Του James K. Galbraith
Δύο εβδομάδες πριν, ο αριθμός των νεκρών από τον Covid-19 στις Ηνωμένες Πολιτείες ξεπέρασε τον αριθμό των Αμερικανών νεκρών στρατιωτών στον εικοσαετή πόλεμο στο Βιετνάμ (1955-1974). Μόνο την Πρωτομαγιά, οι νεκροί ξεπέρασαν σε μία μέρα τους νεκρούς από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στη Νέα Υόρκη. Ταυτόχρονα, η οικονομική παραγωγή έχει συντριβεί και πάνω από 30 εκατομμύρια Αμερικανοί έχουν υποβάλει τα χαρτιά τους ως άνεργοι. Στο μέτωπο της δημόσιας υγείας, τα τεστ παραμένουν ακατάλληλα, δεν υπάρχει ιχνηλάτηση επαφών, οι θεραπευτικές επιλογές καθυστέρησαν και εκατομμύρια άνθρωποι είναι ανασφάλιστοι.
Οι ομοσπονδιακές διασώσεις (bailouts) δούλεψαν μόνο για ένα πράγμα. Προκάλεσαν μια μέτρια ανάκαμψη των μετοχών και εμπόδισαν μαζικές χρεοκοπίες στα ομόλογα.
Οι αποτυχίες του δημόσιου συστήματος υγείας μοιάζουν σχεδόν με σαμποτάζ. Test kits ήταν διαθέσιμα από τον Π.Ο.Υ. ήδη από τον Γενάρη, οι ΗΠΑ προτίμησαν όμως να μην τα χρησιμοποιήσουν. Τα πρώτα τεστ που παρήχθησαν από τα CDC (Κέντρα Ελέγχου Ασθενειών και Πρόληψης) ήταν χαλασμένα. Τα τεστ ήταν συνειδητά περιορισμένα ενώ μεγάλωνε η διασπορά στην κοινότητα, με αποτέλεσμα ο ιός να ξεφύγει από την αρχική απομόνωση, που θα μπορούσε να είναι δυνατή. Οι εγκλεισμοί (lockdowns) και οι καραντίνες ήρθαν αργά, ήταν κακο-οργανωμένοι και ασθενής η επιβολή τους. Προσωπικός προστατευτικός εξοπλισμός δεν δόθηκε στα νοσοκομεία και τους παρόχους ιατρικής φροντίδας σε αντιστοιχία με τις ανάγκες που είχαν. Η Defense Production Act (Πράξη Αμυντικής Παραγωγής) δεν τέθηκε σε εφαρμογή κατά τρόπο έγκαιρο και αποτελεσματικό ώστε να εξασφαλίσει την εγχώρια παραγωγή και, έως σήμερα, δεν υφίσταται αποτελεσματικό σύστημα διαχείρισης της διεθνούς αλυσίδας ιατρικού εφοδιασμού. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ορισμένες εταιρείες έκαναν ό,τι καλύτερο μπορούσαν, όμως αναφέρονται και πάρα πολλές υποθέσεις κερδοσκοπίας και απάτης.
Η πίεση να ξανανοίξει η αγορά είναι μια περαιτέρω ένδειξη αποτυχίας. Οι εργάτες στον τομέα επισιτιστικού εφοδιασμού δεν είχαν κατάλληλη προστασία, με αποτέλεσμα απαράδεκτα επίπεδα ασθένειας σε χώρους δουλειάς, ιδίως στη βιομηχανία κρέατος. Οι τράπεζες τροφίμων είναι σε κρίση, την ίδια στιγμή που γάλα, αυγά και άλλα είδη πετιούνται. Κυβερνήσεις πολιτειών πιέζουν επιχειρήσεις να ξανανοίξουν με όρους που δεν εξασφαλίζουν κερδοφορία ώστε να αναγκαστούν οι εργάτες να σταματήσουν να παίρνουν επιδόματα ανεργίας. Τέτοια επιδόματα μπορούν να ανακληθούν αν οι εργάτες δεν αποδεχθούν να επιστρέψουν σε επικίνδυνες δουλειές. Πολλές μικρότερες εταιρείες που αποφασίζουν να μην ξανανοίξουν, θα χρεοκοπήσουν και θα εξαφανιστούν. Οι εξώσεις και κατασχέσεις έχουν τεχνικά ανασταλεί, εντούτοις πολλοί ιδιοκτήτες αγνοούν την απαγόρευση. Σε κάθε περίπτωση τα ενοίκια, οι δόσεις των δανείων, οι λογαριασμοί και άλλα χρέη συνεχίζουν να αυξάνονται.
