του Γιώργου Μελά Φυσικοθεραπευτής
Κήλη μεσοσπονδυλίου δίσκου και ισχιαλγία: διάγνωση και αντιμετώπιση για την αποφυγή μελλοντικών προβλημάτων
H κήλη του μεσοσπονδυλίου δίσκου συγχέεται με τη «δισκοπάθεια», όρος ο οποίος δεν αποδίδει με ακρίβεια την αληθινή φύση της νόσου. Σε κάποιες περιπτώσεις η κήλη του δίσκου θεωρείται συνώνυμη με την «ισχιαλγία», που δηλώνει τον έντονο πόνο κατά μήκος της διαδρομής του ισχιακού νεύρου. Ωστόσο, οφείλουμε να γνωρίζουμε ότι κήλη μπορεί να υποστεί οποιοσδήποτε δίσκος της σπονδυλικής στήλης, κυρίως στην αυχενική και στην οσφυϊκή μοίρα.
Στις γραμμές που ακολουθούν, αναλύεται η παθογένεια της κήλης στην οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης, όπου οδηγεί σε ισχιαλγία. Παράλληλα, γίνεται προσπάθεια να αποσαφηνιστούν ορισμένες έννοιες.
Τα καλά νέα είναι ότι το τρέξιμο δεν ευθύνεται άμεσα για την παθογένεια της δισκοκήλης. Έτσι, οι δρομείς δε διακινδυνεύουν την ακεραιότητα της σπονδυλικής τους στήλης κατά τη διάρκεια της καθημερινής τους προπόνησης ή κάποιου αγώνα. Απειλούνται πολύ περισσότερο από άστοχες καθημερινές δραστηριότητες, παρά από το ίδιο το τρέξιμο. Το σήκωμα ενός βάρους, οι απότομες κινήσεις του κορμού, οι επαναλαμβανόμενες κυκλικές φορτίσεις και οι κραδασμοί, ένας παροξυσμικός βήχας ή ένα φτέρνισμα είναι μερικές μόνο από τις συνηθέστερες αιτίες που μπορούν να βλάψουν το δίσκο. Παρ’ όλα αυτά, σε ένα δρομέα με αναγνωρισμένη κήλη δίσκου, κρίνεται απολύτως απαραίτητος ο περιορισμός των αθλητικών του δραστηριοτήτων.
Ο ρόλος του μεσοσπονδύλιου δίσκου
Κάθε μεσοσπονδύλιος δίσκος βρίσκεται ανάμεσα σε δύο παρακείμενους σπονδύλους. Αποτελείται από έναν ινοχόνδρινο δακτύλιο στην περιφέρεια και έναν πυρήνα στο κέντρο του. Σε έναν ακέραιο δίσκο, ο πυρήνας έχει την ικανότητα να μετακινείται ελεύθερα προς όλες τις κατευθύνσεις, ανάλογα με τις κινήσεις του κορμού, μοιράζοντας ομοιόμορφα τα φορτία που δέχεται. Ο δίσκος όμως που έχει υποστεί εκφυλιστικές αλλοιώσεις λόγω φυσιολογικής φθοράς ή εξ αιτίας επανειλημμένων επιβαρύνσεων, εμφανίζει ρωγμές στο χόνδρινο δακτύλιο. Οι ρωγμές αυτές επιτρέπουν την παθολογική μετακίνηση του πυρήνα και τη διαρροή της μάζας του. Η άμεση συνέπεια αυτών των αλλοιώσεων είναι η άσκηση πίεσης στις παρακείμενες ρίζες των νεύρων και η εμφάνιση ενοχλήσεων.
