Σημαντικές αλλαγές στο καθεστώς διακυβέρνησης της Μεσογείου, οι οποίες σε αρκετά σημεία «ακουμπούν» και τα εθνικά συμφέροντα, δρομολογεί η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Όπως επισημαίνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε σχετικό έγγραφό της, οι προκλήσεις που επηρεάζουν τη Μεσόγειο Θάλασσα απαιτούν κοινή και, πάνω από όλα, ενοποιημένη αντιμετώπιση, η οποία θα στηρίζεται σε βελτιωμένη θαλάσσια διαχείριση.
Προς την κατεύθυνση αυτή, η Επιτροπή υπέβαλε σειρά προτάσεων και δράσεων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, τα οποία καλεί να δώσουν την έγκρισή τους για υλοποίηση, και κάνει έκκληση για ευρύτερη ενισχυμένη συνεργασία, στα ενδεδειγμένα επίπεδα, με μεσογειακούς εταίρους που δεν είναι μέλη της ΕΕ.
Στις προτάσεις της, η Επιτροπή κάνει λόγο για την κύρωση και τη συντονισμένη εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), την οποία έχουν επικυρώσει όλα τα παράκτια κράτη της Μεσογείου, πλην της Τουρκίας, της Συρίας, του Ισραήλ και της Λιβύης.
Επίσης, μιλά για θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό και θαλάσσιες στρατηγικές, για ενοποιημένη θαλάσσια επιτήρηση και καλύτερη αντιμετώπιση του προβλήματος της λαθρομετανάστευσης, για ερευνητικές δραστηριότητες στο βυθό του Μεσογειακού θαλάσσιου χώρου, ενώ αναφέρεται στα προβλήματα οριοθέτησης των συνόρων μεταξύ γειτονικών κρατών, και προβλέπει ότι, παρά την κρίση που τις επηρεάζει, οι θαλάσσιες δραστηριότητες στη Μεσόγειο πρόκειται να αναπτυχθούν, από τη θαλάσσια κυκλοφορία έως την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τον τουρισμό.
Η Επιτροπή επισημαίνει, ακόμη, ότι πρέπει ιδίως να επιδιωχθεί η ανάπτυξη διεπιστημονικών παρατηρήσεων του βυθού, που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην κατανόηση και την παρακολούθηση των κινδύνων από παλιρροϊκά κύματα (τσουνάμι).
Η περιοχή της Μεσογείου, αναφέρει σχετικά η Επιτροπή, αναγνωρίζεται από τη Διακυβερνητική Ομάδα για τις Κλιματικές Μεταβολές ως “θερμό σημείο” και κινδυνεύει περισσότερο από πλημμύρες, διάβρωση των ακτών και περαιτέρω υποβάθμιση των εδαφών, γεγονός που καθιστά επιτακτικότερη την ανάγκη για εργαλεία που θα μπορούσαν να διευκολύνουν την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.
Η Διακυβέρνηση του θαλάσσιου χώρου
Η περιοχή της Μεσογείου, αναφέρει η Επιτροπή, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα θαλάσσιας περιοχής, όπου η ανθρώπινη δραστηριότητα μπορεί να αποφέρει μεγαλύτερο οικονομικό κέρδος από τη θάλασσα με πολύ λιγότερες επιπτώσεις στο οικοσύστημα. Όμως, στην πραγματικότητα υπάρχουν πάνω από είκοσι παράκτια κράτη με ανόμοια επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης και διοικητικών ικανοτήτων, ενώ υφίστανται και πολιτικές διαφωνίες ακόμη και για την οριοθέτηση των χωρικών υδάτων και των θαλάσσιων ζωνών.
Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) του 1982 εξασφαλίζει το κύριο πλαίσιο για τις περισσότερες θαλάσσιες δραστηριότητες και για πολλά ζητήματα αντανακλά το εθιμικό διεθνές δίκαιο. Τη Σύμβαση έχουν επικυρώσει όλα τα παράκτια κράτη της Μεσογείου, πλην της Τουρκίας, της Συρίας, του Ισραήλ και της Λιβύης.
