«Οι Αυτοκρατορίες του μέλλοντος, θα είναι αυτοκρατορίες του πνεύματος».
Γουίνστον Τσόρτσιλ
Σ’ αυτή την εποχή της Κρίσης, την οποία διανύουμε την τελευταία περίοδο, όλο και περισσότεροι άνθρωποι αισθάνονται απογοητευμένοι και ηττημένοι. Αυτή η αίσθηση της ήττας γεννά την «απώλεια του μέλλοντος», η οποία δημιουργεί με τη σειρά της μια τάση επιστροφής στις «αλήθειες» του παρελθόντος, ενεργοποιώντας τα γνωστά φοβικά ανακλαστικά της «διάσωσης της ταυτότητας» και της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας. Με άλλα λόγια, την επιστροφή στο παρελθόν.
Η ιδέα του μέλλοντος βρίσκεται λοιπόν σε κρίση. Ίσως θα πρέπει να την αναγεννήσουμε. Πώς όμως; Θα πρέπει καταρχήν να αναπτύξουμε νέους προβληματισμούς που θα αμφισβητούν την κλασική έννοια της «προόδου» και της «ανάπτυξης». Ανάπτυξη δεν είναι μόνο η στατιστική αύξηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος και του κατά κεφαλήν εισοδήματος. Δεν είναι μόνο η ευημερία των αριθμών. Είναι πρωταρχικά η ευημερία των ανθρώπων, η οποία βασίζεται στην ποιότητα ζωής και στην αειφόρο ανάπτυξη, που λαμβάνει υπόψη της το περιβάλλον και τις μελλοντικές γενιές. Πρόοδος δεν είναι μόνον η επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη, η κοινωνική και οικονομική οργάνωση. Δεν είναι ούτε το «ξεμάγεμα» του κόσμου από τις προκαταλήψεις, δεισιδαιμονίες και ιδεοληψίες. Είναι πρωτίστως μια αέναη κίνηση, η οποία ακολουθεί τους εξελικτικούς ρυθμούς του σύμπαντος και ωθεί τον άνθρωπο σε βαθύτερα επίπεδα αυτοπραγμάτωσης και ελευθερίας.
Αναγέννηση της ιδέας του μέλλοντος σημαίνει πρώτα απ’ όλα να δώσουμε στις έννοιες ανάπτυξη και πρόοδος την πραγματική τους σημασία, τοποθετώντας τον άνθρωπο και τη Φύση στο επίκεντρο τους. Να επανέλθουμε στις αξίες του Διαφωτισμού, υπό το πρίσμα όμως του μεταμοντέρνου και «οικολογικού» 21ου αιώνα: απορρίπτοντας και πάλι την κηδεμονία, επιβεβαιώνοντας την αυτονομία και προωθώντας ταυτόχρονα ένα σύγχρονο «ξεμάγεμα» του κόσμου από διάφορα ετεροφοβικά, μεσσιανικά, εσχατολογικά και σωτηριολογικά συμπλέγματα που τον διακατέχουν. Να ανακτήσουμε την εμπιστοσύνη μας στην επιστήμη και στην τεχνολογία, χωρίς ωστόσο να παραδοθούμε τυφλά σ’ αυτές, αλλά να προσπαθήσουμε να τις κάνουμε περισσότερο φιλικές προς τη ζωή και τη Φύση. Να εγκαταλείψουμε την εγωιστική μας αντίληψη ότι είμαστε το κέντρο του σύμπαντος και να προσπαθήσουμε να δούμε τα πράγματα μέσα από ένα σχετικιστικό συμπαντικό πρίσμα. Σ’ αυτή την περίπτωση, η ιδέα του μέλλοντος μπορεί να μετατραπεί σ’ ένα φωτεινό μονοπάτι που θα μας οδηγήσει σ’ έναν καλύτερο κόσμο.
Αυτοκαταστροφικός ή «Πράσινος» Καπιταλισμός;
Αποτελεί κοινό μυστικό πως το οικονομικό μοντέλο που χρησιμοποιούμε είναι αυτοκαταστροφικό και δεν μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά. Ο καπιταλισμός είναι ένα παρασιτικό σύστημα, που μπορεί να ευημερήσει όσο δεν καταστρέφει τον «ξενιστή» του, τον πλανήτη Γη. Είναι όμως γνωστό πως ο καπιταλισμός έχει πάρει προ πολλού διαζύγιο από τη Φύση και τον άνθρωπο. Έχει κόψει τον «ομφάλιο λώρο» του με την ίδια τη ζωή στη Γη. Επιδιώκει την υπερεξάντληση των πόρων και τα συνεχή κέρδη σ’ ένα κλειστό σύστημα, όπως είναι ο πλανήτης μας. Δεν επιδιώκει την αντικατάστασή τους. Αυτό οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην έλλειψη, στην στέρηση και στην καταστροφή. «Έφτασε η ώρα να ξεφύγουμε από την πορεία της αυτοκαταστροφής, αφού εμείς φέρουμε την ευθύνη για την οικολογική κρίση» δήλωσε με αφορμή την Ώρα της Γης, στις 28 Μαρτίου 2009, ο «πράσινος» Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος.
