Ένα πέπλο μυστηρίου καλύπτει τη γυναικολογική πάθηση που λέγεται «ενδομητρίωση». Έχει δύσκολο όνομα, άγνωστη προέλευση, ποικιλία στη εμφάνιση και τη βαρύτητα, αλλά και ασαφή σχέση με τη γονιμότητα.
Τυπικά, η ενδομητρίωση προκαλεί επώδυνες εστίες στο εσωτερικό της κοιλιάς, αλλά και κύστεις στις ωοθήκες. Αν και κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά πόσο συχνή είναι, φαίνεται ότι δεν είναι καθόλου σπάνια. Στις γυναίκες που έχουν δυσκολία να μείνουν έγκυες, υπολογίζεται ότι 1 στις 10 θα έχει ενδομητρίωση.
Μην ανησυχείτε όμως! Στο άρθρο αυτό θα βρείτε χρήσιμες πληροφορίες γύρω από αυτή τη μυστήρια πάθηση. Με τη γνώση αυτή, θα αξιολογήσετε τις πιθανότητες να έχετε κι εσείς ενδομητρίωση, όπως επίσης και τους τρόπους με τους οποίους θα τη διερευνήσετε. Στην περίπτωση που έχετε ήδη διαγνωσθεί με ενδομητρίωση, θα γνωρίσετε τα νεότερα επιστημονικά δεδομένα σχετικά με τη γονιμότητά σας και τη λογική των αντίστοιχων θεραπειών.
Πώς προκαλείται η ενδομητρίωση;
Αν και ακόμα δεν είμαστε βέβαιοι γιατί κάποιες γυναίκες αναπτύσσουν ενδομητρίωση ενώ άλλες όχι, γνωρίζουμε ότι η παρουσία έμμηνης ρύσης είναι σημαντικός παράγοντας για την ανάπτυξή της. Γυναίκες σε πολύ μικρή ηλικία -προεφηβική- αλλά και μετά την εμμηνόπαυση είναι απίθανο να έχουν ενδομητρίωση.
Στο ίδιο σκεπτικό, η εγκυμοσύνη φαίνεται ότι προστατεύει από ενδομητρίωση, τα δε φάρμακα που χορηγούνται στην ενδομητρίωση, μεταξύ άλλων, «σταματούν» την περίοδο της γυναίκας. Ένας κλασικός μηχανισμός που μπορεί να προκαλεί ενδομητρίωση είναι η παλινδρόμηση μιας ποσότητας αίματος και κυττάρων από τη μήτρα, διαμέσου των σαλπίγγων, στο εσωτερικό της κοιλιάς της γυναίκας, κάθε φορά που αυτή έχει περίοδο. Τα κύτταρα αυτά μπορεί να εμφυτευτούν στο εσωτερικό της κοιλιάς και να εξελιχθούν σε εστίες ενδομητρίωσης. Οι εστίες αυτές αναζωπυρώνονται με κάθε περίοδο, ενώ ειδικά οι εστίες στις ωοθήκες μπορούν να εξελιχτούν σε κύστεις (οι λεγόμενες σοκολατοειδείς κύστεις).
Βέβαια, αν και η παλινδρόμηση αυτή συμβαίνει στις περισσότερες γυναίκες, μόνο ορισμένες από αυτές θα αναπτύξουν ενδομητρίωση. Συνεπώς, χρειάζεται να συνυπάρχουν και άλλοι -άγνωστοι μέχρι στιγμής- παράγοντες που διευκολύνουν την εμφύτευση των κυττάρων και την προοδευτική ανάπτυξη ενδομητρίωσης.
Είναι σχεδόν βέβαιο ότι το τοπικό χημικό περιβάλλον στην περιοχή της κοιλιάς και τα επιμέρους συστατικά του είναι από τους πλέον σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν την πιθανότητα ανάπτυξης ενδομητρίωσης.
