“Ο στρατηλάτης δεν ετάφη στην Αμφίπολη”

Ρεπορτάζ: Χρήστος Μαζάνης 

Με μεγάλη προσοχή συνεχίζονται οι εργασίες των αρχαιολόγων στον λόφο Καστά της Αμφίπολης, καθώς εντείνεται η αγωνία για την είσοδο στον τρίτο θάλαμο, ο οποίος θα δώσει περισσότερα στοιχεία σχετικά με τo ταφικό μνημείο.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι οι αρχαιολόγοι εντόπισαν την Πέμπτη τμήματα του προσώπου της δεύτερης Kαρυάτιδας, κάτι το οποίο αυξάνει τις ενδείξεις ότι ο τύμβος μπορεί και να μην έχει συληθεί. Παράλληλα, αφαιρέθηκε ο πρώτος δόμος του τοίχου σφράγισης μπροστά από τις Kαρυάτιδες και αποκαλύφθηκε η συνέχεια των χειριδωτών χιτώνων των δύο γλυπτών.

Ο διευθυντής της αρχαιολογικής σχολής του Πανεπιστημίου της Ρώμης La Sapienza, καθηγητής Έντσο Λίπολις, σε συνέντευξή του στο zougla.gr, μιλά για τη σπουδαιότητα του ταφικού μνημείου στον λόφο Καστά καθώς και για τη σημασία των Καρυάτιδων και των Σφιγγών.

Παράλληλα, αποκαλύπτει πως Καρυάτιδες συναντώνται σε ταφικά μνημεία της Ιταλίας και δεν αποκλείει το ενδεχόμενο να βρεθούν στη Μακεδονία κι άλλα τέτοια μνημεία με εξαιρετική γλυπτική στο εσωτερικό τους. Μετά λοιπόν και τη συνέντευξη του κορυφαίου Ιταλού αρχαιολόγου Nικόλα Μπονακάζα στο zougla.gr, ο καθηγητής αρχαιολογίας του μεγαλύτερου πανεπιστημίου της Ιταλίας εκφράζει τον δικό του θαυμασμό για τα ευρήματα που έρχονται στο φως από τις ανασκαφές στην Αμφίπολη.

«Οι Σφίγγες συμβολίζουν το πέρασμα από τον κόσμο των ζωντανών στον κόσμο των νεκρών»

Ο καθηγητής-αρχαιολόγος, ο οποίος λαμβάνει μέρος και σε ανασκαφές οι οποίες γίνονται στην Κρήτη, αναφέρει ότι «η παρουσία των Σφιγγών είναι αρκετά γνωστή στα ταφικά μνημεία. Τις συναντάμε από την αρχαϊκή εποχή, σε αρκετά μέρη της Ελλάδας, αλλά αναπτύσσονται κυρίως στην Αθήνα.

» Αντιπροσωπεύουν την ενδιάμεση διάσταση ανάμεσα στον κόσμο που γνωρίζουμε και τον κόσμο του τάφου, των νεκρών. Το να βρίσκονται, λοιπόν, στην είσοδο ενός τέτοιου ταφικού μνημείου είναι ένα στοιχείο το οποίο δείχνει το πέρασμα, τη μετατροπή από τη γήινη ζωή στη μη γήινη. Η παρουσία των Σφιγγών είναι ξεκάθαρη, ασχέτως αν εδώ είναι εντυπωσιακές».

«Στην Ιταλία υπάρχουν τάφοι με Καρυάτιδες στο εσωτερικό τους»

Ερωτηθείς για τις εντυπωσιακές Καρυάτιδες που αποκαλύφθηκαν στο εσωτερικό του ταφικού μνημείου στον λόφο Καστά, ο κ. Λίπολις υποστηρίζει πως «οι Καρυάτιδες τώρα έχουν μια αξία πιο γενική. Όπως γνωρίζουμε, χρησιμοποιούνται σε διαφορετικό περιβάλλον και σε διαφορετικά μνημεία, αλλά και σε ταφικά μνημεία. Αυτό το οποίο βλέπω από τον τύπο της Καρυάτιδας που είναι καλύτερα διατηρημένη δείχνει έναν τύπο αντιγράφου τον οποίο εμείς γνωρίζουμε καλά στη Ρωμαϊκή εποχή».

