Του Τάσου Τέλλογλου
Στο βιβλίο του Working, ο Ρόμπερτ Κάρο, ένας από τους κορυφαίους Αμερικανούς ρεπόρτερ του 20ου αιώνα, περιγράφει πώς ο Ρόμπερτ Μόζες, ο σημαντικότερος αστικός σχεδιαστής της Νέας Υόρκης τον ίδιο αιώνα, περνάει έναν δρόμο από μία νέα χάραξη για να μη βλάψει το γήπεδο γκολφ ενός μεγιστάνα. Στην Αθήνα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: Ένας πλούσιος πολίτης με επιρροή, ο εφοπλιστής Νίκος Πατέρας, επιχειρεί να σώσει έναν από τους τελευταίους ελεύθερους χώρους πρασίνου της πόλης· όμως έχει απέναντί του έναν άκαμπτο Δήμο και την «Αττικό Μετρό».
Από το κτίριο του ιδρύματος Πατέρα στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας 45, το Πάρκο Ριζάρη φαντάζει σαν ειδυλλιακός κήπος σε μία εχθρική πόλη γεμάτη τσιμέντο. Το είχε κάνει δώρο ο εφοπλιστής στην Αθήνα πριν από 14 χρόνια, επί δημαρχίας Νικήτα Κακλαμάνη, και εξελίχθηκε σε μία από τις μοναδικές οάσεις του κέντρου, όπως καλά γνωρίζουμε όσοι χρησιμοποιούμε τα ΜΜΜ και τα πόδια μας για να κυκλοφορούμε.
Άποψη του Πάρκου Ριζάρη κατά τα εγκαίνιά του, στις 15 Ιανουαρίου 2010. [Γουλιέλμος Αντωνίου/Eurokinissi]
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Η προσφυγή
Το σκάμμα, χάρη στο οποίο σχεδιάζεται να ισοπεδωθεί το πιο πράσινο κομμάτι του Πάρκου, κρίθηκε απαραίτητο από την απόφαση για την κατασκευή μιας περιφερειακής γραμμής του μετρό, που δεν θα έμπλεκε στα «πόδια» των υφιστάμενων. Η νέα γραμμή 4 θα «κυκλώνει» τις υπάρχουσες, με 30 σταθμούς στην τελική της φάση και μήκος 31 χιλιομέτρων. Το έργο που περιλήφθηκε στο νέο ρυθμιστικό σχέδιο της Αθήνας, θα έχει σχήμα U και κατά τη διοίκηση θα εξυπηρετεί 300.000 κατοίκους και 122.000 εργαζόμενους στις περιοχές που περνάει.
Το 2018 εκδόθηκε επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ η Άδεια Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ), κάτι που το δικαστήριο καταλογίζει στους προσφεύγοντες – ότι δηλαδή προσφεύγουν μία τετραετία μετά την έκδοση της διοικητικής πράξης. Όμως οι νομικοί παραστάτες του Πατέρα (γραφείο Φλογαΐτη-Σιούτη) υποστηρίζουν ότι πριν από την τοποθέτηση κιγκλιδωμάτων για την έναρξη των εργασιών δεν γνώριζαν την ακριβή τοποθεσία του εργοταξίου, την οποίαν πληροφορήθηκαν όταν τους προσκομίσθηκαν στις 4 Απριλίου του 2022 τα στοιχεία της συμφωνίας (μνημονίου) της Αττικό Μετρό με τον Δήμο Αθηναίων.
Κάτι τέτοιο υποστηρίζει και ο νυν υπουργός Άμυνας και πρώην υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας, σε επιστολή του που περιλαμβάνεται στα έγγραφα που κατατέθηκαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας στα πλαίσια της προσφυγής του Πατέρα. Ο Δένδιας υποστηρίζει, στρεφόμενος στο ΣτΕ, ότι της χωροθέτησης του εργοταξίου δεν είχε προηγηθεί η παραμικρή ενημέρωση των κατοίκων (ο ίδιος είναι γείτονας). «H διαδικασία διαβούλευσης της μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων δεν έτυχε καμίας απολύτως πραγματικής δημοσιότητας» γράφει στις 28/2/2023 προς τον εισηγητή του ΣτΕ Χρήστο Ντουχάνη και την αντιπρόεδρο του ΣτΕ Παναγιώτα Καρλή, σε μία επιστολή με τίτλο «Διαφύλαξη Πάρκου Ριζάρη», που βρίσκεται στα χέρια του inside story.
