τα πούλια του ταβλιού και τα χαρτιά της κολτσίνας, είναι όλα επικίνδυνα. Πώς θα ξεκινήσουν οι χειμερινές εργασίες στις καπναποθήκες, με τη δαμόκλειο σπάθη του αδικαιολόγητου αυτού πανικού; Δεν καταδικάζονται λοιπόν χιλιάδες εργάτες, στα καλά καθούμενα, σε δυσπραγία; Και η οικονομική δυσπραγία δεν είναι η καλύτερη αρωγός της νόσου;».

Ο «πόλεμος» της μάσκας

Και τότε, όπως και σήμερα, σε περιόδους και τόπους έξαρσης, η μάσκα ήταν υποχρεωτική. Και τότε, όπως και σήμερα, υπήρχαν οι αρνητές της μάσκας. Το πρόστιμο για τους παραβάτες ήταν 10 δολάρια ή 10 μέρες φυλάκιση. Στην παρακάτω φωτογραφία από το κρατικό αρχείο του Σαν Φρανσίσκο βλέπουμε έναν αστυνομικό να σείει απειλητικά το δάκτυλο σε πολίτη που δεν φοράει μάσκα.

Σε φωτογραφία του 1918, χαρακτηριστική είναι η μεγάλη ουρά που σχηματίζουν πολίτες του San Francisco για να προμηθευτούν μάσκες. Το κατάστημα έχει ταμπέλες με την ένδειξη INFLUENZA WEAR YOUR MASK. Δυστυχώς όμως ακριβώς όπως και σήμερα άνθρωποι συνωστίζονται στην ουρά.

Υπήρξαν τότε και αυτοί που αρνήθηκαν να φορέσουν μάσκα. Στις εφημερίδες της εποχής, καταγράφεται η δράση της οργάνωσης Anti-Mask League καλούσε σε Συνάντηση Κατά της Μάσκας.

Τα μέλη και οι υποστηρικτές της οργάνωσης ισχυρίζονταν ότι δεν υπήρχε επιστημονική τεκμηρίωση ως προς την προστασία που φέρνει η μάσκα, ότι η χρήση της ίσως ήταν επικίνδυνη και ότι ο εξαναγκασμός αποτελούσε καταπάτηση δημοκρατικών δικαιωμάτων. Βλέπουμε πολλά αποκόμματα εφημερίδων της εποχής με προσκλήσεις σε συγκεντρώσεις αρνητών της επιδημίας και της μάσκας.

Πηγές: «Γιατί φοβόμαστε τη γρίπη;» συλλογικός τόμος που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο το 2009, σε επιμέλεια του Κ. Ι. Γουργουλιάνη, καθηγητή Πνευμονολογίας και πρύτανη του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ελληνικός και ξένος Τύπος, San Francisco Archives