Για να μην καταστραφεί ταυτόχρονα και το ανθρώπινο είδος χρειάζεται αλλαγή πλεύσης και άμεση αναπροσαρμογή –αν δεν βρούμε κάποιο άλλο βιώσιμο οικονομικό μοντέλο– του καπιταλιστικού συστήματος, ώστε να είναι συμβατό με τη ζωή, τη Φύση και τον άνθρωπο. Κοντολογίς χρειαζόμαστε άμεσα έναν «πράσινο» καπιταλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο. Ο καπιταλισμός θα μπορούσε να συνεχίσει να υπάρχει μόνον αν έκανε την αειφόρο ανάπτυξη σημαία του. Τίποτε δεν θα κατέστρεφε αν δεν δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για κάτι νέο. Δεν θα άφηνε αυτό το τρομακτικό κληροδότημα δηλητηρίασης και υποβάθμισης του περιβάλλοντας στα εγγόνια μας και στις μελλοντικές γενιές.
Στα πλαίσια αυτού του «πράσινου» καπιταλισμού –που θα ήταν ασφαλώς ένα προσωρινό σύστημα, το οποίο θα λειτουργούσε ως γέφυρα ανάμεσα στον παλιό και στο νέο κόσμο– ο άνθρωπος θα μεταμορφώνονταν από λεηλατητής, που είναι σήμερα, σε κηπουρό της Γης. Σ’ έναν πλανητικό κηπουρό, που θα φρόντιζε την αειφορία του κήπου του -πράγμα που σημαίνει πως για να κόψει ένα δένδρο θα έπρεπε οπωσδήποτε να φυτέψει ένα άλλο. Σ’ έναν Γαιο-κηπουρό, που θα έκανε την ανακύκλωση στάση ζωής και θα φρόντιζε να μην καταστρέφει αναντικατάστατους πόρους, αντλώντας την ενέργεια που χρειάζεται από ανανεώσιμες πηγές.
Green Revolution
Οι ιδέες, οι τεχνολογίες και οι πόροι υπάρχουν ώστε να μπορέσουμε να αλλάξουμε, σχετικά εύκολα, ενεργειακό μοντέλο και να περάσουμε από τα ορυκτά καύσιμα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. «Ο μόνος λόγος που δεν έχουμε ακόμη αυτοκίνητα, που κινούνται με εναλλακτικό τρόπο, είναι πολιτικός. Δεν είναι επιστημονικός», επέμενε ήδη από τη δεκαετία του 1980 ο φυσικός John O’ Malley Bockris. Δεν υπάρχει ωστόσο η αναγκαία πολιτική βούληση για μια τέτοια αλλαγή, εφόσον οι περισσότεροι πολιτικοί είναι εξαγορασμένοι από τα πετρελαϊκά λόμπι, όπως ήταν για παράδειγμα ο Τζορτζ Μπους. Ως γνωστόν το πανίσχυρο πετρέλαιο-αυτοκινητιστικό σύμπλεγμα συμφερόντων, που ελέγχει ένα τεράστιο τμήμα της παγκόσμιας οικονομίας, εξουδετερώνει συστηματικά κάθε ανεξάρτητη προσπάθεια για την ανακάλυψη και κατασκευή εναλλακτικών συστημάτων παραγωγής ενέργειας.
Υπάρχει, ωστόσο, ελπίδα καθώς η εκλογή του Ομπάμα στις ΗΠΑ, με το πανηγυρικό ποσοστό του 54%, ήταν μια ήττα του πετρελαϊκού λόμπι. Ο Ομπάμα έχει κάνει σημαία του την «πράσινη ενέργεια» και σκοπεύει να δρομολογήσει τη σταδιακή απεξάρτηση της χώρας του από το βρώμικο και ακριβό πετρέλαιο και την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Φιλοδοξεί, μάλιστα, οι μαζικές δημόσιες επενδύσεις στον τομέα της «πράσινης» ενέργειας να αποτελέσουν την ατμομηχανή που θα βγάλουν τις ΗΠΑ από την ύφεση και θα την καταστήσουν πρωτοποριακή δύναμη στον τομέα των «πράσινων τεχνολογιών», όπως για παράδειγμα στα ηλεκτροκίνητα οχήματα που παράγει ήδη η Tesla Motors. Το παράδειγμά του αναμένεται να το ακολουθήσουν κι άλλοι πολιτικοί στην Ευρώπη και στην Ασία, οι οποίοι θα αδράξουν την ευκαιρία της τρέχουσας κρίσης και θα επιδιώξουν να προωθήσουν πολιτικές απαγκίστρωσης από τα ορυκτά καύσιμα και ανάπτυξης νέων, φιλικών προς το περιβάλλον, ενεργειακών τεχνολογιών. Το μέλλον ή θα είναι «πράσινο» ή δεν θα υπάρχει.
Ο Γιώργος Στάμκος (stamkos@post.com) είναι συγγραφέας και εκδότης-διευθυντής του περιοδικού ΖΕΝΙΘ.