.jpg)
Τα επιδημιολογικά μοντέλα προβλέπουν τώρα αύξηση των λοιμώξεων όπως χαλαρώνει ο εγκλεισμός, μέχρι του σημείου στο οποίο θα δοκιμαστεί η ικανότητα του συστήματος περίθαλψης, ακόμα και σε περιοχές της χώρας που δεν επλήγησαν σοβαρά. Αυτές είναι προβλέψεις βέβαια, δεν είναι ακόμη βέβαιο ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο. Το κοινό θα συνεχίσει να εφαρμόζει ως γενικό κανόνα τη συμπεριφορά ασφαλούς επαφής, κι αν ο ρυθμός μετάδοσης παραμείνει κάτω από 1, όπως πιστεύεται ότι είναι σήμερα σε όλες σχεδόν τις αμερικανικές πολιτείες, τότε η πανδημία θα εξακολουθήσει να εξασθενεί. Αν όμως επιβεβαιωθούν τα μοντέλα, τότε οι ρυθμοί θανάτων θα πολλαπλασιαστούν αρκετές φορές σε σχέση με τη σημερινή τιμή τους, οδηγώντας σε νέους εγκλεισμούς σε κυλιόμενη βάση, έως ότου βρεθεί κάποιο εμβόλιο ή θεραπεία. Δεν υπάρχει εγγύηση ότι θα βρεθεί.
Ακόμα και αν ανασχεθεί στο τωρινό σημείο η πανδημία, η οικονομία δεν θα επιστρέψει στην «κανονικότητα». Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ένας από τους πρώτους παραγωγούς ενέργειας, αεροδιαστημικής, προχωρημένων τεχνολογιών πληροφορίας και χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Συναρμολογούν κάθε χρόνο πολλά εκατομμύρια αυτοκίνητα, συσκευές και διαρκή καταναλωτικά αγαθά. Ο πετρελαϊκός τομέας των ΗΠΑ έχει υποστεί μια συντριβή των τιμών και είναι κοντά στη μαζική χρεοκοπία. Όταν σφραγιστούν τα πηγάδια υδραυλικής ρωγμάτωσης (fracking), θα γίνει πολύ δαπανηρό να ξανανοίξουν και επομένως θα σταματήσει η βασισμένη στην ενέργεια οικονομική επέκταση των ΗΠΑ. Τα αεροπλάνα είναι τώρα παρκαρισμένα στα αεροδρόμια και επ’ αόριστον δεν θα χρειαστούν νέα επιβατικά αεροπλάνα. Tα νοικοκυριά των ανέργων ή των τηλε-εργαζόμενων, όπως και αυτά που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν τα ενοίκια και τις δόσεις των δανείων που πάγωσαν προσωρινά, δεν θα αγοράσουν καινούρια αυτοκίνητα για πολύ καιρό, αλλά και τα παλιά αυτοκίνητα θα κρατήσουν πολύ περισσότερο αφού θα χρησιμοποιούνται πολύ λιγότερο. Εφόσον παραμένουν άδεια τα κτίρια γραφείων, δεν θα χτιστούν καινούρια κτίρια. Το ίδιο και για τα μαγαζιά λιανικής, που ήδη είναι με την πλάτη στον τοίχο από τις online παραγγελίες και το delivery. O τραπεζικός τομέας επίσης, με τα ενεργειακά δάνεια που πήγαν άσχημα, τα χρέη των νοικοκυριών και τα δάνεια των επιχειρήσεων που δεν πήγαν καλά και που θα γίνουν επικίνδυνα από τη στιγμή που θα τελειώσουν τα χρήματα των διασώσεων. Τα χρέη που δημιουργούνται στη διάρκεια της πανδημίας δεν θα αποπληρωθούν θέτοντας σε κίνδυνο την παροχή πίστωσης στα νοικοκυριά. Όλα αυτά προλέγουν ένα μακρύ κραχ (depression) ακόμα και υπό τις καλύτερες δυνατές υγειονομικές συνθήκες. Τα πράγματα θα γίνουν πολύ χειρότερα αν έχουμε νέους κύκλους μολύνσεων και εγκλεισμών.
