Επιμέλεια: Γιάννα Μυράτ
Ψηλά στα νότια βουνά της Ισπανίας, περίπου 40 άνθρωποι οπλισμένοι με φτυάρια και τσουγκράνες καθάρισαν πέτρες και σωρούς χόρτων από ένα χωματουργικό κανάλι που χτίστηκε πριν από αιώνες και διατηρεί ακόμη τις πλαγιές πράσινες.
«Είναι θέμα ζωής», είπε ο Αντόνιο Ροτρίγκες Γκαρσία, ένας αγρότης από το κοντινό χωριό Pitres, πληθυσμού 400 κατοίκων. «Χωρίς αυτό το νερό, οι αγρότες δεν μπορούν να καλλιεργήσουν τίποτα, το χωριό δεν μπορεί να επιβιώσει».
Η ακραία ζέστη που σαρώνει μεγάλο μέρος της νότιας Ευρώπης αυτή την εβδομάδα, με θερμοκρασίες που έφτασαν τους 42 βαθμούς Κελσίου την Τρίτη, έθεσαν τη μισή περιοχή σε πορτοκαλί και κόκκινο συναγερμό.
Τέτοια ζέστη και παρατεταμένες ξηρασίες απειλούν τα τρία τέταρτα της χώρας, κι αν συνεχιστούν στο μέλλον, θα μπορούσαν να ερημώσουν πολλές περιοχές.
Αντιμέτωποι με αυτήν την πραγματικότητα, Ισπανοί αγρότες, εθελοντές και ερευνητές έφτασαν στα βάθη της ιστορίας για λύσεις, σε ένα εκτεταμένο δίκτυο αρδευτικών καναλιών που κατασκευάστηκαν από τους Μαυριτανούς, τον μουσουλμανικό πληθυσμό που κατέκτησε και εγκαταστάθηκε στην Ιβηρική Χερσόνησο τον Μεσαίωνα..png)
Τα κανάλια – που ονομάζονται “acequias”, από το αραβικό “as-saqiya”, που σημαίνει αγωγός νερού – έχουν κάνει δυνατή τη ζωή σε μια από τις πιο ξηρές περιοχές της Ευρώπης, τροφοδοτώντας τα σιντριβάνια του μεγαλοπρεπούς παλατιού της Αλάμπρα και μετατρέποντας την περιοχή, την Ανδαλουσία, σε γεωργική μονάδα παραγωγής ενέργειας.
Πολλά acequias έπεσαν σε αχρηστία γύρω στη δεκαετία του 1960, όταν η Ισπανία στράφηκε σε ένα γεωργικό μοντέλο που ευνοούσε τις δεξαμενές και ώθησε πολλούς Ισπανούς να εγκαταλείψουν τις αγροτικές περιοχές για τις πόλεις. Καθώς η χρήση του δικτύου εξασθενούσε, το ίδιο εξασθένησε και η αρχαία γνώση και οι παραδόσεις που είχαν φέρει το νερό στις πιο απομακρυσμένες γωνιές της Ανδαλουσίας.
Τώρα, το περίπλοκο σύστημα, που θεωρείται ως ένα χαμηλού κόστους και αποτελεσματικό εργαλείο για τον μετριασμό της ξηρασίας, αναβιώνει.
«Τα acequias μπόρεσαν να αντέξουν τουλάχιστον χίλια χρόνια κλιματικής, κοινωνικής και πολιτικής αλλαγής», δήλωσε ο Χοζέ Μαρία Μάρτιν Τσιβάντος, αρχαιολόγος και ιστορικός που συντονίζει ένα μεγάλο έργο αποκατάστασης. «Λοιπόν γιατί να κάνεις χωρίς αυτά τώρα;»
Ο κ. Τσιβάντος, ένας σωματώδης άνδρας, είπε ότι οι Μαυριτανοί είχαν κατασκευάσει τουλάχιστον 24.000 χιλιόμετρα τέτοιων αγωγών στις ανδαλουσιανές επαρχίες της Γρανάδας και της Αλμερίας, στην τότε Αλ-Άνδαλους. Εξήγησε ότι πριν από τα acequias, ήταν δύσκολο να καλλιεργηθεί τροφή στο ασταθές κλίμα της Μεσογείου, με τις περιοδικές ξηρασίες.
Η «ιδιοφυΐα του συστήματος», είπε, είναι ότι επιβραδύνει τη ροή του νερού από τα βουνά προς τις πεδιάδες προκειμένου να το διατηρήσει και να το διανείμει καλύτερα.
Χωρίς τα acequias, το λιώσιμο του χιονιού από τις βουνοκορφές θα έρεε απευθείας σε ποτάμια και λίμνες που στεγνώνουν κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Μαζί τους, το τήγμα εκτρέπεται στους πολλαπλούς αγωγούς που τυλίγονται στους λόφους. Το νερό εμποτίζεται στο έδαφος με ένα «φαινόμενο σφουγγαριού» και στη συνέχεια κυκλοφορεί αργά στους υδροφόρους ορίζοντες και εμφανίζεται μήνες αργότερα, στην κατηφόρα, σε πηγές που ποτίζουν τις καλλιέργειες κατά την ξηρή περίοδο.
