Ο γρίφος του ψηφιδωτού

Ρεπορτάζ: Xρήστος Μαζάνης

Η αποκάλυψη του ψηφιδωτού της Αμφίπολης με θέμα την αρπαγή της Περσεφόνης έχει γοητεύσει την παγκόσμια αρχαιολογική κοινότητα αλλά και τα διεθνή Μέσα Ενημέρωσης. Ιστορικοί, ερευνητές και δημοσιογράφοι απ όλον τον κόσμο αναφέρονται σε αυτό το σπουδαίο εύρημα κάνοντας λόγο για εκπλήξεις που κρύβει το συγκεκριμένο ταφικό μνημείο.

Φούντωσαν πάλι τα σενάρια περι πιθανής ανακάλυψης του τάφου του Μ. ΑλεξάνδρουΠαράλληλα, έχουν επανέλθει στο προσκήνιο νέα σενάρια περί πιθανής ανακάλυψης του τάφου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αφού όπως επισημαίνουν διακεκριμένοι αρχαιολόγοι «στην αρχαιολογία όλα είναι πιθανά».

Όπως έχει γίνει γνωστό ήδη, η αναπαράσταση με την αρπαγή της Περσεφόνης συναντάται και στους βασιλικούς τάφους στις Αιγές. Σύμφωνα με τον αείμνηστο Μανώλη Ανδρόνικο, ο καλλιτέχνης που ζωγράφισε την αναπαράσταση στον τάφο της Περσεφόνης ήταν ο Νικόμαχος. Κατά τους αρχαιολόγους, αυτό δεν σημαίνει ότι ο ίδιος καλλιτέχνης έφτιαξε την αναπαράσταση στο ταφικό μνημείο του λόφου Καστά.

( Η Περσεφόνη και ο Πλούτων)

«Έκπληξη! Το μωσαϊκό της Αμφίπολης δείχνει μία θεά να πηγαίνει στον Άδη», είναι ο τίτλος που δίνει το NBC News.

Προσπάθειες για αποκατάσταση του ψηφιδωτού

Έχουν βρεθεί τμήματα από το ψηφιδωτό και μεμονωμένες ψηφίδες στον τύμβο της ΑμφίποληςΤην αισιοδοξία της ότι το εντυπωσιακό ψηφιδωτό του τάφου της Αμφίπολης θα μπορέσει να αποκατασταθεί πλήρως εξέφρασε η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. Όπως ανέφερε: «Οι αρχαιολόγοι και οι συντηρητές στην Αμφίπολη θα μπορέσουν να αποκαταστήσουν σε πολύ μεγάλο βαθμό το εντυπωσιακό ψηφιδωτό που αποκαλύφθηκε στον δεύτερο θάλαμο του τύμβου Καστά. Aπό τις μέχρι τώρα έρευνες έχουν βρεθεί αρκετά τμήματα που έχουν αποκοπεί από το ψηφιδωτό (ορισμένα εκ των οποίων έχουν μήκος έως και 20 εκατοστά), αλλά και μεμονωμένες ψηφίδες. Το έργο αποκατάστασης θα απαιτήσει αρκετό χρόνο. Η αρπαγή της Περσεφόνης που αναπαριστάται στο ψηφιδωτό της Αμφίπολης δεν είναι σπάνια, καθώς έχει βρεθεί σε πολλές αγγειογραφίες. Ωστόσο, τώρα την έχουμε και σε ψηφιδωτή μορφή».

(φωτογραφία η οποία εστάλη στο zougla.gr)

Σπουδαίο το πρόσωπο του ταφικού μνημείου

Την Πέμπτη η κ. Μενδώνη αλλά και η υπεύθυνη ανασκαφέας Κατερίνα Περιστέρη μίλησαν για κάποιο σπουδαίο πρόσωπο το οποίο βρίσκεται στο εσωτερικό του λόφου Καστά. Όπως δήλωσαν :«Βρίσκουμε την σκηνή της αρπαγής της Περσεφόνης στην τοιχογραφία του λεγόμενου τάφου της Περσεφόνης, στο βασιλικό νεκροταφείο των Αιγών. Έχουμε και δεύτερη απεικόνιση με τον Πλούτωνα και την Περσεφόνη, σε σκηνή ιερού γάμου, στο ερεισίνωτο του μαρμάρινου θρόνου, στον τάφο της Ευρυδίκης, μητέρας του Φιλίππου, στις Αιγές.Οι σκηνές αυτές συνδέονται με τις λατρείες του κάτω κόσμου, με την Ορφική λατρεία- κάθοδος στον Άδη-καθώς και με τις διονυσιακές τελετές.