Υπάρχει μια αυταπάτη ότι η πρόσφατη ευημερία μπορεί να αναστηθεί με το «άνοιγμα». Όμως πολλές βιομηχανίες -αεροπλάνα, αεροπορικές εταιρείες, ξενοδοχεία, αυτοκίνητα, συσκευές, εμπορικές κατασκευές, ενέργεια- θα βουλιάξουν ό,τι λεφτά κι αν πάρουν. Οι διασώσεις είναι ένα μέτρο που στηρίζεται στην υπόθεση ότι αυτές οι βιομηχανίες θα αντιμετωπίσουν απλώς μια προσωρινή διακοπή λειτουργίας. Είναι όμως δύσκολο να δει κανείς πως θα αποφευχθούν οι χρεοκοπίες και οι εκκαθαρίσεις αν δεν υπάρξει ανανέωση της ζήτησης για τα προϊόντα. Η παραγωγή μεγάλης κλίμακας στηρίζεται σε αλληλοεξαρτώμενες αλυσίδες εφοδιασμού και, αν ένας μόνο από τους μεγάλους παραγωγούς (π.χ. στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας) πέσει έξω, υπάρχει κίνδυνος μιας αλυσίδας χρεοκοπιών (π.χ. στα ανταλλακτικά αυτοκινήτων), που θα κάνουν τη λειτουργία δύσκολη, ίσως και αδύνατη για όσους επιβιώσουν. Σε αυτές τις βιομηχανίες, οι αλυσίδες εφοδιασμού και οι υπεργολάβοι στο σύνολό τους είναι πολύ μεγαλύτεροι από τις επιχειρήσεις συναρμολόγησης στο τελευταίο στάδιο της παραγωγής.
Η ανώτερη εκπαίδευση είναι ένας μεγάλος τομέας στην Αμερική και αντιμετωπίζει μια κρίση λόγω υψηλού κόστους, μεγάλης πτώσης στις εγγραφές και της τωρινής εναλλακτικής της φθηνής οnline εκπαίδευσης σε πολλούς τομείς. Αυτά όλα συνέβαιναν ήδη και πριν για δημογραφικούς λόγους και τώρα επιταχύνονται με την απώλεια οικογενειακού πλούτου. Η ιατρική περίθαλψη αντιμετωπίζει επίσης δυσκολίες γιατί εκατομμύρια χάνουν την ασφάλισή τους και προς το παρόν τουλάχιστον τα ατυχήματα και άλλες ασθένειες έπεσαν χαμηλά, στερώντας γιατρούς και νοσοκομεία από αποζημιώσεις. Οι βιομηχανίες υπηρεσιών από τα εστιατόρια έως το λιανεμπόριο δεν μπορούν να λειτουργήσουν με κέρδος στο ένα τέταρτο του δυναμικού τους. Πολλά μπαρ, nightclubs και τα περισσότερα αθλητικά κέντρα δεν θα μπορέσουν να ξανανοίξουν καν.
Η λήψη των ομοσπονδιακών αποφάσεων απέτυχε σε όλα τα επίπεδα. Στον τομέα της εκτελεστικής εξουσίας είχαμε, στην καλύτερη περίπτωση, ένα μείγμα ανικανότητας, άρνησης και πολιτικών κινήτρων. Στη χειρότερη είχαμε αποφάσεις που πάρθηκαν και παίρνονται ακόμη με πλήρη γνώση των συνεπειών στον αριθμό θανάτων και τον ιδιωτικό πλουτισμό, τόσο στον ιατρικό τομέα, όσο και στην ευρύτερη χρηματοπιστωτική οικονομία. Είναι γνωστό ότι ορισμένοι ιδιώτες κερδοσκόποι έβγαλαν πάνω από τριακόσια δισεκατομμύρια δολάρια πουλώντας μετοχές προ της κατάρρευσης του Φεβρουαρίου και ορισμένα μέλη του Κογκρέσου πούλησαν το χαρτοφυλάκιό τους βασιζόμενοι στις πληροφορίες που έλαβαν στις ενημερώσεις που τους έκαναν οι μυστικές υπηρεσίες. Η δράση του Κογκρέσου υπήρξε αργή και κηλιδώθηκε από πολιτικαντισμούς, λόμπι, περιφερειακούς ανταγωνισμούς, κακή κρίση και κακή διάγνωση των οικονομικών θεμάτων. Το Κογκρέσο νομοθέτησε στη βάση μοντέλων που χρησιμοποιήθηκαν σε περασμένες οικονομικές καθόδους, ιδιαίτερα στην κρίση του 2007-2009, που δεν είχε όμως καραντίνα ή άλλη συνιστώσα δημόσιας υγείας.