«Στη Μακεδονία όντως δεν έχουν βρεθεί μέχρι στιγμής τάφοι που να περιέχουν στο εσωτερικό τους Καρυάτιδες. Αλλά τάφους με σχετικά ίδιους τύπους Καρυάτιδων βρίσκουμε στη Βουλγαρία καθώς και στη νότια Ιταλία. Για παράδειγμα, στην κεντρική και νότια Πούλια της Ιταλίας υπάρχουν τρεις τάφοι, ο ένας εκ των οποίων πολύ καλά διατηρημένος με Καρυάτιδες στο εσωτερικό του. Σε τάφο στο Βάστε της Ιταλίας έχουμε βρει Καρυάτιδες που είχαν τοποθετηθεί σε μια θέση σχετικά ίδια (με αυτήν στην Αμφίπολη). Έχουν τοποθετηθεί σε προθάλαμο του τάφου και συγκεκριμένα τέσσερις στον αριθμό. Οι Καρυάτιδες αυτές τώρα διατηρούνται στο μουσείο του Τάραντο. Στο ίδιο μουσείο βρίσκονται κι άλλες από τουλάχιστον άλλους δύο τάφους. Άρα, τις συναντάμε στη νότια Ιταλία» προσθέτει.

«Δεν αποκλείω να βρεθούν κι άλλοι τάφοι στη Μακεδονία με Καρυάτιδες»

Ο καθηγητής αρχαιολογίας αναφέρεται και στην ομοιότητα που έχουν κάποιοι τάφοι στην Ιταλία με τον τύμβο της Αμφίπολης. Όπως δηλώνει: «Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει το γεγονός πως αυτοί οι τάφοι μοιάζουν με μακεδονικούς. Αυτό σημαίνει πως, αν και δεν γνωρίζουμε μακεδονικούς τάφους με Καρυάτιδες, η εντυπωσιακή ανακάλυψη του ταφικού μνημείου της Αμφίπολης μας δείχνει ότι πιθανόν στη Μακεδονία να βρεθούν κι άλλα μνημεία με Καρυάτιδες».

«Δεν ετάφη στην Αμφίπολη ο Μέγας Αλέξανδρος»

Ερωτηθείς για τα σενάρια περί ανακάλυψης του τάφου του Μεγάλου Αλεξάνδρου αλλά και για το ποιον ή ποιους μπορεί να φτιάχτηκε το εν λόγω μνημείο απαντά: «Το ταφικό μνημείο είναι εντυπωσιακό σε διαστάσεις και, σίγουρα, αν είναι τάφος, δεν είναι ένας τάφος για ένα μη σημαντικό άτομο. Άκουσα πως στην Ελλάδα υπάρχει κάποιος ο οποίος υποστήριξε πως πρόκειται για τον τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Χωρίς αμφιβολία δεν πρόκειται για τον τάφο του Έλληνα στρατηλάτη. Ο Μέγας Αλέξανδρος ετάφη στην Αλεξάνδρεια κι εδώ κλείνουμε αυτήν τη συζήτηση. Η Ρωξάνη, τώρα, και ο Αλέξανδρος ο 4ος δολοφονήθηκαν στην Αμφίπολη. Δεν θα απέρριπτα ότι θα μπορούσε να ήταν ο τάφος αυτών, αν τελικά το μνημείο αποδειχθεί τάφος.

» Δεν έχω άλλωστε και στοιχεία για να το απορρίψω. Όμως, το μνημείο μού φαίνεται αρκετά μεγάλο για να είναι ένας τάφος στρατηγού ή στρατηγών του Μακεδονικού βασιλείου. Ακόμα και για τον Νέαρχο θα μου φαινόταν πολύ περίεργο να του έχουν φτιάξει έναν τάφο με αυτές τις διαστάσεις.

» Για μένα το ταφικό μνημείο αυτό δείχνει πολιτική εξουσία. Αλλά είναι νωρίς ακόμα, προχωρούν οι ανασκαφές. Ωστόσο, δεν αποκλείω να πρόκειται για μια μεγάλη ταφή, ένα πολυάνδριο. Μην ξεχνάτε ότι δεν γνωρίζουμε τίποτε για το πού μπορεί να ετάφησαν μέλη της οικογένειας του Κασσάνδρου.

» Η Αμφίπολη, όμως, δεν είναι η καρδιά της αυθεντικής Μακεδονικής δυναστείας. Επίσης, είναι πολύ νωρίς για τη χρονολόγηση του ταφικού μνημείου αλλά και για να πούμε ποιος ήταν ο προορισμός του».

Η Καρυάτιδα της Ελευσίνας με τα αλλοιωμένα χαρακτηριστικά στο πρόσωπο

Δύο άλλες Καρυάτιδες στόλιζαν και στήριζαν τα μικρά προπύλαια του Ιερού της Δήμητρας της Ελευσίνας. Μεγάλες σε μέγεθος, η μία αποτελεί κεντρικό έκθεμα του μουσείου της Ελευσίνας, ενώ η δεύτερη βρίσκεται στο Fitzwilliam Museum του Cambridge.