Oι θεωρίες για το υλικό του ψηφιδωτού

Διακεκριμένος ιστορικός-ερευνητής, μιλώντας στο zougla.gr, ανέφερε ότι πιθανόν το μπλε υλικό πάνω στο ψηφιδωτό να είναι lapis lazuli. Σύμφωνα με τον ίδιο , η κυριότερη χώρα προέλευσης του συγκεκριμένου υλικού ήταν η Περσία, ενώ την εποχή που χρονολογείται το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης, το lapis lazuli ήταν πολυτιμότερο του χρυσού. Σύμφωνα με πληροφορίες, ειδικός του Υπουργείου Πολιτισμού ο οποίος μελετά το ψηδιδωτό δεν αποκλείει το ενδεχόμενο το μπλε χρώμα να προέρχεται από αλλοίωση του βότσαλου με το πέρασμα των χρόνων.

Η θεωρία για το λάπις λάζουλι κυκλοφόρησε επειδή πρόκειται για ένα ημιπολύτιμο πέτρωμα. Κύριο συστατικό του είναι ο λαζουρίτης που ευθύνεται για το μπλε χρώμα του. Περιέχει επίσης ασβεστίτη και βολλαστονίτη, καθώς και μικρούς κρυστάλλους σιδηροπυρίτη, χάρη στους οποίους εμφανίζει μεταλλικές αναλαμπές. Το λάπις λάζουλι κοσμεί τη μάσκα του Τουταγχαμών και τους κίονες του Καθεδρικού της Αγίας Πετρούπολης. Επίσης, του αποδίδονται πολυάριθμες ιδιότητες, όπως ότι ενισχύει τις σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους, φέρνει την αγάπη και εγγυάται την ευτυχία.

Το μπλέ εκείνη την εποχή ήταν ένα εξαιρετικά ακριβό χρώμα. Στην Ελλάδα, αζουρίτης βρίσκεται στη Μακεδονία, την Θάσο και το Λαύριο. Διακοσμητικά αντικείμενα από λαζουρίτη βρέθηκαν και στις πυραμίδες της Αιγύπτου.
.
Το πόσο σημαντικό ήταν για τους Αιγύπτιους το συγκεκριμένο υλικό, φαίνεται από το γεγονός ότι ο Θεός Άμμων -Ρα, φορούσε στο κεφάλι του ένα ιερό μάτι φτιαγμένο από Λαζουρίτη.

Όπως επεσήμανε την Πέμπτη το zougla.gr, κάποιοι ειδικοί αναφέρουν ότι και στο ψηφιδωτό της Αμφίπολης τόσο το άλογο, όσο και η Περσεφόνη, έχουν το ένα μάτι μπλε, κάτι που μπορεί να δείχνει μια πιθανή σύνδεση του νεκρού με τον Θεό Άμμων – Ρα της Αιγύπτου, ο οποίος είχε ταυτιστεί από τον Μέγα Αλέξανδρο με τον Δία, δημιουργώντας κατά κάποιον τρόπο ένα δικό του Θεό, τον Άμμωνα – Δία.

(Στο ένα μάτι της Περσεφόνης διακρίνεται το μπλε)

Ωστόσο οι απόψεις και οι παρατηρήσεις αυτές παραμένουν στη θεωρία μέχρι να αποφανθεί η αρχαιολογική έρευνα.

Η παράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης σε σαρκοφάγους

Οι αρχαιολόγοι επισημαίνουν στην ηλεκτρονική μας εφημερίδα ότι η παράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης ναι μεν συναντάται σε σαρκοφάγους εκτός Ελλάδας ( Ρώμη,Βατικανό) και σε τάφους αλλά κυρίως ως μαρμάρινο επικάλυμμα και όχι ως ψηφιδωτό. Άλλωστε όπως είναι ήδη γνωστό, το νέο εύρημα στο εσωτερικό του λόφου Καστά είναι η πρώτη φορά που βρίσκεται σε ένα μακεδονικό ταφικό μνημείο.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι στο αρχαιολογικό μουσείο της Καρδίτσας, φιλοξενείται μια σαρκοφάγος η οποία πάνω της έχει την αναπαράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα και μπροστά τον θεό Ερμή ως ψυχοπομπό.

