Ξεπερνούν τα 280 τα διατηρητέα αρχοντικά και κτίρια της Βέροιας, τα οποία καθημερινά αποδεικνύουν σε κατοίκους και επισκέπτες την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της μακεδονικής πόλης. Στον αριθμό αυτό δεν συμπεριλαμβάνονται τα κτίρια που δεν είναι κηρυγμένα, παρ’ όλα αυτά όμως συμβάλλουν στο χαρακτήρα των διατηρητέων τμημάτων που σώζονται έως σήμερα.
Η χριστιανική συνοικία Κυριώτισσα και η εβραϊκή Μπαρμπούτα, που αναπτύχθηκαν την περίοδο της Τουρκοκρατίας, είναι οι δύο ιστορικότερες συνοικίες της Βέροιας. Όπως αναφέρει η αρχιτέκτονας και επιστημονική συνεργάτης της δημάρχου Βέροιας, Κλεοπάτρα Θεολογίδου, σ’ έναν οδηγό με τίτλο «Περιβαλλοντική Μονοπάτια στη Βέροια: Με έμφαση στην αρχιτεκτονική κληρονομιά», η διατηρητέα περιοχή της Κυριώτισσας είναι από τις πιο καλοδιατηρημένες περιοχές της πόλης, με λαβυρινθώδη στενά δρομάκια και αδιέξοδα, ψηλά κτίρια, αρχοντικά και λαϊκά σπίτια και αυλές με ψηλό περίβολο.
Δεσπόζει το αρχοντικό Σαράφογλου, σήμερα λαογραφικό μουσείο, ένα από τα πιο παλιά αρχοντικά της Βέροιας, των μέσων περίπου του 18ου αιώνα. Το αρχοντικό Σαράφογλου αποτελεί τυπικό δείγμα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, με τις ιδιαιτερότητες της τοπικής αρχιτεκτονικής και των σταδιακών μετατροπών που υπέστη, ανάλογα με τις ευρύτερες πολιτικές και κοινωνικό – οικονομικές αλλαγές.
Ένα άλλο εντυπωσιακό κτίριο, στην ίδια περιοχή, είναι το αρχοντικό Βλαχογιάννη, επί της οδού Πατριάρχου Ιωακείμ, με την έντονα οχυρωματική όψη του. Το αρχικό κτίριο πρέπει να ανήκε στον 18ο αιώνα και να υπέστη μετασκευές κατά τον 19ο αιώνα.
Η εβραϊκή συνοικία, γνωστή και ως Μπαρμπούτα, είναι ένα μικρό κλειστό οικοδομικό τρίγωνο, δίπλα στις όχθες του Τριποτάμου, έξω και σε επαφή με τα τείχη της πόλης. Την κατοικούσαν Εβραίοι μέχρι το 1943, όταν οι περισσότεροι συνελήφθησαν από τους Γερμανούς και στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Τα κτίρια που συνθέτουν, σήμερα, τη συνοικία ανήκουν – σχεδόν στο σύνολο τους – στο β’ μισό του 19ου έως και τις αρχές του 20ου αιώνα. Πρόκειται για κτίρια που εκφράζουν όλες τις κοινωνικές τάξεις, από περίτεχνα αρχοντικά μεγάλων διαστάσεων έως μικρά και ταπεινά, λαϊκά σπίτια.
Ως προς την αρχιτεκτονική τους, στα αρχοντικά είναι έντονες οι ευρωπαϊκές επιδράσεις, στο διάκοσμο, τη διαμόρφωση των ανοιγμάτων και τις συμμετρίες των όψεων. Τα λαϊκά σπίτια είναι εξαιρετικά λιτά, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις διαπιστώνονται ελάχιστες διακοσμητικές προθέσεις. Στην είσοδο της συνοικίας, από τη γέφυρα του Τριποτάμου, εντυπωσιάζει το συγκρότημα από τα τρία κτίρια, τα αρχοντικά του Μπέκα, του Τσαρτσάνη και του Αναστασίου.
Στη διατηρητέα περιοχή της Παναγίας Δεξιάς, με τα ερειπωμένα σπίτια και τις αυλές, γεμάτες άγρια βλάστηση, προβάλλει έντονο το στοιχείο του χρόνου. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από τα δαιδαλώδη στενά δρομάκια και τα αδιέξοδα, τις έντονες υψομετρικές διαφορές και τα διώροφα σπίτια.
Ο Δήμος Βέροιας, σε μία προσπάθεια να αναδείξει ακόμη περισσότερο τα διατηρητέα αρχοντικά κτίρια της πόλης, συμμετέχει στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα URBACT II. Στόχος του προγράμματος είναι να εκπονηθεί ένα σχέδιο δράσης για το ιστορικό κέντρο της πόλης, το οποίο σε συνεργασία με φορείς, κατοίκους και ειδικούς, θα διερευνήσει και θα προτείνει μεθόδους για τη φιλική προς το περιβάλλον αποκατάσταση των μνημείων.
Επίσης, έμφαση θα δοθεί στη διερεύνηση των δυνατοτήτων εξοικονόμησης ενέργειας και προσαρμογής των διατηρητέων κτιρίων στις σύγχρονες ανάγκες διαβίωσης. Στο πρόγραμμα συμμετέχουν άλλες εννέα πόλεις από τη Γαλλία, την Ολλανδία, το Βέλγιο, την Ισπανία, την Ιταλία, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία, τη Γερμανία και τη Ρουμανία. Ο συνολικός προϋπολογισμός για τη Βέροια είναι 42.900 ευρώ, με το 80% των χρημάτων να αποτελεί κοινοτική συμμετοχή.
