Βρισκόμαστε στη μέση μιας κούρσας για τη Σελήνη. Ένας αυξανόμενος αριθμός χωρών και εταιρειών έχουν στο στόχαστρό τους τη σεληνιακή επιφάνεια σε έναν αγώνα για πόρους και κυριαρχία στο διάστημα. Είμαστε λοιπόν έτοιμοι για αυτή τη νέα εποχή σεληνιακής εξερεύνησης;
Αυτή την εβδομάδα, μεταδόθηκαν στη Γη εικόνες με ξεδιπλωμένη τη σημαία της Κίνας στη Σελήνη. Είναι η τέταρτη προσσελήνωση της χώρας – και η πρώτη αποστολή που επιστρέφει δείγματα από τη μακρινή πλευρά της Σελήνης. Τους τελευταίους 12 μήνες, η Ινδία και η Ιαπωνία έχουν επίσης προσγειώσει διαστημόπλοια στη σεληνιακή επιφάνεια. Τον Φεβρουάριο, η αμερικανική εταιρεία Intuitive Machines έγινε η πρώτη ιδιωτική εταιρεία που πέτυχε προσεδάφιση στη Σελήνη και υπάρχουν πολλές ακόμη που θα ακολουθήσουν. Εν τω μεταξύ, η Nasa θέλει να στείλει ανθρώπους στη Σελήνη, με τους αστροναύτες του προγράμματος Artemis να στοχεύουν σε προσγείωση το 2026. Η Κίνα λέει επίσης ότι θα στείλει ανθρώπους στη Σελήνη μέχρι το 2030. Αντί για φευγαλέες επισκέψεις, το σχέδιο είναι να χτιστούν μόνιμες βάσεις.
Όμως σε μια εποχή εντεινόμενης πολιτικής αντιπαράθεσης των μεγάλων δυνάμεων, αυτή η νέα διαστημική κούρσα θα μπορούσε να οδηγήσει σε εξαγωγή εντάσεων που υπάρχουν στη Γη, στη σεληνιακή επιφάνεια. «Η σχέση μας με τη Σελήνη πρόκειται να αλλάξει ριζικά πολύ σύντομα», προειδοποιεί ο Justin Holcomb, γεωλόγος στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας. Η ταχύτητα της εξερεύνησης του διαστήματος τώρα «έχει υπερκεράσει τους νόμους μας», λέει.
Μια συμφωνία του ΟΗΕ από το 1967 αναφέρει ότι κανένα έθνος δεν μπορεί να κατέχει τη Σελήνη. Αντίθετα, η συμφωνία που πήρε το όνομα Συνθήκη για το Διάστημα (Outer Space Treaty), λέει ότι ανήκει σε όλους και ότι οποιαδήποτε εξερεύνηση πρέπει να πραγματοποιηθεί προς όφελος όλης της ανθρωπότητας και προς το συμφέρον όλων των εθνών. Αν και ακούγεται πολύ ειρηνικό και ευοδωτικό συνεργασίας – και είναι – η κινητήρια δύναμη πίσω από τη Συνθήκη για το Διάστημα δεν είναι η συνεργασία, αλλά η πολιτική του Ψυχρού Πολέμου.
Καθώς αυξάνονταν οι εντάσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο φόβος ήταν ότι το διάστημα θα μπορούσε να γίνει στρατιωτικό πεδίο μάχης. Συνακόλουθα, το βασικό μέρος της συνθήκης αφορούσε το ότι δεν θα μπορούσαν να σταλούν πυρηνικά όπλα στο διάστημα. Περισσότερα από 100 κράτη υπέγραψαν.
Όμως αυτή η νέα διαστημική εποχή μοιάζει διαφορετική από εκείνη του 1967. Μια σημαντική αλλαγή είναι ότι οι σύγχρονες αποστολές στη Σελήνη δεν είναι μόνο έργα κρατικών φορέων – οι εταιρείες ανταγωνίζονται επίσης.