Οι ειδικές πολιτικές που εφαρμόστηκαν ήταν γεμάτες προβλήματα. Για τον υπολογισμό πληρωμών επί τη βάσει της πρώτης CARES Act η Εσωτερική Υπηρεσία Εισοδήματος (IRS) χρειάστηκε να χρησιμοποιήσει εγγραφές από το φορολογικό έτος 2018 και έπαθε συμφόρηση προσπαθώντας να τυπώσει επιταγές σε όσους δεν είχαν λογαριασμό να τους πιστωθεί. Τα επιδόματα από την ασφάλεια ανεργίας ήταν αρκετά υψηλά με αποτέλεσμα τα sites των κρατικών ασφαλίσεων ανεργίας να μην μπορούν να τα διαχειριστούν, αφήνοντας πολλούς χωρίς πρόσβαση στο πρόγραμμα. Αντί για απλή αντικατάσταση μισθού (που θα προστάτευε και την ασφάλιση ασθενείας και τη συμμετοχή στα συνδικάτα), η Διεύθυνση Μικρών Επιχειρήσεων (Small Business Administration) εξέδωσε κανόνες που έμοιαζαν μη χρησιμοποιήσιμοι για πολλές εταιρείες, οι τράπεζες έδωσαν προτεραιότητα στους ευνοούμενους πελάτες τους και επίσης τελείωσαν και τα χρήματα του πρώτου γύρου. Με δύο λόγια, η προσπάθεια διάσωσης της οικονομίας βάζοντάς της χρήμα με τα συμβατικά κανάλια ήταν ακατάλληλη, κακά σχεδιασμένη, αναποτελεσματική και ενίοτε διεφθαρμένη. Το καλύτερο που θα μπορούσε να πει κανείς γι’ αυτήν ήταν ότι ήταν καλύτερη από το τίποτα.
Όπως εξελίσσονται τα γεγονότα, η συνήθης διαδικασία αγοραπωλησιών δεν μπορεί να συνεχιστεί. Η αξία της ακίνητης ιδιοκτησίας θα καταρρεύσει αφήνοντας εκατομμύρια ιδιοκτητών ακινήτων χωρίς υπεραξία (equity) και αυτό θα οδηγήσει σε μαζικές χρεοκοπίες και κατασχέσεις περιουσιών υπό τους ισχύοντες νομικούς κανόνες. Ιδιώτες επενδυτές-αρπακτικά θα αγοράσουν περιουσίες σε τιμές πυρκαγιάς και ο αμερικανικός πληθυσμός θα οπισθοχωρήσει, σε μεγάλο βαθμό, σε καθεστώς ενοικιαστή. Για αυτούς που θα έχουν τα μέσα, οι ιδιωτικοί εκπαιδευτές και γιατροί θα παραμείνουν διαθέσιμοι, οι άλλοι θα τα καταφέρουν όπως μπορούν. Δεν χρειάζεται να το πούμε, η κατάθλιψη, η απελπισία, η κατάχρηση φαρμάκων και ουσιών και οι αυτοκτονίες θα πολλαπλασιαστούν.
‘Η μήπως δεν θα συμβεί κάτι τέτοιο; Την επομένη της Μεγάλης Χρηματοπιστωτικής Κρίσης (Great Financial Crisis) ήταν δυνατό -μόλις δυνατό αλλά δυνατό- να στραφεί η ευθύνη από τους τραπεζίτες στα θύματα, από αυτούς που έχτισαν ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα μαζικής απάτης σε αυτούς που πήραν δάνεια και δεν μπορούσαν να τα ξεπληρώσουν. Δεν υπήρχε όμως ιός και κίνδυνος δημόσιας υγείας σε εκείνη την κρίση. Αυτή η κρίση είναι διαφορετική. Όλα όσα συμβαίνουν είναι αποτέλεσμα του κορωνοϊού. Αυτοί που απολύθηκαν, αυτοί που πήγαν σπίτια τους, αυτοί που διέκοψαν τη διάδοση του ιού έκαναν αυτό που έπρεπε να κάνουν, όπως το έκαναν οι επαγγελματίες της υγείας και οι υπάλληλοι των μπακάλικων. Η νομική τους βάση για διεκδίκηση στήριξης παραμένει αδύνατη, αλλά η ηθική βάση είναι ισχυρή και η οικονομική αδιαμφισβήτητη. Ακόμα και ο υπουργός Οικονομικών Steven Mnuchin, αρπακτικό των πτωχεύσεων το 2008, δήλωσε ότι η οικονομική κρίση δεν είναι «ευθύνη των Αμερικανικών επιχειρήσεων, δεν είναι ευθύνη των Αμερικανών εργατών, είναι ευθύνη ενός ιού». Αυτό είναι αλήθεια, αλλά δεν σημαίνει ότι τα πράγματα θα γυρίσουν στο παρελθόν αν φύγει ο ιός.
