Σύνταξη-επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Πολλοί αστρονόμοι δεν ρωτούν πλέον αν υπάρχει ζωή αλλού στο Σύμπαν. Το ερώτημα στο μυαλό τους είναι: πότε θα τη βρούμε;
Υπάρχει αισιοδοξία για την ανίχνευση σημείων ζωής σε έναν μακρινό κόσμο στη διάρκεια της ζωής μας – πιθανώς τα επόμενα χρόνια. Ένας επιστήμονας, που ηγείται μιας αποστολής στον Δία, φτάνει στο σημείο να λέει ότι για αυτόν θα ήταν «έκπληξη» αν δεν υπήρχε ζωή σε ένα από τα παγωμένα φεγγάρια του πλανήτη.
Το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb (JWST) της NASA ανίχνευσε πρόσφατα προκλητικές υποδείξεις ύπαρξης ζωής σε έναν πλανήτη έξω από το ηλιακό μας σύστημα – και έχει πολλούς περισσότερους τέτοιους κόσμους στο στόχαστρο του. Πολυάριθμες αποστολές που είτε βρίσκονται σε εξέλιξη είτε πρόκειται να ξεκινήσουν, σηματοδοτούν έναν νέο διαστημικό αγώνα για τη μεγαλύτερη επιστημονική ανακάλυψη όλων των εποχών.
«Ζούμε σε ένα άπειρο Σύμπαν, με άπειρα άστρα και πλανήτες. Είναι προφανές σε πολλούς από εμάς ότι δεν μπορούμε να είμαστε η μόνη νοήμων ζωή εκεί έξω», λέει η καθηγήτρια Catherine Heymans, Βασιλική αστρονόμος της Σκωτίας. «Τώρα έχουμε την τεχνολογία και την ικανότητα να απαντήσουμε στο ερώτημα εάν είμαστε μόνοι στον κόσμο».
Η ζώνη «Goldilocks»
Τα τηλεσκόπια μπορούν τώρα να αναλύσουν τις ατμόσφαιρες των πλανητών που περιφέρονται γύρω από μακρινά άστρα, αναζητώντας χημικές ουσίες που – τουλάχιστον στη Γη – μπορούν να παραχθούν μόνο από ζώντες οργανισμούς. Το πρώτο τρεμόπαιγμα μιας τέτοιας ανακάλυψης ήρθε το περασμένο μήνα. Το πιθανό σημάδι ενός αερίου που, στη Γη, παράγεται από απλούς θαλάσσιους οργανισμούς, εντοπίστηκε στην ατμόσφαιρα ενός πλανήτη που ονομάζεται K2-18b, ο οποίος απέχει από τη γη 120 έτη φωτός.
Ο πλανήτης βρίσκεται σε αυτό που οι αστρονόμοι αποκαλούν «ζώνη Goldilocks» – η σωστή απόσταση από το άστρο του ώστε η θερμοκρασία της επιφάνειας του να μην είναι ούτε πολύ ζεστή ούτε πολύ κρύα, αλλά ακριβώς τέτοια που να επιτρέπει την ύπαρξη νερού σε υγρή μορφή, το οποίο είναι απαραίτητο για την υποστήριξη της ζωής. Η ομάδα αναμένει να γνωρίζει σε ένα χρόνο εάν οι ελκυστικές αυτές υποδείξεις επιβεβαιώνονται ή όχι.
Ο καθηγητής Nikku Madhusudhan του Ινστιτούτου Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, ο οποίος ηγήθηκε της μελέτης, λέει ότι εάν επιβεβαιωθούν οι υποδείξεις «θα άλλαζε ριζικά ο τρόπος που σκεφτόμαστε την αναζήτηση της ζωής. Αν βρούμε σημάδια ζωής στον πρώτο κιόλας πλανήτη που μελετάμε, θα αυξηθεί η πιθανότητα να είναι η ζωή κοινή στο Σύμπαν».
Προβλέπει δε, ότι μέσα σε πέντε χρόνια θα υπάρξει «μια σημαντική μεταμόρφωση» στην κατανόησή μας για τη ζωή στο Σύμπαν. Εάν η ομάδα του δεν βρει σημάδια ζωής στο K2-18b, έχει στη λίστα της 10 ακόμη «πλανήτες Goldilocks» για μελέτη – και πιθανώς πολλούς άλλους στη συνέχεια. Ακόμη και δεν βρεθεί κάτι « θα έχουν αποκτηθεί σημαντικές γνώσεις για την πιθανότητα ζωής σε τέτοιους πλανήτες», λέει.
