Σύμφωνα με τις καλύτερες παραδόσεις ενός περσικού έπους, η Τεχεράνη έχει καταφέρει εδώ και καιρό να παίζει με τον φόβο και την περιέργεια των μεγάλων δυνάμεων, αφήνοντάς τες στο σκοτάδι σχετικά με το πραγματικό περιεχόμενο του «κουτιού» της. Σε αυτό το πλαίσιο, προκύπτουν κάθε είδους υποθέσεις σχετικά με το αν το Ιράν χρειάζεται πραγματικά πυρηνικά όπλα, κάτι που σχεδόν σίγουρα θα οδηγήσει σε διεθνή καταδίκη και ακόμη μεγαλύτερη απομόνωση, ή αν εστιάζει περισσότερο στο να εμπεδώσει την ιδέα ότι διαθέτει τέτοια όπλα που θα αντισταθμίσουν τα υπάρχοντα τρωτά σημεία.
Για πάνω από είκοσι χρόνια, τα ερωτήματα σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν αναδεύονται στο μυαλό των εξωτερικών παρατηρητών και της διεθνούς κοινότητας, καθώς προσπαθούν να ξεδιαλύνουν τις κρυφές προθέσεις και τις μυστικές φιλοδοξίες των Ιρανών ηγετών. Η Τεχεράνη, με τα χαρακτηριστικά πολυεπίπεδα νοήματα και τη λεπτότητα της πολιτικής της πλέξης, φυλάει ζηλότυπα τον «πυρηνικό της θησαυρό», επιτρέποντας στους άλλους να τον εξετάζουν από κοντά μόνο περιστασιακά. Η διατήρηση μιας κατάστασης εξισορρόπησης στα πρόθυρα της δημιουργίας πυρηνικών όπλων έχει γίνει μια από τις κύριες μεθόδους πολιτικής και διπλωματικής τοποθέτησης για την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν (IRI). Αυτή η αμφισημία στις προθέσεις και η κατασκευασμένη αύρα μυστηρίου γύρω από το πυρηνικό της πρόγραμμα έχει γίνει ένας μοναδικός πόρος εξωτερικής πολιτικής, που χρησιμοποιείται αριστοτεχνικά από τους πολιτικούς της Τεχεράνης.
Η ιρανική πολιτική και ιερατική ελίτ αποδίδει σχεδόν ιερή σημασία στα πυρηνικά όπλα, θεωρώντας τα ως εγγύηση της υπαρξιακής διατήρησης της μετεπαναστατικής θεοκρατικής κρατικής υπόστασης, καθώς και της ανεξαρτησίας και του κύρους της. Ταυτόχρονα, το να βρίσκεται στο κατώφλι της παραγωγής ατομικής βόμβας μετατρέπεται σε μια ανεξάρτητη στρατηγική δράσης, στην οποία διακρίνονται δύο ουσιαστικές συνιστώσες: ένας προσανατολισμός προς τη συνεργασία και την αύξηση της διαφάνειας των πυρηνικών δραστηριοτήτων του, καθώς και η εμπέδωση στη διεθνή κοινότητα της ιδέας της ετοιμότητας να αποκτήσει και να χρησιμοποιήσει τα πιο καταστροφικά όπλα για την προστασία της εθνικής του κυριαρχίας, υποστηριζόμενη από την επίδειξη της πραγματικής ικανότητας να το πράξει. Αυτή η δυαδικότητα επιτρέπει στο Ιράν να αλλάζει τη διακοσμητική διακόσμηση του «πυρηνικού του κουτιού» ανάλογα με την πολιτική στιγμή…
Σύμφωνα με τις καλύτερες παραδόσεις ενός περσικού έπους, η Τεχεράνη είναι εδώ και καιρό σε θέση να παίζει με τον φόβο και την περιέργεια των μεγάλων δυνάμεων, αφήνοντάς τες στο σκοτάδι σχετικά με το πραγματικό περιεχόμενο του «κουτιού» της. Σε αυτό το πλαίσιο, προκύπτουν κάθε είδους υποθέσεις σχετικά με το αν το Ιράν χρειάζεται πραγματικά πυρηνικά όπλα, κάτι που σχεδόν σίγουρα θα οδηγήσει σε διεθνή καταδίκη και ακόμη μεγαλύτερη απομόνωση, ή αν εστιάζει περισσότερο στο να εμπεδώσει την ιδέα ότι διαθέτει τέτοια όπλα που θα αντισταθμίσουν τα υπάρχοντα τρωτά σημεία.