Σε αντίθεση με άλλες ημίκλειστες θάλασσες, όπως η Βαλτική ή ο Εύξεινος Πόντος, μεγάλο μέρος της Μεσογείου παραμένει ανοικτή θάλασσα, με αποτέλεσμα να εγείρονται ιδιαίτερα ζητήματα διακυβέρνησης.
Προς το παρόν, μεγάλο μέρος του θαλάσσιου χώρου της Μεσογείου αποτελεί ανοικτή θάλασσα. Περίπου το 16% του θαλάσσιου χώρου, σημειώνει η Επιτροπή, είναι χωρικά ύδατα και το 31% αποτελείται από διάφορες θαλάσσιες ζώνες, που συχνά αμφισβητούνται από άλλα παράκτια κράτη εξαιτίας της έκτασης της απαίτησης ή της εγκυρότητάς της.
Από την κατανομή, αναφέρει η Επιτροπή, προκύπτει ότι μεγάλο μέρος των υδάτων της Μεσογείου βρίσκεται εκτός της δικαιοδοσίας ή της επικυριαρχίας των παράκτιων κρατών. Κατά συνέπεια, τα κράτη αυτά δεν έχουν κανονιστικές εξουσίες ούτε εξουσίες επιβολής του νόμου για την ενδελεχή ρύθμιση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων εκτός των περιοχών τους, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος και του τρόπου με τον οποίο πρέπει να διενεργείται η αλιεία και η εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων.
Εκτός των περιοχών αυτών, τα κράτη μπορούν μόνο να θεσπίζουν μέτρα όσον αφορά τους υπηκόους και τα σκάφη τους. Είναι δυνατόν να αναληφθούν ορισμένες ενέργειες από κοινού μέσα στο περιορισμένο πλαίσιο των περιφερειακών συμβάσεων για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και τη διατήρηση και διαχείριση των έμβιων πόρων, αν και παραμένει το πρόβλημα της επιβολής των αποφάσεων που λαμβάνονται, συμπεριλαμβανομένων και έναντι τρίτων κρατών που δεν είναι συμβαλλόμενα μέρη.
Όπως επισημαίνει η Επιτροπή, η κατάσταση αυτή οφείλεται, στο γεγονός ότι στη Μεσόγειο τα προβλήματα οριοθέτησης των συνόρων μεταξύ γειτονικών κρατών συνδέονται με πολύπλοκες και πολιτικά ευαίσθητες διαμάχες.
Η κατάσταση αυτή έρχεται σε αντίθεση με εκείνη που ισχύει σε άλλες ημίκλειστες θάλασσες που περιβάλουν την ΕΕ, όπως για παράδειγμα τη Βαλτική Θάλασσα, όπου οι περισσότερες χώρες έχουν λύσει τα ζητήματα οριοθέτησης βάσει της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) και έχουν συμφωνήσει για τις οικείες θαλάσσιες ζώνες.
Στο πλαίσιο αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα αναπτύξει τις ακόλουθες δραστηριότητες:
Α) Θα υποστηρίξει το δομημένο και ανεπίσημο διάλογο μεταξύ παράκτιων κρατών της Μεσογείου μέσω συναντήσεων υψηλού επιπέδου, ακαδημαϊκών και άλλων διεθνών διοργανώσεων, με στόχο τη βελτίωση της διακυβέρνησης του θαλάσσιου χώρου, συμπεριλαμβανομένου του διαλόγου σε υποπεριφερειακό επίπεδο.
Β) Θα παρουσιάσει επισκόπηση των υφιστάμενων συμφωνιών και οργανώσεων που σχετίζονται με τις θαλάσσιες υποθέσεις στη Μεσόγειο.