Μήπως έχω ενδομητρίωση;
Γενικά, η ενδομητρίωση είναι μια ύπουλη γυναικολογική πάθηση, αφού εγκαθίσταται με αργούς ρυθμούς – πολλές φορές απαιτεί διάστημα πολλών ετών. Επίσης, τα συμπτώματα που προκαλεί δεν είναι ειδικά για τη συγκεκριμένη πάθηση. Από την άλλη, δεν είναι καθόλου σπάνιο μια γυναίκα χωρίς καθόλου συμπτώματα να ανακαλύπτει ότι έχει ενδομητρίωση λόγω ενός γυναικολογικού υπερηχογραφήματος που έκανε για προληπτικούς και μόνο λόγους.
Προκειμένου να αξιολογήσετε αν μπορεί να έχετε ενδομητρίωση, συλλογιστείτε τα παρακάτω:
- Τα συμπτώματά σας
Τα πλέον κλασικά συμπτώματα που προκαλεί η ενδομητρίωση είναι δύο: πόνος στην κοιλιά κατά τη διάρκεια της περιόδου και πόνος κατά τη σεξουαλική επαφή.
Ο πόνος στην κοιλιά από ενδομητρίωση εμφανίζει διακριτές διαφορές από τους κλασικούς πόνους περιόδου, αφού παρουσιάζεται αρκετές ημέρες πριν από την περίοδο και χαρακτηριστικά ελαττώνεται όταν αυτή «έρθει». Τέτοιος πόνος δεν υπήρχε ανέκαθεν, αλλά εμφανίστηκε ή χειροτέρεψε τους τελευταίους μήνες ή και χρόνια.
Ο πόνος κατά τη σεξουαλική επαφή είναι και αυτός σχετικά πρόσφατος σε διάρκεια, ενώ εντοπίζεται βαθιά στην κοιλιά -σε αντίθεση με την πιο επιφανειακή ενόχληση που ορισμένες γυναίκες νιώθουν κατά τη φάση της διείσδυσης.
Αν έχετε τέτοιους χαρακτήρες πόνου που δεν είχατε παλιότερα, υπάρχει πιθανότητα να έχετε ενδομητρίωση.
- Την ηλικία σας
Αν είστε κάτω των 18 ετών, είναι απίθανο να έχετε ενδομητρίωση, ακόμα κι αν έχετε συμπτώματα που παραπέμπουν σε αυτή. Ο λόγος είναι ότι, σε γενικές γραμμές, η ενδομητρίωση απαιτεί αρκετά χρόνια προκειμένου να εγκατασταθεί. Βέβαια, αν τα συμπτώματα είναι αρκετά έντονα και σας ανησυχούν, καλύτερα είναι να αναζητήσετε ιατρική συμβουλή.
Αν είστε άνω των 40 ετών, είναι απίθανο να υποφέρετε από σημαντικού βαθμού ενδομητρίωση – που να απαιτεί ιατρική διερεύνηση και θεραπεία. Ο λόγος είναι ότι, αν όντως υποφέρατε από ενδομητρίωση, θα είχατε αναζητήσει ιατρική βοήθεια λόγω συμπτωμάτων ή για λόγους γονιμότητας αρκετά πριν τα σαράντα σας και, συνεπώς, θα γνωρίζατε ήδη για την ενδομητρίωσή σας. Αν είστε στην εμμηνόπαυση, είναι απίθανο να έχετε ενεργό ενδομητρίωση. Αυτό ισχύει γιατί η απουσία περιόδου προστατεύει απέναντι στην ανάπτυξη ενδομητρίωσης.
Γενικά, η ενδομητρίωση είναι συχνότερη στις γυναίκες 20-40 ετών.
- Τη γονιμότητά σας
Αν έχετε ήδη ένα ή περισσότερα παιδιά, το πιο πιθανό είναι ότι δεν έχετε ενδομητρίωση. Ακόμα και αν έχετε ενδομητρίωση, κατά πάσα πιθανότητα θα είναι ελαφριάς μορφής και έκτασης και δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι χρειάζεστε κάποιου είδους θεραπεία.
Αν, από την άλλη μεριά, προσπαθείτε ανεπιτυχώς να μείνετε έγκυος, έχετε παραπάνω πιθανότητα από άλλες γυναίκες να έχετε ενδομητρίωση. Η πιθανότητα αυξάνεται ακόμα παραπάνω, αν τα βασικά τεστ γονιμότητας δεν έχουν δείξει κάποιο άλλον εμφανή λόγο που να δικαιολογεί τη δυσκολία εγκυμοσύνης.