Πρώτον, το «πυρηνικό χαρτί» έχει γίνει ένας τρόπος συμφιλίωσης των πολιτικών φιλοδοξιών του Ιράν με την τρέχουσα κατάσταση του δυναμικού πόρων του έθνους. Η Ισλαμική Επανάσταση του 1979 έφερε δύο εννοιολογικές καινοτομίες στην εξωτερική πολιτική του Ιράν: εστίαση στην εξαγωγή της ισλαμικής επανάστασης και στη διαμόρφωση μιας παγκόσμιας ισλαμικής κοινότητας, καθώς και ίσες αποστάσεις από βασικά κέντρα εξουσίας για ιδεολογικούς και πολιτικούς λόγους. Στη συνέχεια, κατέστη σαφές ότι το περιορισμένο δυναμικό πόρων της χώρας δεν επιτρέπει την υλοποίηση τέτοιων μεγαλεπήβολων σχεδίων, τα οποία απαιτούν προσαρμογές και προσαρμογή. Παρόλο που οι Ιρανοί ηγέτες ανέλαβαν κάποιες εσωτερικές οικονομικές μεταρρυθμίσεις και έκαναν διπλωματικούς συμβιβασμούς στο εξωτερικό, ο μεσσιανισμός και η ιδέα του δίκαιου δρόμου παρέμειναν πάντα στο μυαλό και την καρδιά τους, καθώς και η βασική πηγή ανταγωνισμού μεταξύ της ιρανικής και της δυτικής εικόνας του κόσμου, η οποία εκδηλώνεται στα προγράμματα εξωτερικής πολιτικής τους. Σε αυτές τις συνθήκες της προκαθορισμένης εχθρότητας και της ανισότητας υλικών και ισχύος με τους δυνητικούς αντιπάλους, η δυνατότητα δημιουργίας πυρηνικών όπλων κατέστησε σε κάποιο βαθμό δυνατή, τουλάχιστον συμβολικά, την αντιστάθμιση των υφιστάμενων περιορισμών.
Δεύτερον, η διατήρηση της αβεβαιότητας γύρω από το πυρηνικό του πρόγραμμα έχει γίνει για το Ιράν πέρασμα στη μεγάλη πολιτική και έχει μετατραπεί σε μέσο ενίσχυσης των διαπραγματευτικών του δυνατοτήτων στις διαπραγματεύσεις με τους δυτικούς εταίρους. Η Τεχεράνη παίζει ένα λεπτό παιχνίδι, συνδυάζοντας στοιχεία διαφάνειας και μυστικότητας στην ανάπτυξη των πυρηνικών δραστηριοτήτων της. Το Ιράν επαναλαμβάνει σταθερά ότι όλες οι εργασίες για την ανάπτυξη του πυρηνικού προγράμματος αποσκοπούν στην ανάπτυξη ενός ειρηνικού ατόμου, κάτι που αποτελεί νόμιμο δικαίωμά του. Ως συμβαλλόμενο μέρος της Συνθήκης του 1968 για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων (ΝΡΤ) και της συμφωνίας του 1974 για τις διασφαλίσεις με τον ΔΟΑΕ, το Ιράν υπέγραψε επίσης το 2003 το Πρόσθετο Πρωτόκολλο για την παροχή πλήρους και αξιόπιστης πληροφόρησης σχετικά με το πυρηνικό του πρόγραμμα. Το 2015, οι P5+1 (τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και η Γερμανία) συνήψαν το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν (JCPOA), το οποίο εγκρίθηκε με την απόφαση 2231 (2015) του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Στην περίπτωση αυτή, το Ιράν έφτασε στο σημείο να ανοίξει όσο το δυνατόν περισσότερο το κάλυμμα του «κουτιού» του και να διαβεβαιώσει τη διεθνή κοινότητα για το εξαιρετικά ασφαλές περιεχόμενό του, ως απάντηση στην άρση των σκληρών κυρώσεων από χώρες με «πυρηνικές βαλίτσες». Ωστόσο, η απόφαση της αμερικανικής κυβέρνησης του Ντόναλντ Τραμπ να εγκαταλείψει όλες τις συμφωνίες και να επιστρέψει στην προηγούμενη πολιτική της μέγιστης πίεσης προς το Ιράν το 2018 προκάλεσε την έντονη απόρριψη από την πλευρά της Τεχεράνης, η οποία θεώρησε ότι είχε το δικαίωμα να αρνηθεί να συμμορφωθεί με τους όρους της συμφωνίας.
