Ρεπορτάζ: Λυδία Καραθανάση
Τα παιδιά που συμπεριφέρονται με βία και επιθετικότητα προέρχονται από οικογένειες που συχνά συναντάται σοβαρή δυσλειτουργία με εντάσεις , επιθετικότητα, αυστηρότητα ενώ η επικοινωνία γονέων – παιδιών χαρακτηρίζεται ως φτωχή ή και ανύπαρκτη ενώ συχνά τα παιδιά βιώνουν μεγάλη μοναξιά ,» λέει στη «Ζούγκλα» η ψυχολόγος – παιδοψυχολόγος κα Αλεξάνδρα Καππάτου, με αφορμή την έξαρση των περιστατικών βίας μεταξύ ανηλίκων με πιο πρόσφατο το περιστατικό στην Κηφισιά όπου δύο 15χρονοι μεταφέρθηκαν σε νοσοκομείο. Ακόμη και στην Κηφισιά, μία περιοχή που μέχρι πρότινος θεωρούνταν ασφαλής, ανήλικοι τσακώνονται για ασήμαντους λόγους. Δίνουν «ραντεβού θανάτου» ή στήνουν καρτέρι ο ένας στον άλλον κρατώντας αιχμηρά αντικείμενα και καδρόνια. Δεν διστάζουν δε όλα αυτά να τα κάνουν σε κεντρικά σημεία.
Όπως αναφέρει η κα Καππάτου στη «Ζούγκλα»: «Φαίνεται ότι υπάρχει αύξηση στην καταγραφή των περιστατικών βίας μεταξύ των ανηλίκων αλλά και γενικότερα της βίας στη χώρα μας . Αυτά που διαβάζαμε ότι συνέβαιναν σε άλλες χώρες δυστυχώς συμβαίνουν πια και στη χώρα μας ,ειδικά τα τελευταία δυο χρόνια ..Συχνά με ρωτούν αν αυτή η κατάσταση σχετίζεται με την σοβαρή υγειονομική κρίση που αντιμετωπίσαμε και ακόμη δεν έχει ξεπεραστεί πλήρως .. Αυτό που μπορώ να απαντήσω με βεβαιότητα είναι ότι η υγειονομική κρίση αύξησε τα προβλήματα ψυχικής υγείας των εφήβων . Η αναγκαστική απομάκρυνση των εφήβων από τη καθημερινή τους ρουτίνα ενέτεινε την ενασχόληση τους με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια που για κάποιες περιόδους αποτελούσαν την μόνη συντροφιά τους αλλά και μέσον επικοινωνίας και ψυχαγωγίας με τους συνομηλίκους τους. Υπήρξε μία εκρηκτική αύξηση στη χρήση των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, με τα περισσότερα από αυτά τα παιχνίδια να εμπεριέχουν βία. Μεγάλη έξαρση παρατηρήθηκε και στη χρήση των σόσιαλ. Παρόλα αυτά η πανδημία δεν συγκαταλέγεται στα αίτια αλλά μπορεί να αποτελέσει έναν αιτιολογικό παράγοντα . Η εφηβική βία και η παραβατικότητα αποτελούν ιδιαίτερα πολύπλοκο φαινόμενο που χρήζει προσεκτικής ερμηνείας.
Επίσης πολύ σημαντική είναι η σχέση των νέων με τους γονείς. Οι γονείς δυσκολεύτηκαν στη διάρκεια της πανδημίας με τη δουλειά τους και όχι μόνο. Παρατηρήθηκε αύξηση των προβλημάτων άγχους και κατάθλιψης . Στις περισσότερες περιπτώσεις παιδιών που εμπλέκονται σε βίαιες ή παραβατικές συμπεριφορές από πίσω υπάρχουν δυσλειτουργικές οικογένειες. Η επικοινωνία τους συχνά είναι ανύπαρκτη. Είναι γνωστό ότι ο ρόλος της οικογένειας είναι κορυφαίος . Ωστόσο, για την εκδήλωση βίας υπεισέρχονται και άλλοι παράγοντες για παράδειγμα τα ατομικά χαρακτηριστικά του εφήβου, αλλά και πιθανά προβλήματα ψυχικής υγείας που παρουσιάζει τα οποία υποεκτιμήθηκαν ή δεν έγιναν αντιληπτά από το περιβάλλον του και δεν αντιμετωπίστηκαν. . Σημαντικό ρόλο παίζουν και οι κοινωνικοί παράγοντες δηλ. η περιρρέουσα ατμόσφαιρα (πλημμύρες, φωτιές, σοβαρά διεθνή γεγονότα, η αστάθεια), η έλλειψη προοπτικής για το μέλλον , η αμφισβήτηση του αξιακού συστήματος κλπ . Αρκετά συχνά οι έφηβοι δυσκολεύονται να διαμορφώσουν την προσωπική τους ταυτότητα , να διαχειριστούν τις σοβαρές αλλαγές που διέρχονται κατά την περίοδο της εφηβείας , χωρίς την στήριξη από τους γονείς τους ή τους φίλους τους κλπ.