Έχω ενδομητρίωση. Χρειάζομαι θεραπεία;
Αν έχετε ενδομητρίωση που δεν σας προκαλεί πόνο ή πρόβλημα γονιμότητας μπορεί να μη χρειάζεστε άμεση θεραπεία, απλώς παρακολούθηση. Παρ’ όλα αυτά, λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι η ενδομητρίωση είναι προοδευτική πάθηση και εξελλίσεται με την πάροδο του χρόνου, έχει νόημα να τη θεραπεύσετε, αν είστε σχετικά νεαρή σε ηλικία και δεν έχετε ολοκληρώσει την οικογένειά σας. Ελαττώνοντας την «ποσότητα» ενδομητρίωσης στο σώμα σας, θα πετύχετε να την κρατήσετε υπό έλεγχο για αρκετά χρόνια – ενδεχομένως και μόνιμα – και να μειώσετε την πιθανότητα βλάβης των γεννητικών οργάνων.
Φάρμακα ή χειρουργείο;
Η ενδομητρίωση μπορεί να θεραπευτεί με ορμονικά φάρμακα ή με χειρουργική επέμβαση.
Τα ορμονικά φάρμακα δίνονται για περίπου 3-6 μήνες χωρίς διακοπή, με σκοπό την παροδική κατάργηση της περιόδου. Τελευταία, γνωρίζουμε ότι τα φάρμακα αυτά έχουν κι άλλες ευεργετικές ιδιότητες κατά της ενδομητρίωσης, βελτιώνοντας το τοπικό χημικό περιβάλλον στην περιοχή των γεννητικών οργάνων. Αν και τα φάρμακα θεωρούνται εξίσου αποτελεσματικά κατά της ενδομητρίωσης σε σχέση με τη χειρουργική θεραπεία, δεν είναι κατάλληλα για τις γυναίκες που ενεργά προσπαθούν για εγκυμοσύνη, αφού καταργούν την περίοδο και συνεπώς την ωορρηξία.
Η χειρουργική επέμβαση περιλαμβάνει την αφαίρεση ή την καταστροφή όλων των εμφανών εστιών και κύστεων ενδομητρίωσης. Γίνεται με λαπαροσκοπική μέθοδο – με μικρές οπές στο δέρμα της κοιλιάς – εξασφαλίζοντας γοργή ανάρρωση, ελάχιστο πόνο και ελάχιστη πιθανότητα μετεγχειρητικών συμφύσεων. Επίσης, κατά τη διάρκεια της επέμβασης, ελέγχεται η ακεραιότητα των γεννητικών οργάνων π.χ. σαλπίγγων και ωοθηκών, παρέχοντας σημαντικές προγνωστικές πληροφορίες για τη μελλοντική γονιμότητα. Ένα σημαντικό πλεονέκτημα της χειρουργικής θεραπείας είναι ότι επιτρέπει στη γυναίκα να προσπαθήσει άμεσα για εγκυμοσύνη, αφού δεν παρεμβαίνει σε ορμονικούς μηχανισμούς.
Θα μπορέσω να μείνω έγκυος;
Πάνω από τις μισές γυναίκες με ενδομητρίωση θα μείνουν έγκυες χωρίς δυσκολία.
Προκειμένου να αξιολογήσετε αν η ενδομητρίωσή σας ενδέχεται να ελαττώνει τη γονιμότητά σας, συλλογιστείτε τα παρακάτω:
- Έκταση και βαρύτητα της ενδομητρίωσης
Όσο πιο εκτεταμένη είναι η ενδομητρίωση, τόσο πιο πιθανό είναι να σας δημιουργήσει πρόβλημα γονιμότητας. Επίσης, έχει σημασία πού ακριβώς μέσα στην κοιλιά έχουν εγκατασταθεί οι εστίες της ενδομητρίωσης. Για παράδειγμα, η πιθανότητα υπογονιμότητας είναι μεγαλύτερη, αν η ενδομητρίωση έχει επηρεάσει τις σάλπιγγές σας. Αυτό είναι λογικό, αφού στις σάλπιγγες συναντιέται το ωάριο με το σπερματοζωάριο, με σκοπό τη γονιμοποίηση.