Αν και η μελέτη για το συγκεκριμένο εύρημα δεν έχει ακόμα δημοσιευτεί, το zougla.gr συνομίλησε με τον αρχαιολόγο που βρήκε τη σαρκοφάγο-λάρνακα, Λεωνίδα Χατζηαγγελάκη.

(Ξενάγηση στον αείμνηστο καθηγητή Γεώργιο Δεσπίνη)

Επίσης ο καθηγητής αρχαιολογίας του ΑΠΘ, Μιχάλης Τιβέριος, ο οποίος έχει δει τη σαρκοφάγο ανέφερε πως είναι ένα εύρημα εξαιρετικά σπάνιο για τη χώρα μας. Αν και η κατασκευή του χρονολογείται περίπου 4 αιώνες μετά το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης, ως θέμα, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, δείχνει πως χρησιμοποιείτο αδιαμφισβήτητα σε τάφους. Πρόκειται δηλαδή για ένα ταφικό θέμα.

Ακούστε τι δήλωσε ο καθηγητής αρχαιολογίας στο ΑΠΘ Μιχάλης Τιβέριος:

Οι αρχαίοι Γόμφοι όπου έχει βρεθεί η σαρκοφάγος- λάρνακα, βρίσκονται στη θέση «Επισκοπή» Μουζακίου. Μαζί με την Τρίκκη, την Πέλιννα και τη Μητρόπολη αποτέλεσαν την τετράδα της Εστιαιώτιδας. Η πόλη ιδρύθηκε τον 4ο π. Χ. αιώνα από συνοικισμό κωμών σε «θεατροειδή» χώρο ενός μακρόστενου υψώματος που σήμερα ορίζει τα όρια των Νομών Καρδίτσας και Τρικάλων. Έλεγχε τις δύο εισόδους από τη θεσσαλική πεδιάδα προς την αρχαία Αμβρακία (Άρτα) και την χώρα των Αθαμάνων. Ο Πάμισος ποταμός φαίνεται πως όριζε την αρχαία πόλη στα ΝΑ.

Oι αρχαίοι Γόμφοι για μικρό χρονικό διάστημα ονομάζονταν Φίλιπποι ή Φιλιππόπολις.Ο βασιλιάς Φίλιππος ενίσχυσε το κτίσιμο της νέας πόλης Ο Φίλιππος Β΄, βασιλιάς της Μακεδονίας, ενίσχυσε το κτίσιμο της νέας πόλης. Έκοψε νομίσματα με την επιγραφή «ΦΙΛΙΠΠΟΠΟΛΙΤΩΝ» και για μικρό χρονικό διάστημα η πόλη έφερε το όνομα «Φίλιπποι ή Φιλιππόπολις». Μετά το 330 π. Χ. η πόλη εμφανίζεται με το παλιό της όνομα Γόμφοι. Οι Γόμφοι έκοψαν δικά τους νομίσματα, τα οποία φέρουν τις επιγραφές ΓΟΜΦΕΩΝ – ΓΟΜΦΙΤΟΥΝ. Στις παραστάσεις διακρίνεται ο Ζευς – Παλάμνιος ή Ακραίος. Στους αρχαίους Γόμφους λάτρευαν και τον Διόνυσο Κάρπιο, που υποδήλωνε την καλλιέργεια της αμπέλου.

Επειδή οι αρχαίοι Γόμφοι έλεγχαν την διάβαση προς την Αθαμανία και την Ήπειρο, αρκετές φορές υπέστησαν πολιορκίες και καταστροφές. Έτσι το 198 π. Χ. κατέλαβε την πόλη ο Αμύνανδρος, βασιλιάς των Αθαμάνων, με τη βοήθεια των Ρωμαίων, στη συνέχεια το 191 – 185 π. Χ. ο Φίλιππος Ε΄ της Μακεδονίας και αργότερα, το 48 π. Χ., ο Ιούλιος Καίσαρας στον εμφύλιο πόλεμο με τον Πομπήιο. Από τις φιλολογικές πηγές και τα ανασκαφικά στοιχεία διαπιστώνεται ότι η πόλη των Γόμφων υπήρχε τον 6ο μ. Χ. αι., οπότε ανακαινίστηκε το τείχος της από τον Ιουστινιανό.

