Καθίζηση της ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα

Νίκος Καρδούλας*

Η Ελλάδα βρίσκεται στην 70η θέση στον Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου για το 2020 μεταξύ 180 χωρών και στην 24η θέση στη ΕΕ μεταξύ 27 χωρών, σύμφωνα με την έκθεση που δημοσιεύθηκε στις 20.04.2021 από τη διεθνή οργάνωση «Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα». Η χώρα μας υποχώρησε κατά 5 θέσεις στην παγκόσμια κατάσταση σε σχέση με το 2019 και το 2018 όπου ήταν 65η.  

Ο Δείκτης Ελευθερίας του Τύπου συντάσσεται και δημοσιεύεται κάθε χρόνο από τους «Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα» σε 180 χώρες παγκοσμίως, με βάση την αξιολόγηση των στοιχείων για την ελευθερία του τύπου στις χώρες αυτές κατά το προηγούμενο έτος. Στην ουσία ο δείκτης αντικατοπτρίζει το βαθμό ελευθερίας που έχουν οι δημοσιογράφοι, τα πρακτορεία ειδήσεων και οι χρήστες του διαδικτύου σε κάθε χώρα, καθώς και τις προσπάθειες που έγιναν από τις αρχές για να σέβονται και να διασφαλίζουν το σεβασμό για την ελευθερία αυτή.

Για τον υπολογισμό του δείκτη ελευθερίας του τύπου, οι τιμές του οποίου κυμαίνονται από 0 έως 100, με το 0 να είναι η καλύτερη δυνατή βαθμολογία και το 100 η χειρότερη, λαμβάνονται υπόψη οι παρακάτω 7 παράμετροι:

1. Πλουραλισμός: Μετρά τον βαθμό στον οποίο οι απόψεις εκπροσωπούνται στα μέσα ενημέρωσης.
2. Ανεξαρτησία μέσων: Μετρά τον βαθμό στον οποίο τα μέσα μπορούν να λειτουργούν ανεξάρτητα από πολιτικές, κυβερνητικές, επιχειρηματικές και θρησκευτικές επιρροές.
3. Περιβάλλον και αυτολογοκρισία: Αναλύει το περιβάλλον στο οποίο λειτουργούν οι πάροχοι ειδήσεων και πληροφοριών.
4. Νομοθετικό πλαίσιο: Μετρά τον αντίκτυπο του νομοθετικού πλαισίου που διέπει τις δραστηριότητες ειδήσεων και πληροφοριών.
5. Διαφάνεια: Μετρά τη διαφάνεια των θεσμών και των διαδικασιών που επηρεάζουν την παραγωγή ειδήσεων και πληροφοριών.
6. Υποδομή: Μετρά την ποιότητα της υποδομής που υποστηρίζει την παραγωγή ειδήσεων και πληροφοριών.
7. Καταχρήσεις: Μετρά το επίπεδο καταχρήσεων και πράξεων βίας κατά δημοσιογράφων και μέσων ενημέρωσης.

Έκθεση 2021 για την Ελευθερία του Τύπου 2020

Στον παρακάτω χάρτη ελευθερίας του Τύπου 2021 που εξέδωσαν οι «Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα» και αναφέρεται στην ελευθερία του τύπου για το έτος 2020, το λευκό χρώμα (βαθμολογία 0-15) σημαίνει καλός δείκτης ελευθερίας, το κίτρινο (βαθμολογία 15-25) ικανοποιητικός δείκτης, το πορτοκαλί (βαθμολογία 25-35) προβληματικός δείκτης, το κόκκινο (βαθμολογία 35-55) κακός δείκτης και το μαύρο (βαθμολογία 55-100) πολύ κακός δείκτης ελευθερίας.

Στην έκθεσή τους οι «Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα» επισημαίνουν γενικά:

• Η δημοσιογραφία, η οποία είναι αναμφισβήτητα το καλύτερο εμβόλιο κατά του ιού της παραπληροφόρησης, αποκλείεται πλήρως ή παρεμποδίζεται σοβαρά σε 73 χώρες και περιορίζεται σε 59 άλλες, οι οποίες από κοινού αντιπροσωπεύουν το 73% των χωρών που αξιολογήθηκαν. 
• Η πανδημία έχει χρησιμοποιηθεί ως λόγος για τον αποκλεισμό της πρόσβασης δημοσιογράφων σε πηγές πληροφοριών και αναφορές στον τομέα.
• Το βαρόμετρο Edelman Trust του 2021 αποκαλύπτει ένα ενοχλητικό επίπεδο δημόσιας δυσπιστίας στους δημοσιογράφους, με το 59% των ερωτηθέντων σε 28 χώρες να δηλώνουν ότι οι δημοσιογράφοι προσπαθούν σκόπιμα να παραπλανήσουν το κοινό αναφέροντας πληροφορίες που γνωρίζουν ότι είναι ψευδείς.

Στον παρακάτω πίνακα απεικονίζονται η βαθμολογία για το δείκτη ελευθερίας του Τύπου κατά το έτος 2020 και η σειρά κατάταξης των 180 χωρών.