Τον Ιανουάριο, μια εμπορική αποστολή των ΗΠΑ με την ονομασία Peregrine ανακοίνωσε ότι μετέφερε στη Σελήνη ανθρώπινη τέφρα, δείγματα DNA και ένα επώνυμο αθλητικό ποτό. Μια διαρροή καυσίμου σήμαινε ότι δεν κατάφερε να φτάσει ποτέ εκεί, αλλά πυροδότησε τη συζήτηση σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η παράδοση αυτού του επιλεκτικού αποθέματος ταιριάζει με την αρχή της συνθήκης ότι η εξερεύνηση πρέπει να ωφελεί όλη την ανθρωπότητα.
«Αρχίζουμε να στέλνουμε πράγματα εκεί πάνω μόνο και μόνο επειδή μπορούμε. Δεν υπάρχει πλέον κανένα είδος εναρμονισμού με την συνθήκη ή εμφανής λόγος πλέον», λέει η Michelle Hanlon, δικηγόρος του διαστήματος και ιδρύτρια του For All Moonkind, μιας οργάνωσης που επιδιώκει να προστατεύσει τις τοποθεσίες προσγείωσης του Apollo. «Η Σελήνη, μας είναι εφικτή και τώρα αρχίζουμε να την καταχρώμεθα», λέει. Όμως, ακόμα κι αν οι ιδιωτικές σεληνιακές αποστολές αυξάνονται, τα επιμέρους κράτη εξακολουθούν να παραμένουν τελικά οι βασικοί παίκτες. Ο Sa’id Mostehsar, διευθυντής του Ινστιτούτου Διαστημικής Πολιτικής και Δικαίου του Λονδίνου, λέει ότι «κάθε εταιρεία πρέπει να λάβει άδεια από ένα κράτος προκειμένου να πάει στο διάστημα, το οποίο θα περιορίζεται από τις διεθνείς συνθήκες».
Υπάρχει βέβαια και το κύρος που αποκτούν τα κράτη που εισέρχονται στην ελίτ της λέσχης των επιτυχών προσσεληνώσεων. Μετά τις επιτυχημένες αποστολές τους, η Ινδία και η Ιαπωνία θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι είναι παγκόσμιοι διαστημικοί παίκτες. Ένα κράτος με μια επιτυχημένη διαστημική βιομηχανία μπορεί να φέρει μεγάλη ώθηση στην οικονομία του μέσω δημιουργίας θέσεων εργασίας και καινοτομίας.
Όμως η κούρσα της Σελήνης προσφέρει ένα ακόμη μεγαλύτερο έπαθλο: τους πόρους της.
Ενώ το σεληνιακό έδαφος φαίνεται μάλλον άγονο, περιέχει ορυκτά, συμπεριλαμβανομένων σπάνιων γαιών, μετάλλων όπως σίδηρος και τιτάνιο – και ήλιο, που χρησιμοποιούνται σε οτιδήποτε, από υπεραγωγούς μέχρι ιατρικό εξοπλισμό. Οι εκτιμήσεις για την αξία όλων αυτών ποικίλλουν πολύ, από δισεκατομμύρια έως τρισεκατομμύρια. Έτσι, είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί ορισμένοι βλέπουν τη Σελήνη ως ένα μέρος όπου μπορούν να βγάλουν πολλά χρήματα. Ωστόσο, είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτή θα ήταν μια πολύ μακροπρόθεσμη επένδυση – και η τεχνολογία που απαιτείται για την εξαγωγή και την επιστροφή αυτών των σεληνιακών πόρων είναι αρκετά μακριά.
Το 1979, μια διεθνής συνθήκη διακήρυξε ότι κανένα κράτος ή οργανισμός δεν μπορούσε να ισχυριστεί ότι κατέχει τους πόρους εκεί. Δυστυχώς, δεν ήταν δημοφιλής – μόνο 17 χώρες συμμετέχουν σε αυτην και καμία χώρα που έχει πάει στη Σελήνη δεν την έχει υπογράψει, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ. Στην πραγματικότητα, οι ΗΠΑ ψήφισαν νόμο το 2015 που επιτρέπει στους πολίτες και τις βιομηχανίες τους να εξάγουν, να χρησιμοποιούν και να πωλούν οποιοδήποτε διαστημικό υλικό.