Αυτό βέβαια δεν ισχύει για όλους τους γείτονες. Η βρετανική πρεσβεία για παράδειγμα ενημερώθηκε, σε αντίθεση με όλους τους άλλους. Όταν ετέθη το ερώτημα «γιατί οι Βρετανοί και όχι όλοι οι άλλοι;» οι έχοντες την ευθύνη της κατασκευής απάντησαν ότι ετίθεντο ζητήματα ασφαλείας για τη βρετανική πρεσβεία (και κατοικία) εξαιτίας της εκσκαφής των σηράγγων.
Άποψη του Πάρκου Ριζάρη σε φωτογραφία του 2021, όταν είχε οριοθετηθεί η περιοχή αποψίλωσης.
O Δένδιας μιλάει και αυτός για την περιβαλλοντική καταστροφή που θα συντελεστεί «εντός του Πάρκου Ριζάρη σε χρόνο μεταγενέστερο». Συνολικά 230 δένδρα θα θυσιαστούν στον βωμό του εργοταξίου του μετρό, ένα ολόκληρο πάρκο που στήθηκε 14 χρόνια πριν με τη σημερινή μορφή του και είναι ένας από τους λίγους υγιείς χώρους πρασίνου του κέντρου της Αθήνας.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ασχολούμαστε με αυτό στο inside story. Όταν πριν από δύο χρόνια είχαμε ασχοληθεί για πρώτη φορά, η αντίδραση της Αττικό Μετρό, του Δήμου Αθηναίων (ακόμα και του δημάρχου Κώστα Μπακογιάννη προσωπικά) και της αναδόχου εταιρείας Άβαξ, ήταν να μας πουν ότι πλέον ήταν πολύ αργά. Ο Μπακογιάννης εξέφρασε τότε την ευχή να σωθούν κάποια δένδρα. Μετά την προσφυγή του Νικόλα Πατέρα, ο Δήμος Αθηναίων έστειλε μία γραπτή τοποθέτηση στο ΣτΕ, μία εβδομάδα πριν από την επιστολή Δένδια. Στην κατακλείδα του υπομνήματος επισημαίνεται ότι «στην περίπτωση που η Αττικό Μετρό κρίνει πως υφίσταται βιώσιμη και άρτια τεχνικά λύση που δύναται να εξασφαλίσει τις λιγότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την εκτέλεση του υπό κρίση έργου, λαμβάνοντας υπόψη πώς δεν προβλέπεται μία σημαντική μετατόπιση στη χωροθέτηση του σταθμού, ο Δήμος θα ήταν θετικός ιδιαίτερα καθόσον θα σήμαινε τη μικρότερη δυνατή απώλεια υφισταμένου πρασίνου».
Πάντως στο κείμενο των νομικών παραστατών του Πατέρα και του ιδρύματός του διατυπώνεται η παρατήρηση ότι δεν εξετάστηκε σοβαρά εναλλακτική λύση για τη χωροθέτηση του εργοταξίου του μετρό: με απλά λόγια, ο Δήμος Αθηναίων δεν προσπάθησε σοβαρά να σώσει έναν από τους τελευταίους χώρους πρασίνου στο κέντρο της πόλης.
Την ώρα μάλιστα που η λύση υπήρχε.
Η μετακίνηση του σκάμματος
Η λύση την οποία περιγράφει στο υπόμνημά του ο πληρεξούσιος δικηγόρος του Δήμου Αθηναίων, Γεώργιος Γαλάνης, ήταν ήδη γνωστή, καθώς σύμφωνα με πληροφορίες του inside story την είχε παρουσιάσει στον ίδιο τον Νίκο Πατέρα ένα στέλεχος της Άβαξ. Η μετατόπιση του σκάμματος των δύο στρεμμάτων κατά μερικές εκατοντάδες μέτρα, από το κέντρο του Πάρκου στη βόρεια πλευρά του, απέναντι από το άγαλμα του δρομέα (βόρεια) και την Εθνική Πινακοθήκη (ανατολικά), θα στοίχιζε 5 εκατομμύρια ευρώ. Μερικά 24ωρα αργότερα όμως η εταιρεία επανήλθε και διόρθωσε το ποσό κατά 10 φορές. Δεν θα στοίχιζε πλέον 5 εκατομμύρια η μεταφορά του σκάμματος, αλλά 50.