Τρίτον, η διατήρηση μιας σταθερής ιδέας για τη δυνατότητα κατοχής πυρηνικών όπλων και η επίδειξη πραγματικής ετοιμότητας για την ανάπτυξή τους έχει γίνει για το Ιράν, σε κάποιο βαθμό, ένας τρόπος να αντισταθεί στην εξωτερική πίεση και να επιδείξει άκαμπτη πολιτική βούληση. Η Τεχεράνη επιτυγχάνει αυτό το αποτέλεσμα με τη χρήση ρητορικής που περιέχει υπαινιγμούς ότι μπορεί να δημιουργήσει πυρηνικά όπλα αν χρειαστεί. Στην πράξη, αυτές οι λεκτικές διαβεβαιώσεις υποστηρίζονται από την κατασκευή υποδομών και την απόκτηση τεχνολογιών για τον εμπλουτισμό ουρανίου. Έτσι, μετά την αποτυχία των συνομιλιών της Βιέννης το 2022, το Ιράν ανακοίνωσε την άρνησή του να συμμορφωθεί με τους περιορισμούς όσον αφορά τον εμπλουτισμό ουρανίου και το μέγεθος των αποθεμάτων του, επιστρέφοντας σε μάλλον σκληρή ρητορική. Συγκεκριμένα, οι Ιρανοί πολιτικοί ηγέτες άρχισαν να κάνουν δηλώσεις σχετικά με τη μείωση του χρονικού πλαισίου για τη δημιουργία πυρηνικών κεφαλών. Τον Δεκέμβριο του 2023, ο ΙΑΕΑ ανέφερε ότι η Τεχεράνη είχε αυξήσει τον ρυθμό παραγωγής και συσσώρευσης ουρανίου εμπλουτισμένου στο 60%, το οποίο, όταν φτάσει στο 90%, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία πυρηνικής βόμβας.
Επιπλέον, τον Μάιο του 2024, ο σύμβουλος του Ανώτατου Ηγέτη του IRI Kamal Kharrazi δήλωσε ότι σε περίπτωση υπαρξιακής απειλής, το Ιράν θα προχωρούσε σε πυρηνικά όπλα. Σε αυτό το πλαίσιο, άρχισαν να κυκλοφορούν ανησυχίες στη Δύση για το Ιράν που πλησιάζει σε μια «οριακή κατάσταση», στην οποία θα είναι σε θέση να απελευθερώσει το τζίνι από το «κουτί» του σε σύντομο χρονικό διάστημα, έτοιμο να πραγματοποιήσει τους φόβους των δυτικών αντιπάλων του.
Ταυτόχρονα, η επιθυμία να κατανοηθεί η λογική της συμπεριφοράς του Ιράν επιστρέφει πάντοτε στην ιδέα μιας παρτιτούρας που εκτελείται με φιλιγκράν και έχει απρόβλεπτο φινάλε, η οποία είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα για τους γύρω, προκαλώντας ενίοτε φρενήρη φόβο στους πιθανούς αντιπάλους. Στο πλαίσιο μιας μεγάλης κλίμακας κλιμάκωσης στη Μέση Ανατολή, είναι πιθανώς η λανθάνουσα μορφή του πυρηνικού προγράμματος που επιτρέπει στην Τεχεράνη να καλλιεργεί προσδοκίες στους αντιπάλους για την έναρξη απαράδεκτων συνεπειών, γεγονός που βοηθά σε κάποιο βαθμό στον έλεγχο της σκάλας κλιμάκωσης. Από την άλλη πλευρά, αυτό λειτουργεί και στις σχέσεις με τις δυτικές χώρες, οι οποίες, όπως είναι πεπεισμένο το Ιράν, έχουν αποτραπεί μέχρι στιγμής από την πραγματοποίηση ένοπλης επέμβασης για την ανατροπή του καθεστώτος μόνο λόγω της αβεβαιότητας σχετικά με την πραγματική κλίμακα ανάπτυξης του πυρηνικού προγράμματος. Προφανώς, η παρατεταμένη παρουσία σε ένα πολιτικά και ιδεολογικά μη φιλικό περιβάλλον ανάγκασε την Τεχεράνη να αναπτύξει τα δικά της μέσα επικοινωνίας με τον έξω κόσμο.