Η «Κιστοφόρος Κόρη», όπως είναι γνωστή η Καρυάτιδα του ελληνικού μουσείου, φέρει στην κεφαλή της την κίστη, ένα κιβώτιο κυλινδρικού σχήματος που χρησίμευε για τη φύλαξη τροφών και το οποίο κρατούσαν στις μυστηριακές λατρείες, όπως αυτές των Ελευσινίων, οι κιστοφόροι. Η Καρυάτιδα που βρίσκεται στο μουσείο του Cambridge φέρει κι αυτή το ίδιο διακοσμητικό μοτίβο με την ξενιτεμένη αδελφή της, ενώ η ιστορία της έχει αρκετά κοινά με την Καρυάτιδα που άρπαξε ο Έλγιν. Έγινε περίπου την ίδια περίοδο με τη λεηλασία στην Ακρόπολη από τον περιηγητή Έντουαρντ Κλαρκ, διδάκτορα του Cambridge, ειδικό στην ορυκτολογία, ο οποίος πέτυχε τη μεταφορά της κολοσσιαίας μαρμάρινης Kαρυάτιδας-Kιστοφόρου από την Ελευσίνα στην Αγγλία.

Η 2η Καρυάτιδα της Ελευσίνας (η οποία φυλάσσεται στην Αγγλία) φέρεται να έχει εμφανισιακά ένα κοινό σημείο με την Καρυάτιδα που ανακαλύφθηκε στην Αμφίπολη: και στις δύο λείπουν τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους. Η φθορά αυτή επήλθε από σεισμό και πτώση επιχωματώσεων ή είναι αποτέλεσμα σύλησης και βανδαλισμού; Αν και οι αρχαιολόγοι την Πέμπτη βρήκαν κομμάτια από το πρόσωπο της Καρυάτιδας που έχει απολέσει τμήματά της, ακόμα δεν υπάρχει μια πλήρης εικόνα για την ακριβή μορφή της. Ωστόσο, ερευνητής-αρχαιολόγος, ο οποίος θέλησε να διατηρήσει την ανωνυμία του, ανέφερε στο zougla.gr ότι θα ήταν πολύ δύσκολο τα παλαιότερα χρόνια να έχουν εισβάλει στο ταφικό μνημείο τυμβωρύχοι, εάν το εσωτερικό του ήταν γεμάτο χώμα και κλειστό.

Η θεωρία του καθηγητή Θεόδωρου Μαυρογιάννη για τον Ηφαιστίωνα

Στοιχεία που μπορούν να οδηγούν στην εκτίμηση ότι ο τάφος της Αμφίπολης πιθανόν να ανήκει στον Ηφαιστίωνα παρουσίασε σε εισήγησή του ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, Θεόδωρος Μαυρογιάννης, με θέμα «Ο τύμβος της Αμφιπόλεως: έλεγχος των γεγονότων και των πηγών της περιόδου 324-294 π.Χ.».

Η διάλεξη είχε ως στόχο να φωτίσει πτυχές των ανασκαφών, «πάντα με τον δέοντα σεβασμό στις ανασκαφικές εργασίες που επιτελούνται από την αρχαιολόγο της 28ης Εφορείας Αρχαιοτήτων Κατερίνα Περιστέρη και την ομάδα της», όπως σημείωσε χαρακτηριστικά ο καθηγητής. Στα ερωτήματα που τέθηκαν αναφορικά με το σε ποιον ανήκει το υπερμέγεθες επιτάφιο μνημείο, πότε και από ποιον οικοδομήθηκε, ο κ. Μαυρογιάννης υποστήριξε, μέσα από την οπτική γωνία της Ιστορίας των Ελληνιστικών Χρόνων, ότι ο τύμβος Καστά στην Αμφίπολη είναι μακεδονικός τάφος και οικοδομήθηκε περί το 325 π.Χ. κατά παραγγελία του Αλεξάνδρου για τον Ηφαιστίωνα. Παράλληλα, τόνισε ότι η διαφορετικότητα ιστορίας και αρχαιολογίας είναι αυτή που καθιστά δύσκολη την απάντηση στα κρίσιμα ερωτήματα που εγείρονται για τον τύμβο.

Διαβάστε όλες τις ειδήσεις για τις ανασκαφές στην Αμφίπολη

H συνέντευξη του κορυφαίου Ιταλού αρχαιολόγου Νικόλα Μπονακάζα στο zougla.gr