Στον κατάλογο των χωρών που διασφαλίζουν την ελευθερία του Τύπου, η Νορβηγία κατατάσσεται πρώτη στον δείκτη για πέμπτη χρονιά, ενώ η Φινλανδία είναι και πάλι δεύτερη και ακολουθούν η Σουηδία και  η Δανία. Στο άλλο άκρο του δείκτη η Ερυθραία είναι τελευταία, η Βόρεια Κορέα προτελευταία, τρίτο από το τέλος είναι το Τουρκμενιστάν και τέταρτη από το τέλος η Κίνα. Η χώρα μας υποχώρησε κατά 5 θέσεις σε σχέση με το 2019 όπου ήταν 65η και βρίσκεται στην 70η θέση μεταξύ των 180 χωρών.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι πρώτες τέσσερις χώρες είναι η Φινλανδία, η Σουηδία, η Δανία και η Ολλανδία, ενώ τελευταία είναι η Βουλγαρία, προτελευταία η Ουγγαρία, τρίτη από το τέλος η Μάλτα και τέταρτη από το τέλος η Ελλάδα, η οποία είναι 24η μεταξύ των 27 χωρών της ΕΕ.

Για την Ευρώπη και την Ευρωπαϊκή Ένωση οι «Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα» αναφέρουν:

• Η Ευρώπη εξακολουθεί να είναι η πιο ευνοϊκή ήπειρος για την ελευθερία του Τύπου, αλλά σημείωσε σημαντική επιδείνωση στην παράμετρο «Καταχρήσεις», με πράξεις βίας υπερδιπλασιασμένες στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στα Βαλκάνια, σε σύγκριση με την επιδείνωση 17% παγκοσμίως. 
• Οι επιθέσεις εναντίον δημοσιογράφων και οι αυθαίρετες συλλήψεις αυξήθηκαν στη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Πολωνία, την Ελλάδα, τη Σερβία και τη Βουλγαρία.
• Ολόκληρη η ευρωπαϊκή ήπειρος έχει ασχοληθεί πλήρως με την καταπολέμηση της πανδημίας, αλλά μόνο ορισμένες από τις χώρες της,  συμπεριλαμβανομένων των τριών στην κορυφή του δείκτη, της Νορβηγίας, της Φινλανδίας και της Σουηδίας, μπορούν να ισχυριστούν ότι υπερασπίστηκαν την ελευθερία του Τύπου.
• Ακόμα και αν ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ ηγούνται του κόσμου στο σεβασμό της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης, η Ευρωπαϊκή Ένωση γίνεται όλο και πιο ετερογενής και έχει χάσει σε μεγάλο βαθμό την ηγετική της ικανότητα.
• Η μετανάστευση αποδείχθηκε ένα ευαίσθητο θέμα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Για την Ελλάδα οι «Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα» σχολιάζουν:

• Η ελευθερία του Τύπου υπέφερε στην Ελλάδα το 2020. 
• Οι δημοσιογράφοι είχαν πέσει θύματα αστυνομικής βίας και αυθαίρετης σύλληψης, γεγονός που περιόρισε την κάλυψη των επιχειρήσεων επιβολής του νόμου κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων.
• Οι αρχές συνέλαβαν δημοσιογράφους με έναν συχνά βίαιο τρόπο για να αποτρέψουν την επαφή με τους μετανάστες.
• Η κυβέρνηση χορήγησε γενναιόδωρες φορολογικές εκπτώσεις στη διαφήμιση στα μέσα ενημέρωσης, αλλά επιδίωξε, άμεσα ή έμμεσα, να ελέγξει στενά τη ροή πληροφοριών, ως μέρος των προσπαθειών της να αντιμετωπίσει την πανδημία και την προσφυγική κρίση. 
• Τα ερευνητικά μέσα και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που επικρίνουν την κυβέρνηση, είτε παραλείφθηκαν, είτε έλαβαν ένα δυσανάλογα μικρό μερίδιο της διαφήμισης, που προέκυψε από την εκστρατεία ενημέρωσης των 20 εκατομμυρίων ευρώ για την πανδημία. 
• Οι δημοσιογράφοι έπρεπε να λάβουν την άδεια της κυβέρνησης πριν αναφερθούν σε νοσοκομεία, ενώ το υπουργείο Υγείας απαγόρευε στο ιατρικό προσωπικό να μιλήσει στα μέσα ενημέρωσης.

Ελευθερία του Τύπου την τελευταία δεκαετία 2011-2020 στην ΕΕ

Στον παρακάτω πίνακα απεικονίζεται η σειρά κατάταξης των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά την ελευθερία του τύπου την τελευταία δεκαετία 2011-2020 μεταξύ των 180 χωρών και υπολογίζεται και ο μέσος όρος της σειράς κατάταξης για τη δεκαετία.

Την τελευταία δεκαετία 2011-2020 στην ΕΕ η Φινλανδία βρίσκεται στην κορυφή του μέσου όρου του δείκτη ελευθερίας του Τύπου και ακολουθούν η Ολλανδία, η Δανία και η Σουηδία. Στο άλλο άκρο του δείκτη η Βουλγαρία είναι τελευταία, η Ελλάδα προτελευταία και η Ουγγαρία τρίτη από το τέλος. 

Η χώρα μας σημείωσε σημαντική πρόοδο μέσα στη δεκαετία 2011-2020 βελτιώνοντας κατά 29 θέσεις τη σειρά κατάταξής της (από 99η το 2013 σε 70η το 2020), αλλά πρέπει να γίνουν σημαντικές βελτιώσεις στις 7 παραμέτρους που καθορίζουν το δείκτη ελευθερίας του τύπου.

*Ο Νίκος Καρδούλας είναι Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός του Ε.Μ.Π., MSc στην Αγγλία, πρώην καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και Συνταγματάρχης ε.α.