Πάρκο Ριζάρη, το σημείο του σκάμματος (κύκλος αριστερά πάνω) και το σημείο όπου μπορεί να γίνει (κύκλος δεξιά κάτω), αν η εταιρεία δεχόταν να το μετακινήσει. Η διαφορά στην πυκνότητα του πρασίνου είναι ολοφάνερη.
Πηγές της αγοράς αναφέρουν στο inside story ότι «για την αύξηση του τιμήματος παρενέβη τότε άλλος παράγοντας του υπουργείου Υποδομών, θεωρώντας ότι δινόταν ευκαιρία ανατίμησης του έργου» (η εταιρεία Άβαξ για την καθυστέρηση στον συγκεκριμένο σταθμό έχει ζητήσει ήδη ρήτρες 3,5 εκατομμυρίων). Η μεταφορά του εργοταξίου θα διέσωζε 230 από τα 280 δένδρα του Πάρκου. Η πλευρά Πατέρα θυμίζει την πάγια νομολογία του Συμβουλίου Επικρατείας, σύμφωνα με την οποία «σε περίπτωση ύπαρξης εναλλακτικής λύσης που συνεπάγεται τη μη θυσία ή τη μείωση του πρασίνου που είναι αναγκαίο να θυσιαστεί, γεγονός που θα είχε καταστροφικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, η διοίκηση θα πρέπει, εφόσον αυτή είναι τεχνικά εφικτή, να την εξετάζει και να την επιλέγει, ακόμα και αν αυτή είναι πιο δαπανηρή».
Κατά παράβαση του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου
Όταν ο Πατέρας προσέφυγε στο ΣτΕ τον Μάιο του 2022, η ηγεσία του υπουργείου Υποδομών είχε ήδη αποκλείσει την εναλλακτική λύση. Το ΣτΕ είναι πιθανό να απορρίψει την αίτηση, αν και οι αιτούντες επιμένουν ότι μόλις τον Μάρτιο του 2022 έλαβαν τα έγγραφα που αφορούσαν στην κατάληψη του Πάρκου Ριζάρη από το εργοτάξιο της Αττικό Μετρό. Στο χρονικό αυτό σημείο δεν είχε εγκριθεί η τεχνική περιβαλλοντική μελέτη, ούτε και οποιαδήποτε φυτοτεχνική μελέτη. Ο Νικόλας Πατέρας υποστηρίζει ότι το Πάρκο δεν είχε ακόμα καταληφθεί, αλλά επρόκειτο να καταληφθεί χωρίς να έχει εκδοθεί η τεχνική περιβαλλοντική μελέτη και ότι η κατάληψη χωρίς την έκδοση της μελέτης είχε προεξοφληθεί από την έναρξη των εργασιών στους υπόλοιπους σταθμούς της γραμμής 4.
Η κατάληψη του Πάρκου για τις ανάγκες του εργοταξίου γίνεται κατά παράβαση των διατάξεων του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου της Αθήνας, καθώς μέσα στο Πάρκο δεν προβλέπεται άλλη χρήση εκτός από εκείνη που προβλέπει το ΓΠΣ της πρωτεύουσας και περιγράφεται ως «αστικό πράσινο-ελεύθεροι χώροι». Φυσικά προβάλλεται και το επιχείρημα από τους προσφεύγοντες ότι δεν εξετάσθηκε άλλη κατάλληλη λύση για την κατασκευή του σταθμού μετεπιβίβασης στον «Ευαγγελισμό».
Την ώρα που η διοίκηση της πόλης δίνει έναν υποτιθέμενο αγώνα, μισό χιλιόμετρο παρακάτω, για λίγο επιπλέον πράσινο, στην αμφιλεγόμενη πεζοδρόμηση της Βασιλίσσης Όλγας, φαίνεται έτοιμη να θυσιάσει με μεγάλη ευκολία το Πάρκο Ριζάρη σε μία επιβαρυμένη κυκλοφοριακά περιοχή του κέντρου. Ειρωνικό, όχι;