Το έργο του είναι μόνο ένα από τα πολλά που βρίσκονται σε εξέλιξη ή προγραμματίζονται για τα επόμενα χρόνια αναζητώντας σημεία ζωής στο Σύμπαν. Κάποιοι ψάχνουν στους πλανήτες του ηλιακού συστηματος – άλλοι κοιτάζουν πολύ πιο μακριά, στο βαθύ διάστημα.
Όσο ισχυρό κι αν είναι το JWST της Nasa, έχει τα όριά του. Το μέγεθος της Γης και η εγγύτητα της προς τον Ήλιο της επιτρέπουν να υποστηρίξει τη ζωή. Όμως το JWST δεν θα μπορούσε να ανιχνεύσει μακρινούς πλανήτες τόσο μικρούς όσο η Γη (το K2-18b είναι οκτώ φορές μεγαλύτερο) ή τόσο κοντά στα μητρικά τους άστρα, λόγω της εκτυφλωτικής λάμψης.
Έτσι, η Nasa σχεδιάζει το Παρατηρητήριο Κατοίκων Κόσμων (HWO), που έχει προγραμματιστεί για τη δεκαετία του 2030. Χρησιμοποιώντας αυτό που είναι ουσιαστικά μια υψηλής τεχνολογίας ηλιοπροστασία, ελαχιστοποιεί το φως από το αστρο γύρω από το οποίο περιφέρεται ένας πλανήτης. Αυτό σημαίνει ότι θα μπορεί να εντοπίσει και να δοκιμάσει τις ατμόσφαιρες πλανητών παρόμοιων με τον δικό μας.
Επίσης, θα τεθεί σε λειτουργία στο διαδίκτυο αργότερα αυτή τη δεκαετία το εξαιρετικά μεγάλο τηλεσκόπιο (ELT), το οποίο θα βρίσκεται στο έδαφος, κοιτάζοντας ψηλά στον κρυστάλλινο ουρανό της ερήμου της Χιλής. Έχει τον μεγαλύτερο καθρέφτη από κάθε κατασκευασμένο όργανο, 39 μέτρα σε διάμετρο, και έτσι μπορεί να δει πολύ περισσότερες λεπτομέρειες στις πλανητικές ατμόσφαιρες από τους προκατόχους του. Και τα τρία αυτά τηλεσκόπια ανάλυσης ατμόσφαιρας χρησιμοποιούν μια τεχνική, που χρησιμοποιούν οι χημικοί για εκατοντάδες χρόνια, για να διακρίνουν τις χημικές ουσίες μέσα στα υλικά από το φως που εκπέμπουν.
Είναι τόσο απίστευτα ισχυροί που μπορούν να το κάνουν από το μικροσκοπικό ιχνος φωτός από την ατμόσφαιρα ενός πλανήτη που περιστρέφεται γύρω από ένα αστρο, εκατοντάδες έτη φωτός μακριά.
Η έρευνα πιο κοντά σε μας
Ενώ κάποιοι κοιτάζουν σε μακρινούς πλανήτες, άλλοι περιορίζουν την αναζήτησή τους στη δική μας αυλή, στους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος. Το πιο πιθανό μερος για ύπαρξη ζωής είναι ένα από τα παγωμένα φεγγάρια του Δία, η Ευρώπη. Είναι ένας όμορφος πλανήτης με ρωγμές στην επιφάνειά του που μοιάζουν με γραμμές τίγρης. Η Ευρώπη έχει έναν ωκεανό κάτω από την παγωμένη της επιφάνεια, από τον οποίο εκτοξεύονται στο διάστημα νέφη υδρατμών.
Οι αποστολές Clipper της Nasa και Jupiter Icy Moons Explorer (Juice) της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας (ESA) θα φτάσουν εκεί στις αρχές της δεκαετίας του 2030.
Λίγο μετά την έγκριση της αποστολής Juice το 2012, η καθηγήτρια Michelle Dougherty, η οποία είναι η επικεφαλής επιστήμονας της ευρωπαϊκής αποστολής ρωτήθηκε, αν πίστευε ότι υπήρχε πιθανότητα να βρεθεί ζωή εκει. Εκείνη απάντησε: «Θα ήταν περίεργο αν δεν υπήρχε ζωή σε ένα από τα παγωμένα φεγγάρια του Δία».
Η Nasa στέλνει επίσης ένα διαστημόπλοιο, το Dragonfly για να προσγειωθεί σε ένα από τα φεγγάρια του Κρόνου, τον Τιτάνα. Είναι ένας εξωτικός κόσμος με λίμνες και σύννεφα φτιαγμένα από χημικά πλούσια σε άνθρακα που δίνουν στον πλανήτη μια απόκοσμη πορτοκαλί ομίχλη. Μαζί με το νερό αυτές οι χημικές ουσίες πιστεύεται ότι είναι απαραίτητα συστατικα για τη ζωή.