Συχνά τα παιδιά αυτά είναι απομονωμένα, δεν έχουν παρέες, οπότε η ανάγκη τους να αισθανθούν ότι ανήκουν κάπου είναι πολύ σημαντική. Η παρέα των φίλων είναι ένα δελεαστικό κομμάτι για τα ίδια, οπότε μπορεί να παρασυρθούν σε παραβατικές συμπεριφορές προκειμένου να ενταχθούν σε μία παρέα να γίνουν αποδεκτά , να αποκτήσουν αξία και να επιβεβαιωθούν..
Μεγάλη αυστηρότητα και έλλειψη γονεϊκών μοντέλων
Ερωτηθείσα γιατί οι νέοι μοιάζουν να τσακώνονται πιο βίαια πλέον η ειδικός απαντά: «Η βία είναι ένα χαρακτηριστικό το οποίο υπήρχε πάντα και εντοπιζόταν και στην εφηβεία. Επειδή η απάντηση δεν είναι απλή θα μοιραζόμουν μαζί σας έναν προβληματισμό μου ,έχουμε αναλογιστεί εμείς οι τέλειοι ενήλικες τι μηνύματα περνάμε στους νέους σήμερα, είμαστε άραγε σε θέση να τους ακούσουμε , να τους παρατηρήσουμε, να καταλάβουμε τις ανάγκες τους ώστε να τους προσφέρουμε ασφάλεια , σταθερότητα , να τους εμπνεύσουμε και να τους μεταφέρουμε ένα σύστημα αξιών που τόσο χρειάζονται ? Τα παιδιά που διανύουν την εφηβεία βιώνουν σύνθετες αλλαγές στο ψυχικό και σωματικό τομέα . Σε αυτή τη διαδρομή θα αποκτήσουν την προσωπική τους ταυτότητα μια δύσκολη και απαιτητική εσωτερική διεργασία που για να το πετύχουν θα αμφισβητήσουν την εξουσία, που κυρίως ξεκινά από τους γονείς κι ένας τρόπος για να το κάνουν αυτό είναι η βία έτσι αισθάνονται δυνατοί, επιβεβαιώνονται καλύτερα».
«Αυτοεκτίμηση και ενσυναίσθηση»
Στην ερώτηση πως ένας γονιός μπορεί να προστατεύσει το ανήλικο παιδί του από περιστατικά βίας η κα Καππάτου αναφέρει: Η πρώτη αυθόρμητη απάντηση είναι να είναι δίπλα στο παιδί του , να φροντίζει από νωρίς την επικοινωνία μαζί του ,να ενισχύει την αυτονόμησή του , να του καλλιεργεί κοινωνικές δεξιότητες , να το βοηθήσει να αναπτύξει υψηλή αυτοεκτίμηση και ενσυναίσθηση. Η αυτοεκτίμηση θα βοηθήσει το παιδί να καταλάβει την προσωπική του αξία και καλλιεργείται σταδιακά αρχικά μέσα από τη σχέση μας μαζί του. Την αποδοχή που του δείχνουμε και σε αυτά τα οποία καταφέρνει σιγά σιγά. Μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά που έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση δεν εμπλέκονται σε περιστατικά εκφοβισμού και βίας και μπορούν να τα διαχειριστούν πολύ καλύτερα αν τυχόν συμβούν. Όταν τα παιδιά έχουν φίλους γίνονται πιο δύσκολα θύματα εκφοβισμού. Τέλος, είναι σημαντικό να ενισχύσουμε την αυτονόμηση του παιδιού».