Για να προχωρήσουμε μπροστά, πρέπει πρώτα από όλα τα χρέη που έχουν συναφθεί πριν και κατά τη διάρκεια της πανδημίας να διαγραφούν. Οι τομείς της ενέργειας και των μεταφορών πρέπει να ξαναχτιστούν βασιζόμενοι πολύ περισσότερο στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και σε πηγές διαφορετικές από το πετρέλαιο. Ένα μεγάλο τμήμα των βασικών βιομηχανιών -ιδίως στον υγειονομικό τομέα- πρέπει να επαναπατρισθούν, ώστε να υπάρχει βασική επάρκεια στη χώρα. Εκατομμύρια ανθρώπων θα χρειαστούν για να παρακολουθήσουν και να υποστηρίξουν τη δημόσια υγεία.
Η κυβέρνηση θα πρέπει να οργανώσει και να χρηματοδοτήσει τα επαγγέλματα αυτά. Οι πολιτειακές και τοπικές αρχές πρέπει να χρηματοδοτηθούν ομοσπονδιακά για να παραγάγουν βασικές δημόσιες υπηρεσίες. Νέα, βιώσιμα σπίτια πρέπει να χτιστούν σε νέες κοινοτικές δομές. Υψηλής ταχύτητας ευρύ φάσμα συχνοτήτων πρέπει να παρασχεθεί σε όλους. Ένα νέο χρηματοπιστωτικό μοντέλο -συνεταιριστικό με δημόσια υποστήριξη- θα απαιτηθεί για την επαναδημιουργία των μικρών επιχειρήσεων. Τοπικοί, αποκεντρωμένοι χώροι πολιτισμού και αθλητισμού θα πρέπει να αντικαταστήσουν τις μαζικές εμπειρίες και επίσης θα χρειαστούν συνεταιριστική δομή και δημόσια υποστήριξη.
Με δύο λόγια, ο μόνος αποδεκτός από τον γενικό πληθυσμό τρόπος εξόδου από την κρίση θα απαιτήσει μια συνολική ανασυγκρότηση της οικονομίας σε συνεταιριστική βάση, με την κυβέρνηση να επεμβαίνει για να εγγυηθεί χρηματοδότηση, απασχόληση και δημόσιες επενδύσεις.
Ο καπιταλισμός της καταστροφής δοκιμάζεται τώρα και η χειρότερη είναι και η πιθανότερη περίπτωση. Υπάρχει όμως ένα σημείο από το οποίο και πέρα ο καπιταλισμός της καταστροφής δεν μπορεί να προχωρήσει. Από ένα σημείο και πέρα το σφαγείο γίνεται τόσο μεγάλο που δεν μπορείς να το αγνοήσεις, που είναι αδύνατο να το αποφύγεις και θανατηφόρο να το παραβλέψεις. Σε κάποιο σημείο οι άνθρωποι σηκώνονται όρθιοι και αρνούνται να τους φοβίσεις περισσότερο.
Δεν φτάσαμε ακόμη σε αυτό το σημείο. Είμαστε ακόμη στην ψυχολογία της «επιστροφής στην κανονικότητα» παρά την πανδημία που συνεχίζεται. Η αντίφαση ανάμεσα στην κανονικότητα και τη δημόσια υγεία παραμένει στα μυαλά των ανθρώπων, που δεν έχουν ακόμη συνειδητοποιήσει ότι θα είναι αδύνατη αυτή η επιστροφή στην κανονικότητα. Κάποια στιγμή θα συμβεί. Τότε θα τεθεί το ζήτημα των εναλλακτικών.
(*) Το άρθρο αυτό γράφτηκε αποκλειστικά για το zougla.gr στα ελληνικά και για το defenddemocracy.press στα Αγγλικά.