Γ) Θα διατυπώσει συστάσεις για τη βελτίωση της διατομεακής συνεργασίας μεταξύ υφιστάμενων συμφωνιών και οργανώσεων.
Δ) Θα συνεχίσει να ενθαρρύνει την κύρωση και τη συντονισμένη εφαρμογή της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) στις διμερείς της σχέσεις.
Ε) Θα δρομολογήσει μελέτη σχετικά με το κόστος και το όφελος όσον αφορά τη δημιουργία θαλάσσιων ζωνών.
H σημαντικότητα της Μεσογείου
Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕ, μέσω της Μεσογείου διακινείται το 30% του όγκου του παγκόσμιου εμπορίου, που διεξάγεται διά θαλάσσης, από και προς τα περισσότερα από 450 λιμάνια και τερματικούς σταθμούς της, καθώς και το ένα τέταρτο του δια θαλάσσης μεταφερόμενου πετρελαίου, παγκοσμίως.
Στις ακτές της κατοικούν πάνω από 150 εκατομμύρια άνθρωποι, αριθμός που διπλασιάζεται κατά τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου. Ο μισός από τον αλιευτικό στόλο της ΕΕ δραστηριοποιείται στη Μεσόγειο (κυρίως μικρού μεγέθους μη βιομηχανικά σκάφη), σε συνδυασμό με την αυξανόμενη παραγωγή θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας. Πίεση στα ιχθυαποθέματα ασκούν επίσης σκάφη από χώρες της Νότιας Μεσογείου και από κράτη εκτός της ΕΕ.
Παρά την τρέχουσα οικονομική κρίση, αναμένεται ότι η θαλάσσια κυκλοφορία θα συνεχίσει πιθανώς να επεκτείνεται περισσότερο, ως αποτέλεσμα των αυξημένων μεταφορικών αναγκών για επιβάτες, τουρίστες και εμπορεύματα, συμπεριλαμβανομένης και της ενέργειας.
Ο τουρισμός με κρουαζιερόπλοια, για παράδειγμα, αναπτύσσεται ταχύτατα και κάθε μεγάλο λιμάνι της Μεσογείου υποδέχεται ετησίως πάνω από ένα εκατομμύριο τουρίστες κρουαζιερόπλοιων. Αναπτύσσονται υποδομές, τουριστικές και ψυχαγωγικές εγκαταστάσεις σε ήδη πυκνά κατοικημένες και δομημένες ακτές (σε αρκετές παράκτιες περιοχές της Ιταλίας, της Γαλλίας και της Ισπανίας η κάλυψη των δομημένων περιοχών στην παράκτια λωρίδα του πρώτου χιλιομέτρου υπερβαίνει ήδη το 45%).
Αυτή η διαρκώς διογκούμενη ανθρώπινη και οικονομική ανάπτυξη, ωστόσο έχει και αρνητικά αποτελέσματα. Το ευάλωτο θαλάσσιο περιβάλλον της Μεσογείου αντιμετωπίζει έναν ανησυχητικό συνδυασμό ρύπανσης από χερσαίες πηγές και από πλοία, απορρίμματα, επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα, υπεραλίευση και υποβάθμιση των ακτών.
Η Μεσόγειος Θάλασσα έχει ταξινομηθεί με βάση τη Διεθνή Σύμβαση για την Αποφυγή Ρύπανσης της Θάλασσας από Πλοία (MARPOL) ως “ειδική περιοχή” για το πετρέλαιο από το 1983 και για τα απορρίμματα από το Μάιο του 2009 . Η Ένωση για τη Μεσόγειο έχει υπογραμμίσει στις προτεραιότητές της την απορρύπανση της Μεσογείου. Η ακτογραμμή βρίσκεται υπό διαρκή απειλή, συμπεριλαμβανομένης και της μοναδικής πολιτιστικής και φυσικής της κληρονομιάς σε πάνω από 400 τόπους χαρακτηρισμένους από την UNESCO.-