Στο σημείο αυτό, καλό θα είναι να αναλύσουμε μερικές έννοιες. Δε χρειάζεται να είναι κανείς γιατρός για να γνωρίζει ορισμένους ανατομικούς όρους. Έτσι, μπορεί κανείς να αντιλαμβάνεται καλύτερα το πρόβλημα και είτε να το αντιμετωπίσει αποτελεσματικότερα είτε, ακόμα καλύτερα, να το προλάβει. Κάθε νεύρο του ανθρώπινου σώματος αποτελείται από ίνες, κινητικές και αισθητικές. Δηλαδή, ίνες που εξυπηρετούν τη μεταφορά εντολών του εγκεφάλου προς τους μυς για την κίνησή τους και ίνες, που μεταφέρουν αισθητηριακά ερεθίσματα από το δέρμα προς τον εγκέφαλο. Κάθε νεύρο σχηματίζεται από τη συμβολή νευρικών ριζών που προέρχονται από το νωτιαίο μυελό. Το ίδιο το ισχιακό νεύρο προέρχεται από τη συμβολή πέντε διαφορετικών ριζών. Η κήλη ενός μεσοσπονδυλίου οσφυϊκού δίσκου θα ενοχλήσει μία ή περισσότερες ρίζες του ισχιακού νεύρου με τον ίδιο περίπου τρόπο που, κάποια διαταραχή στο έδαφος όπου είναι φυτεμένο ένα δέντρο, θα προσβάλλει αρχικά τις ρίζες του και στη συνέχεια τον κορμό του.
Ανάλογα με το επίπεδο, στο οποίο εξελίσσεται μια δισκοκήλη, τα ενοχλήματα και η περιγραφή της ισχιαλγίας είναι διαφορετικά:
– Όταν η δισκοκήλη εντοπίζεται στο επίπεδο μεταξύ 3ου και 4ου οσφυϊκού σπονδύλου, τα ενοχλήματα οφείλονται στον ερεθισμό της 4ης οσφυϊκής ρίζας του ισχιακού νεύρου και περιγράφονται σαν αιμωδίες (μυρμηγκιάσματα) ή και άλγος στην εξωτερική επιφάνεια του μηρού, αδυναμία να τεντωθεί το γόνατο, ατροφία του τετρακεφάλου μυός και κατάργηση του τενόντιου αντανακλαστικού της επιγονατίδας.
– Όταν η δισκοκήλη εντοπίζεται στο επίπεδο μεταξύ 4ου και 5ου οσφυϊκού σπονδύλου, τα ενοχλήματα οφείλονται στον ερεθισμό της 5ης οσφυϊκής ρίζας του ισχιακού νεύρου και περιγράφονται σαν αιμωδίες ή και άλγος στην οπίσθια επιφάνεια του μηρού και στην εσωτερική επιφάνεια της κνήμης, με αδυναμία ραχιαίας έκτασης του ποδιού.
– Όταν η δισκοκήλη εντοπίζεται στο επίπεδο μεταξύ 5ου οσφυϊκού σπονδύλου και του ιερού οστού, τα ενοχλήματα οφείλονται στον ερεθισμό της 1ης ιερής ρίζας και περιγράφονται σαν αιμωδίες ή και άλγος στην οπίσθια επιφάνεια του μηρού και την εξωτερική επιφάνεια της κνήμης, ατροφία της γάμπας, αδυναμία πελματιαίας κάμψης του ποδιού και κατάργηση του αντανακλαστικού του αχιλλείου τένοντα.
– Στη σπάνια περίπτωση που η δισκοκήλη είναι μαζική, μπορεί να ενοχλήσει περισσότερες από μια ρίζες, καθώς και στελέχη του αυτόνομου νευρικού συστήματος τα οποία συμπορεύονται εκεί. Το αποτέλεσμα τότε είναι ιδιαίτερα δυσάρεστο. Εμφανίζεται το διαβόητο σύνδρομο της ιππουρίδας, δηλαδή η πλήρης σχεδόν παράλυση του ισχιακού νεύρου και στα δύο άκρα, μαζί με ορθοκυστικές διαταραχές (απώλεια κοπράνων και ούρων, εξ αιτίας ελλιπούς ελέγχου των σφιγκτήρων). Η κατάσταση αυτή θεωρείται κρίσιμη και αντιμετωπίζεται άμεσα, ως κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
Ο κυριότερος λόγος, που οδηγεί σε κήλη έναν οσφυϊκό δίσκο, είναι το σκύψιμο του σώματος προς τα εμπρός και πλάγια για την ανύψωση και τη μετακίνηση αντικειμένου με μεγάλο βάρος. Οι αθλητές οι οποίοι εμφανίζουν συχνότερα ισχιαλγία είναι εκείνοι που είχαν επανειλημμένα προηγούμενα επεισόδια οσφυαλγίας.