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες στην περιοχή των αρχαίων Γόμφων, έχει διενεργηθεί μεγάλος αριθμός σωστικών ανασκαφών, είτε λόγω της καλλιέργειας των αγρών, είτε με την κατασκευή δημοσίων έργων, είτε εξαιτίας αρχαιοκαπηλικής δραστηριότητας. Κατά τη διάρκεια της έρευνας καθαρίστηκε η εξωτερική παρειά του τείχους, αποκαλύφθηκε τμήμα μεγάλου δημόσιου κτιρίου, τμήμα μεγάλης οικίας των Ρωμαϊκών χρόνων, καθώς και τάφοι του νότιου νεκροταφείου της αρχαίας πόλης.

Οι αρχαίοι Γόμφοι φαίνεται ότι αποτελούσαν κέντρο άσκησης της λιθοξοϊκής τέχνης. Ανασκαφικά δεδομένα στον αρχαιολογικό χώρο όπως σπόνδυλοι κιόνων, ενεπίγραφη πλίνθος με ονόματα Γομφέων μαρμαροτεχνιτών, ημίεργη προτομή, επιτύμβιες στήλες και μαρμάρινή λάρνακα, ενισχύουν την άποψη αυτή. Στο εργαστήρι των Γόμφων αποδίδεται και η ανάγλυφη επιτύμβια στήλη του «Εχένικου» από την περιοχή των Καλογήρων.

Στην κοίτη του Πάμισου ποταμού – κτηματικές περιφέρειες Μουζακίου, Μαυρομματίου «θέση Κρύα Βρύση», Γελάνθης «θέση Γεροπλάτανος» και Παλαιομονάστηρου- έχουν ερευνηθεί αρκετοί τάφοι της ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου, καθώς και ταφικός τύμβος στη θέση «Λογγαράκος». Διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη και στήλες έχουν χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή των τάφων.

Εκτός από την πρακτική του ενταφιασμού σε κιβωτιόσχημους τάφους ή σε πήλινες και μαρμάρινες λάρνακες, έχουν διαπιστωθεί πυρές και εγχυτρισμοί. Χαρακτηριστική είναι η μαρμάρινη λάρνακα «νεοαττικού» τύπου με παράσταση «αρπαγής Κόρης» στην εμπρόσθια κύρια πλευρά. Στην πίσω όψη παριστάνεται αετός από τα φτερά του οποίου εκφύονται φυτικοί πλοχμοί που απολήγουν στις γωνίες σε κεφαλές βοών. Τις στενές πλευρές κοσμούν λεοντοκεφαλές και φυτικοί πλοχμοί.

Στο εσωτερικό των τάφων παρατηρήθηκαν γυάλινα και πήλινα αγγεία, κυρίως ατρακτοειδή ληκύθια, καθώς και νομίσματα ως προσφορές στο νεκρό.

Ακούστε τι δήλωσε στο zougla.gr o αρχαιολόγος Λεωνίδας Χατζηαγγελάκης :

(Η αρπαγή της Περσεφόνης σε σαρκοφάγο στο μουσείο του Βατικανού στη Ρώμη 200-225 π.Χ. )

Δείτε από κοντά την Περσεφόνη στο νέο 3D βίντεο.Πρόκειται ουσιαστικά για ενημερωμένο τρισδιάστατο γράφημα το οποίο αποκαλύπτει όλο το μεγαλείο του τάφου της Αμφίπολης. Πατήστε πάνω στην εικόνα.

Διαβάστε επίσης:Λύνουν τον γόρδιο δεσμό της Αμφίπολης

Μακεδονικός ο τύμβος της Αμφίπολης

Δείτε τις εκπομπές με τίτλο «Τα μυστικά της Αμφίπολης» στην τηλεόραση της Ζούγκλας:

1η εκπομπή

2η εκπομπή

3η εκπομπή

Δείτε ακόμα: Αμφίπολη όπως… Βεργίνα

Τα ψηφιδωτά της Αμφίπολης

Διαβάστε τα ρεπορτάζ του zougla.gr για το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης:

Ενδείξεις Σεισμού στον Τάφο της Αμφίπολης

Εντυπωσιακό βίντεο με 3D απεικόνιση του αρχαίου τάφου της Αμφίπολης

Η πύλη των Καρυάτιδων