Ο Άρης είναι επί του παρόντος πολύ αφιλόξενος για ζωντανούς οργανισμούς, αλλά οι αστροβιολόγοι πιστεύουν ότι κάποτε ο πλανήτης ήταν πλούσιος, με πυκνή ατμόσφαιρα και ωκεανούς και ικανός να υποστηρίξει ζωή. Το ρόβερ Perseverance της NASA συλλέγει επί του παρόντος δείγματα από έναν κρατήρα που πιστεύεται ότι κάποτε ότι ήταν αρχαίο δέλτα ποταμού. Μια ξεχωριστή αποστολή στη δεκαετία του 2030 θα φέρει αυτούς τους βράχους στη Γη για να τους αναλύσει για πιθανά μικροαπολιθώματα απλών μορφών ζωής που έχουν πλέον χαθεί.
Είναι πιθανό να προσπαθούν εξωγήινοι να επικοινωνήσουν μαζί μας;
Μερικοί επιστήμονες τοποθετούν αυτό το ερώτημα στο βασίλειο της επιστημονικής φαντασίας και το θεωρουν μακρινό πλάνο, αλλά η αναζήτηση για ραδιοφωνικά σήματα από εξωγήινους κόσμους συνεχίζεται εδώ και δεκαετίες, κυρίως από το ινστιτούτο Αναζήτησης για εξωγήινη νοημοσύνη (Seti).
Όλο το διάστημα είναι ένας τεράστιος χώρος για να κοιτάξουμε, επομένως οι αναζητήσεις τους ήταν τυχαίες – μέχρι σήμερα. Όμως η ικανότητα των τηλεσκοπίων, όπως το JWST, να εντοπίζουν τα πιο πιθανά μέρη για την ύπαρξη εξωγήινων πολιτισμών σημαίνει ότι το Seti μπορεί τώρα να εστιάσει την έρευνά του.
Αυτό έδωσε νέα ώθηση, σύμφωνα με τη Δρ Nathalie Cabrol, διευθύντρια του Κέντρου Carl Sagan του Seti για τη μελέτη υπαρξης ζωής στο Σύμπαν. Το ινστιτούτο έχει εκσυγχρονίσει τη συστοιχία τηλεσκοπίων του και τώρα χρησιμοποιεί όργανα για να αναζητήσει επικοινωνίες ισχυρών παλμων λέιζερ από μακρινούς πλανήτες. Ως αστροβιολόγος υψηλής ειδίκευσης, η Δρ Cabrol κατανοεί γιατί ορισμένοι επιστήμονες είναι δύσπιστοι στην αναζήτηση του Seti για ένα τέτοιο σήμα. Χημικές υπογραφές από μακρινές ατμόσφαιρες, ενδιαφέρουσες αναγνώσεις από πτήσεις πλανητών και ακόμη μικροαπολιθώματα από τον Άρη είναι όλα ανοιχτά σε ερμηνεία, υποστηρίζει η ίδια.
Η αναζήτηση ενός σήματος «μπορεί να φαίνεται η πιο τραβηγμένη από όλες τις διάφορες προσεγγίσεις για την εύρεση σημείων ζωής, αλλά θα ήταν επίσης η πιο ξεκάθαρη και θα μπορούσε να συμβεί ανά πάσα στιγμή», συνεχίζει. «Φανταστείτε ότι έχουμε ένα σήμα που μπορούμε πραγματικά να καταλάβουμε», καταλήγει η Δρ Cabrol.
Πριν από τριάντα χρόνια, δεν είχαμε στοιχεία για πλανήτες σε τροχιά γύρω από άλλα άστρα. Τώρα έχουν ανακαλυφθεί περισσότεροι από 5.000, που οι αστρονόμοι και οι αστροβιολόγοι μπορούν να μελετήσουν με πρωτοφανή λεπτομέρεια. Όλα τα στοιχεία είναι σε θέση για μια ανακάλυψη που θα είναι κάτι περισσότερο από μια απίστευτη επιστημονική ανακάλυψη, σύμφωνα με τον Δρ Subhajit Sarker του Πανεπιστημίου του Κάρντιφ, ο οποίος είναι μέλος της ομάδας που μελετά το K2-18b. «Αν βρούμε σημάδια ζωής, θα είναι μια επανάσταση στην επιστήμη και θα είναι επίσης μια τεράστια αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο η ανθρωπότητα βλέπει τον εαυτό της και τη θέση της στο Σύμπαν».
Πηγή: BBC News