Διάγνωση
Η διάγνωση της κήλης του μεσοσπονδυλίου δίσκου βασίζεται αρχικά στην προσεκτική λήψη του ιστορικού του ασθενούς και στη φροντισμένη αντικειμενική του εξέταση. Εξετάζεται σε διάφορες θέσεις (όρθιος, σε ύπτια ή πρηνή θέση), εκτιμάται ο τρόπος που στέκεται και βαδίζει και αξιολογείται η μυϊκή του δύναμη στα κάτω άκρα, η αισθητικότητα και τα αντανακλαστικά. Η διάγνωση ολοκληρώνεται με τη διενέργεια ακτινογραφιών της οσφυϊκής μοίρας και, αρκετά συχνά, με την υπολογιστική αξονική τομογραφία. Σε περιπτώσεις όπου διαφαίνεται ορατή η προοπτική μιας χειρουργικής επέμβασης, η μαγνητική τομογραφία (MRI) και η μυελογραφία κρίνονται απαραίτητες.
Τι μπορώ να κάνω μόνος μου;
Η αντιμετώπιση της κήλης του μεσοσπονδυλίου δίσκου (και της ισχιαλγίας) διέπεται από συγκεκριμένες αρχές και μερικούς απαράβατους κανόνες. Μπορεί να παραμείνει μόνο συντηρητική ή και να υποχρεώσει το γιατρό να προβεί σε χειρουργική επέμβαση. Πριν όμως αναφερθούμε στο ρόλο του γιατρού, ας δούμε τι μπορούμε να κάνουμε μόνοι μας.
Το πρώτο μέτρο, εύκολο αλλά τις περισσότερες φορές ενοχλητικό, είναι η ανάπαυση του ασθενούς στο κρεβάτι. Πρόκειται ίσως για μία από τις ελάχιστες περιπτώσεις που ένα πρόβλημα του σκελετού αντιμετωπίζεται τόσο απόλυτα με καθήλωση στο κρεβάτι. Οι νέοι άνθρωποι κυρίως, όντας στην πιο δραστήρια περίοδο της ζωής τους, δύσκολα τηρούν μια τέτοια συμβουλή. Οι δρομείς, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους ανεξαρτήτως ηλικίας παραμένουν έφηβοι, δεν ξεφεύγουν φυσικά από αυτόν τον κανόνα. Η θέση του σώματος στο κρεβάτι οφείλει να είναι τέτοια, ώστε να αποσυμπιέζει τη ρίζα του ισχιακού νεύρου. Ο ασθενής ανακουφίζεται συνήθως ύπτια, με τα πόδια αναπαυμένα σε μαξιλάρια ή ξαπλωμένος στο πλάι με τα γόνατα λυγισμένα.
Το δεύτερο μέτρο, προσφιλές ήδη από την εποχή του Ιπποκράτη, είναι η εφαρμογή θερμών επιθεμάτων τοπικά στην οσφύ, στην περιοχή της μέγιστης ευαισθησίας. Η τοπική υπεραιμία, που προκαλεί η θερμότητα, ανακουφίζει το μυϊκό σπασμό και απαλύνει τον πόνο. Θερμοφόρες, θερμά καταπλάσματα, μαλάξεις, θερμαντικές αλοιφές, μπορεί να αποδειχθούν το ίδιο αποτελεσματικά. Μερικοί καταφεύγουν στα ειδικά έμπλαστρα, αν και πολλοί αμφισβητούν την αξία τους.