Από την άλλη μεριά, νεότερα επιστημονικά δεδομένα έχουν δείξει ότι ακόμα και μικρές, απομακρυσμένες εστίες ενδομητρίωσης -μακριά από τις σάλπιγγες και ωοθήκες – μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τη γονιμότητα, αλλοιώνοντας το τοπικό χημικό περιβάλλον στην κοιλιά της γυναίκας. Με βάση τα παραπάνω, έχει νόημα η θεραπεία ακόμα και της πιο ελαφριάς μορφής ενδομητρίωσης για λόγους γονιμότητας.
- Συνοδοί παράγοντες υπογονιμότητας
Αν υπάρχουν άλλοι γνωστοί παράγοντες που μπορεί να προκαλούν δυσκολία στην επίτευξη εγκυμοσύνης π.χ. αδύναμο σπέρμα ή έλλειψη ωορρηξίας, τότε είναι βασικό να μην αποδώσετε το πρόβλημα γονιμότητας στην ενδομητρίωση και μόνο. Με αυτό το σκεπτικό, αν θεραπεύσετε την ενδομητρίωση, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα βελτιώσετε ουσιαστικά τις πιθανότητές σας για εγκυμοσύνη.
Σε τέτοιες περιπτώσεις, καλό είναι να σκεφτείτε κάποια μέθοδο υποβοηθούμενης αναπαραγωγής π.χ. σπερματέγχυση ή εξωσωματική γονιμοποίηση. Αν έχετε ήδη αποφασίσει να προχωρήσετε σε εξωσωματική γονιμοποίηση, είναι σημαντικό να ελέγξετε, με τη βοήθεια του γυναικολόγου σας, αν έχετε κύστεις ενδομητρίωσης στις ωοθήκες ή φραγμένες σάλπιγγες, οι οποίες απαιτούν θεραπεία πριν από την εξωσωματική γονιμοποίηση.
Έχω κύστη ενδομητρίωσης στο υπερηχογράφημα ωοθηκών, αλλά δεν έχω κανένα ιδιαίτερο σύμπτωμα. Χρειάζομαι θεραπεία;
Αν και το γυναικολογικό υπερηχογράφημα μπορεί να ανακαλύψει μια κύστη ωοθήκης με χαρακτήρες ενδομητρίωσης, δεν μπορεί να σας πει με σιγουριά ότι πρόκειται όντως για ενδομητρίωση. Η διάγνωση της ενδομητρίωσης θα γίνει με βεβαιότητα μόνο μετά από λαπαροσκοπική χειρουργική επέμβαση.
Το γεγονός ότι δεν έχετε συμπτώματα που παραπέμπουν σε ενδομητρίωση δεν είναι περίεργο, αφού δεν προκαλούν πόνο όλες οι εστίες ενδομητρίωσης. Χαρακτηριστικά, η ενδομητρίωση στις ωοθήκες δεν προκαλεί έντονα ενοχλήματα, ενδεχομένως γιατί η ωοθήκη δεν καταλαβαίνει τον πόνο όσο άλλες περιοχές της κοιλιάς.
Από την άλλη μεριά, αν έχετε κύστη ενδομητρίωσης στις ωοθήκες, είναι πολύ πιθανόν να έχετε κι άλλες, πιο μικρές εστίες ενδομητρίωσης στην κοιλιά, οι οποίες δεν φαίνονται στο υπερηχογράφημα. Συνεπώς, έχει νόημα να προχωρήσετε σε λαπαροσκόπηση, προκειμένου να βεβαιωθείτε για τη διάγνωση της ενδομητρίωσης και να τη θεραπεύσετε επιτόπου.
Το κείμενο επιμελήθηκε ο Δρ. ΘΑΝΟΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ MD(London) MRCOG FHEA
Μαιευτήρας Χειρ. Γυναικολόγος
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Λονδίνου,