Ίχνη του συστήματος υπάρχουν παντού στα βουνά, στις νότιες πλαγιές της Σιέρα Νεβάδα. Νερό αναβλύζει από τα βουνά σε κάθε στροφή του δρόμου. Μαλακώνει το χώμα των ψηλών πεδιάδων. Αναβλύζει από βρύσες στα τυπικά ασβεστωμένα χωριά της περιοχής.
«Οι Μαυριτανοί δεν μας άφησαν μόνο τα acequias, αλλά και το τοπίο που δημιούργησαν μαζί τους», είπε η Έλενα Κορέα Χιμένεθ, ερευνήτρια στο έργο αποκατάστασης, το οποίο διευθύνεται από το Πανεπιστήμιο της Γρανάδας.
Κρατώντας ένα φτυάρι, έδειξε τα κατάφυτα εδάφη που απλώνονταν από κάτω. «Τίποτα από αυτά δεν θα υπήρχε χωρίς τα acequias», είπε. «Δεν θα υπήρχε νερό για πόσιμο, ούτε σιντριβάνια, ούτε καλλιέργειες. Θα ήταν σχεδόν έρημος».
Το νερό ήταν τόσο απαραίτητο εδώ που οι ντόπιοι μιλούν για αυτό σαν να ήταν το ίδιο μια καλλιέργεια. Το νερό δεν απορροφάται από το υπέδαφος, «σπέρνεται». Δεν συλλέγεται για άρδευση, «θερίζεται».
Όταν η Ισπανία αντικατέστησε πολλούς από αυτούς τους αγωγούς με τα πιο σύγχρονα συστήματα διαχείρισης νερού, μόνο στη Σιέρα Νεβάδα, έως και το ένα πέμπτο αυτών εγκαταλείφθηκαν, σύμφωνα με κυβερνητικά στοιχεία.
Η αγροτική επανάσταση βοήθησε να μετατραπεί η Ανδαλουσία ο «κήπος της Ευρώπης», με τεράστιες ποσότητες ροδιών, λεμονιών και κριθαριού να αποστέλλονται σε όλη την ήπειρο. Ωστόσο αυτό οδήγησε επίσης σε μια ακόρεστη δίψα για νερό που έχει εξαντλήσει τους υδροφόρους ορίζοντες της περιοχής, επιδεινώνοντας τις ξηρασίες.
Πολλά χωριά, έχουν πληγεί σκληρά από τον συνδυασμό της εντατικής καλλιέργειας, των υψηλότερων θερμοκρασιών και της εγκατάλειψης ενός κοντινού αγωγού.
Η πρωτοβουλία για το ζωντάνεμα των αγωγών έχει εξαπλωθεί σε ισπανικές περιοχές στα ανατολικά και βόρεια. Ωστόσο, ο κ. Τσιβάντος και αρκετοί αγρότες είπαν ότι εξακολουθούν να μην έχουν οικονομική υποστήριξη, επειδή οι πολιτικοί και οι επιχειρήσεις συχνά θεωρούν τα acequias ως αναποτελεσματικά σε σύγκριση με τα σύγχρονα υδραυλικά δίκτυα.
«Είναι δύσκολο να αλλάξεις νοοτροπίες», είπε. «Αλλά αν κατανοείτε την αποδοτικότητα από την άποψη της πολυλειτουργικότητας, τότε τα παραδοσιακά συστήματα άρδευσης είναι πολύ πιο αποτελεσματικά. Διατηρούν καλύτερα το νερό, επαναφορτίζουν τους υδροφόρους ορίζοντες, βελτιώνουν τη γονιμότητα των εδαφών».
Αλλά η μεγαλύτερη πρόκληση για τη διάσωση των acequias μπορεί να είναι η διατήρηση της πανάρχαιας γνώσης πίσω από την ύπαρξή τους.
Σε χωριά όπως το Cañar, όπου οι κάτοικοι εξακολουθούν να χρησιμοποιούν πρακτικές του 19ου αιώνα για να διαθέσουν νερό στους αγρότες, η αγροτική εγκατάλειψη απείλησε τη μετάδοση αυτών των τεχνικών που μεταδόθηκαν προφορικά.
Κάνοντας ένα διάλειμμα κατά τη διάρκεια της επιχείρησης καθαρισμού, ο 58χρονος δήμαρχος Χοσέ Αντόνιο Γκαρσία του Πίτρες, είπε ότι «πολλή σοφία» χύθηκε στους υπονόμους.
«Τώρα έχουμε την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουμε αυτή την αρχαία σοφία για να καταπολεμήσουμε την κλιματική αλλαγή», είπε. «Pues, vamos» – «Πάμε, λοιπόν».
Με πληροφορίες από New York Times