«Αυτό προκάλεσε τρομερή ανησυχία στη διεθνή κοινότητα», λέει η Hanlon. «Αλλά σιγά σιγά, άλλοι ακολούθησαν το παράδειγμά τους με παρόμοιες εθνικές νομοθεσίες». Στις χώρες αυτές περιλαμβάνονται το Λουξεμβούργο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Ιαπωνία και η Ινδία.
Ο πόρος που θα μπορούσε να έχει τη μεγαλύτερη ζήτηση είναι μια έκπληξη: το νερό.
«Όταν αναλύθηκαν οι πρώτοι βράχοι της Σελήνης που έφεραν πίσω οι αστροναύτες του Apollo, θεωρήθηκε ότι ήταν εντελώς στεγνοί», εξηγεί η Sarah Russel, καθηγήτρια πλανητικών επιστημών στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου. «Αλλά πριν από 10 περίπου χρόνια συνέβη ένα είδος επανάστασης. Ανακαλύψαμε ότι υπάρχουν μικρά ίχνη νερού μέσα τους, παγιδευμένα σε κρυστάλλους φωσφορικών αλάτων», προσθέτει. «Στους πόλους της Σελήνης υπάρχουν ακόμη περισσότερα – αποθέματα παγωμένου νερού μέσα σε μόνιμα σκιασμένους κρατήρες».
Οι μελλοντικοί επισκέπτες θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν το νερό για πόσιμο ή για την παραγωγή οξυγόνου και οι αστροναύτες θα μπορούσαν να το χρησιμοποιήσουν ακόμη και για την παραγωγή καυσίμου πυραύλων, χωρίζοντας το σε υδρογόνο και οξυγόνο – κάτι που θα τους επέτρεπε να ταξιδέψουν από τη Σελήνη στον Άρη και πέρα. Οι ΗΠΑ προσπαθούν τώρα να καθιερώσουν ένα νέο σύνολο κατευθυντήριων αρχών γύρω από την εξερεύνηση της Σελήνης – και τη σεληνιακή εκμετάλλευση. Οι λεγόμενες Συμφωνίες Artemis (Artemis Accords) αναφέρουν ότι η εξόρυξη και η χρήση πόρων στη Σελήνη θα πρέπει να γίνεται με τρόπο που να συμμορφώνεται με τη Συνθήκη για το Διάστημα, αν και λέει ότι ενδέχεται να χρειαστούν κάποιοι νέοι κανόνες.
Περισσότερες από 40 χώρες έχουν μέχρι στιγμής υπογράψει αυτές τις μη δεσμευτικές συμφωνίες, αλλά είναι σημαντικό ότι η Κίνα απουσιάζει από τη λίστα. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι οι νέοι κανόνες για την εξερεύνηση της Σελήνης δεν πρέπει να καθοδηγούνται από ένα μεμονωμένο κράτος, δηλαδή τις ΗΠΑ. «Αυτό πρέπει πραγματικά να γίνει μέσω των Ηνωμένων Εθνών γιατί επηρεάζει όλες τις χώρες», λέει ο Sa’id Moshetar.
Όμως η πρόσβαση σε πόρους θα μπορούσε επίσης να προκαλέσει μια άλλη σύγκρουση.
Ενώ υπάρχει άφθονος χώρος στη Σελήνη, οι περιοχές κοντά σε κρατήρες γεμάτους πάγους είναι τα κύρια σεληνιακά ακίνητα. Τι θα συμβεί λοιπόν αν όλοι θέλουν το ίδιο σημείο για τη μελλοντική τους βάση; Από τη στιγμή που μια χώρα έχει δημιουργήσει ένα, τι θα εμποδίσει ένα άλλο κράτος να δημιουργήσει τη βάση του λίγο – πολύ κοντά; «Νομίζω ότι υπάρχει μια ενδιαφέρουσα αναλογία με την Ανταρκτική», λέει ο Jill Stuart, ερευνητής διαστημικής πολιτικής και δικαίου στο London School of Economics. «Πιθανότατα θα δούμε ερευνητικές βάσεις να δημιουργούνται στη Σελήνη όπως αυτές της Ανταρκτικής».
Πηγή: BBC News