Η ώρα του ειδικού
Ο ρόλος του γιατρού είναι πρωταγωνιστικός. Από ένα πλούσιο οπλοστάσιο μπορεί να διαλέξει την καλύτερη λύση. Η καταφυγή του ασθενούς στις διάφορες εναλλακτικές θεραπείες είναι χάσιμο χρόνου. Η απαξίωση των λύσεων της κλασικής ιατρικής και η απογοήτευση από την καθυστέρηση θεαματικού αποτελέσματος εγκυμονούν κάποιους κινδύνους. Ο Βελονισμός ή η Χειροπρακτική, λόγου χάρη, μπορούν να απαλλάξουν προσωρινά τον ασθενή από την επώδυνη σύσπαση των οσφυϊκών μυών που τον ταλαιπωρεί, αλλά και οι δύο μέθοδοι αδυνατούν να ανατάξουν την κήλη του δίσκου ή να περιορίσουν τη φλεγμονή της ρίζας του ισχιακού νεύρου.
Ιατρικά μέτρα αντιμετώπισης της δισκοκήλης
1. Ο περιορισμός των δραστηριοτήτων αφορά ισότιμα την ένταση, τη διάρκεια και τη συχνότητά τους και εξαρτάται από τη φύση των ενοχλημάτων.
2. Τα φάρμακα (αντιφλεγμονώδη, μυοχαλαρωτικά και αναλγητικά σε διάφορους συνδυασμούς) δε χορηγούνται αφειδώς. Αντίθετα, πριν τη χορήγησή τους, ο ασθενής θα πρέπει να ενημερωθεί για πιθανές παρενέργειες, να εξετασθεί το ιστορικό του και να συνυπολογισθούν αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα.
3. Μετά την οξεία φάση οι ήπιες έλξεις στην οσφύ, από τα έμπειρα χέρια ενός φυσικοθεραπευτή, μπορούν να λύσουν το μυϊκό σπασμό και να ανακουφίσουν τον πόνο.
4. Η παραπομπή στο φυσικοθεραπευτή αποδεικνύεται συχνά ευεργετική, καθώς διάφορα μέσα, όπως είναι οι διαθερμίες, οι υπέρηχοι, οι κινησιομαλάξεις, οι ηλεκτροθεραπείες και οι διαδερμικοί νευρικοί διεγέρτες (ηλεκτροδιεγέρτες, TENS) μπορούν να ξεπεράσουν οριστικά τα προβλήματα του άλγους και της μυϊκής ατροφίας. 5. Η επέμβαση έχει ένδειξη όταν η ισχιαλγία επιμένει, παρά την εφαρμογή της συντηρητικής αγωγής, όταν τα κινητικά προβλήματα επιδεινώνονται και όταν οι κρίσεις ισχιαλγίας είναι τόσο συχνές που διαταράσσουν την ποιότητα ζωής.
6. Η χειρουργική λύση κρίνεται αυτονόητη σε περίπτωση μαζικής (κεντρικής) κήλης δίσκου, που προκαλεί σύνδρομο ιππουρίδας, με πλήρη παράλυση του ισχιακού νεύρου και τις ορθοκυστικές διαταραχές.
Η χειρουργική επέμβαση αφορά συνήθως τη μερική (ή την ολική) αφαίρεση του πάσχοντος δίσκου και την αποσυμπίεση της νευρικής ρίζας. Άλλοτε, συμπληρώνεται με το «δέσιμο» (σπονδυλοδεσία) δύο παρακείμενων σπονδύλων για την αντιμετώπιση της αστάθειας.
Μικρή ανησυχία
Οι στατιστικές είναι σαφώς καθησυχαστικές. Αναφέρονται υψηλά ποσοστά ασθενών που αποκαταστάθηκαν σταδιακά μόνο με την ανάπαυση. Ένα ποσοστό 95% αυτών που χειρουργήθηκαν επέστρεψαν στις αρχικές τους ασχολίες. Έπρεπε όμως να σεβαστούν τις συστάσεις των γιατρών για μια ολιγοήμερη παραμονή στο νοσοκομείο και μια αναστολή από τις αθλητικές τους δραστηριότητες για 3-4 συνολικά μήνες μετά την επέμβαση.