Ο ρόλος της Πολιτείας
Σχετικά με τον ρόλο που οφείλει να διαδραματίσει η Πολιτεία και την τοποθέτηση ψυχολόγων στα σχολεία η ψυχολόγος απαντά: «Θεωρητικά υπάρχουν ψυχολόγοι σε κάποια σχολεία. Η στελέχωση όλων των δομών της εκπαίδευσης με ειδικούς ψυχικής υγείας σε σταθερή βάση θεωρώ ότι είναι αναγκαία και καθοριστικής σημασίας τόσο για την πρόληψη αλλά και την αντιμετώπιση παρόμοιων και όχι μόνο περιστατικών. Παράλληλα θα ήταν χρήσιμο να υπάρχουν δράσεις που θα ενισχύουν την συνεργασία μεταξύ των μαθητών , την αποδοχή των ατομικών χαρακτηριστικών κάθε μαθητή , την ανάπτυξη κλίματος επίλυσης συγκρούσεων, την καλλιέργεια νοοτροπίας αντι μπούλινγκ καθώς και την υποχρεωτική θέσπιση στο ημερολόγιο πρόγραμμα μαθήματος για τις σχέσεις , το σεβασμό , τη διαφορετικότητα, τη συμπεριληπτικότητα κά , Αυτά είναι κάποια μόνο από τα πολλά που πρέπει να γίνουν ώστε να φέρουν καρπούς σε βάθος χρόνου . Τέλος, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης θα μπορούσαν να έχουν κάποια σποτάκια ευαισθητοποίησης με διάφορα μηνύματα προς τους γονείς και τα παιδιά για τον εκφοβισμό και τη βία». Ωστόσο δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η ευθύνη είναι κυρίως δική μας των γονέων που πρέπει να έχουμε τα μάτια μας και τα αυτιά μας ανοικτά να είμαστε κοντά στα παιδιά μας . Η σωστή επικοινωνία με τα παιδιά μας αποτελεί την πιο επιτυχημένη πρόληψη.
«Αρένα μέσα και έξω από το σχολείο»
Για «αρένα μέσα και έξω από το σχολείο» κάνει λόγο η Δρ. Εγκληματολογίας Δέσποινα Σβουρδάκου μιλώντας στη «Ζούγκλα» για τα αίτια της έξαρσης των φαινομένων βίας μεταξύ ανηλίκων, και συνεχίζει λέγοντας ότι: «Βλέπουμε ομάδες, παρέες μικρών παιδιών να έχουν βίαιη συμπεριφορά στην καθημερινότητά τους, γεγονός το οποίο μας ανησυχεί. Βλέπουμε τους ανήλικους να μάχονται σαν “πρωταθλητές πολεμικών τεχνών”. Έχουμε κρίση αξιών, ενδοοικογενειακή βία, όπου αυτό μεταφέρεται και στα παιδιά. Υπάρχει κακοποίηση γυναικών, συζύγων. Η οικογένεια είναι ο καθρέφτης των παιδιών. Όπου υπάρχει βία μέσα στο σπίτι, αρκετές φορές μεταφέρεται και στα παιδιά. Τα παιδιά την πηγαίνουν στο σχολείο που είναι η δεύτερη οικογένεια.
Εξίσου σημαντικός παράγοντας για τα αυξανόμενα περιστατικά βίας είναι το διαδίκτυο και τα κινητά, ένας κόσμος σκοτεινός και συγχρόνως θαυμαστός. Πολλές φορές η τεχνολογία χρησιμοποιείται με λάθος τρόπο. Τα παιδιά μιμούνται λάθος πρότυπα και βίαιες συμπεριφορές.
Άλλο αίτιο της βίας μεταξύ ανηλίκων είναι η χρήση ναρκωτικών ουσιών. Σε έρευνα που έκανα στο σωφρονιστικό κατάστημα ανηλίκων ο πρώτος και πολύ σημαντικός παράγοντας για την παρέκκλιση και τις παράνομες ενέργειες των ανηλίκων ήταν οι ναρκωτικές ουσίες».
Ερωτηθείσα για το πόσο εύκολα μπορεί ένας ανήλικος να καταλήξει σε σωφρονιστικό κατάστημα απαντά: «Πολλά πράγματα γίνονται πάνω στα νεύρα μας. Κάνουμε πράγματα που δεν καταλαβαίνουμε ότι τα έχουμε πράξει. Όταν το καταλάβουμε είναι αργά. Ο θυμός είναι πολύ σημαντικός παράγοντας».
Τέλος η Δρ. Εγκληματολογίας αναφέρει ότι: «Η βία δεν είναι λύση, είναι αδιέξοδο. Είναι η βάση για περισσότερα προβλήματα. Οδηγεί τα παιδιά στην παρέκκλιση και τον εγκλεισμό».
Ακούστε αναλυτικά όλα όσα είπε η εγκληματολόγος:
