Κλεάνθης Γρίβας
16 Δεκεμβρίου 2024
Για πρώτη φορά στο Ιράν το 1979, και για δεύτερη φορά στη Συρία το 2024, στο χώρο της Μέσης Ανατολής, ένας φασισμός του 20ου αιώνα θα αντικατασταθεί από έναν φασισμό του 16ου αιώνα.
Στην περίπτωση του Ιράν, το 1979 ο Σάχης εκτοπίστηκε από τον Αγιατολάχ Χομεϊνί που εγκαθίδρυσε ένα φρικτό σκοταδιστικό θεοκρατικό καθεστώς. Και στην περίπτωση της Συρίας, το 2024 ένα επίσης φρικτό τρομοκρατικό δικτατορικό καθεστώς του Μπασάρ Αλ-Άσαντ ανατράπηκε από τους αιμοσταγείς τζιχαντιστές της ισλαμιστικής τρομοκρατικής οργάνωσης HTS που θα επιβάλουν ένα επίσης φρικτό τρομοκρατικό καθεστώς του ισλαμικού νόμου (σαρία) τύπου Ταλιμπάν.
Και στις δύο περιπτώσεις, ένα αποκρουστικό καθεστώς το διαδέχεται ένα άλλο αποκρουστικότερο, αποδεικνύοντας ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται πάντα ως τραγωδία –και όχι ως κωμωδία όπως διατείνονταν ευφυολογώντας ο Καρλ Μαρξ. Μια τραγωδία που διαδραματίζεται πάντοτε σε βάρος του άμαχου πληθυσμού.
Κατακτητές και θρησκευτικά δόγματα
Από την Συρία πέρασαν διαδοχικά πολλοί και διάφοροι λαοί: οι Χιττίτες, οι Αιγύπτιοι, Ασσύριοι, οι Πέρσες, οι Έλληνες, οι Ρωμαίοι, οι βυζαντινοί, οι Άραβες, οι Τούρκοι Οθωμανοί, οι Κούρδοι, οι Κιρκάζιοι, οι Αρμένιοι και άλλοι. Όλοι αυτοί έζησαν στην περιοχή της σημερινής Συρίας και του Λιβάνου και άφησαν τα σημάδια τους, με αποτέλεσμα να είναι πάρα πολλές οι εθνότητες και οι μειονότητες που ζουν στη Συρία και οι αντίστοιχες θρησκευτικές ομάδες.
(Στους Ασσύριους οφείλει το όνομά της η σημερινή Συρία – Σουρίγια στα αραβικά–με τη σύντμηση του ονόματος Ας-συρία/ Ας-σύριοι),
Η Συρία –προτεκτοράτο της Γαλλίας από το 1921 με εντολή της Κοινωνίας των Εθνών– έγινε «ανεξάρτητο» κράτος το 1946, το οποίο περιέχει 4 θρησκευτικές-εθνοτικές περιφέρειες: των Αλαουιτών, των Δρούζων,των σουνιτών-μουσουλμάνων της περιοχής της Δαμασκού, και των σουνιτών-μουσουλμάνων της περιοχής του Χαλεπίου, με τις οποίες συνυπάρχουν με ιδιόμορφο τρόπο και οι Βεδουίνοι της ερήμου της Συρίας.
Σήμερα, στη Συρία υπάρχουν τα επίσημα δόγματα (του χριστιανισμού και του μουσουλμανισμού) και ένα πλήθος από διάφορες «αιρέσεις» τους. Μια πρόχειρη αναφορά θρησκευτικών δογμάτων που συνυπάρχουν στην πολυθρησκευτική Συρία:
▪ Μουσουλμάνοι: Σουνίτες και Σιίτες (Αλαουίτες ▪ Δρούζοι ▪ Ισμαηλίτες).
▪ Χριστιανοί: Αρμενορθόδοξοι ▪ Γρηγοριανοί ▪ Ελληνορθόδοξοι ▪ Ιακωβίτες ▪ Μαρωνίτες ▪ Μελχίτες ▪ Μονοθελήτες ▪ Μονοφυσίτες ▪ Προτεστάντες ▪ Ρωμαιοκαθολικοί ▪ Συρορθόδοξοι
Οι Αλαουίτες είναι σιίτες μουσουλμάνοι που έχουν αναγάγει σε θεό τον Αλή, τον πρώτο μαθητή, ξάδερφο και γαμπρό του Μωάμεθ. (Αλαουί στα αραβικά σημαίνει απόγονος του Αλή). Για τους Αλαουίτες, Θεός είναι ο Αλή, ο Αλλάχ είναι σκέτος Αλλάχ.
Οι Ισμαηλίτες, είναι σίτες μουσουλμάνοι που θεωρούν ότι ο Ισμαήλ, έβδομος ιμάμης των Σιιτών, είναι ο τελευταίο ιμάμης. Και μετά τον θάνατό του το 762, οι Ισμαηλίτες δεν δέχονται κανέναν αρχηγό οποιουδήποτε τύπου. Τιμούν τον Μωάμεθ ως Προφήτη αλλά απαγορεύεται να τον λατρεύουν ως Θεό.
Οι Δρούζοι είναι μουσουλμάνοι που εκπορεύονται από τον Ισμαηλιτισμό, αλλά επέλεξαν ως θεό τον τελευταίο Φατιμίδη χαλίφη της Αιγύπτου, τον αλ-Χακίμ (996-1021).
Οι Μαρωνίτες είναι χριστιανοί οπαδοί του ασκητή Μάρωνα που στις αρχές του 5ου αιώνα ζούσε στα ψηλά βουνά του Λιβάνου, και πίστευε ότι ο Χριστός είχε μόνο θεϊκή βούληση και όχι ανθρώπινη και θεϊκή βούληση συγχρόνως.
Μια αλυσίδα πραξικοπημάτων
Εν μέσω μιας τέτοιας εθνοτικής και θρησκευτικής πανσπερμίας παρεμβαίνει μια αλυσίδα πραξικοπηματιών, καθένας από τους οποίους διατείνεται –όπως κάθε καλός πραξικοπηματίας– ότι θα βάλει «τάξη στο χάος».
▪1949, Μάρτιος: ο συνταγματάρχης Χούσνι αλ-Ζαΐμ, ανατρέπει με πραξικόπημα τον δεξιό πρόεδρο της Δημοκρατίας Κουβατλί, και καταλαμβάνει την εξουσία.
▪1949, Αύγουστος: ο συνταγματάρχης Σάμι αλ-Χινάουι ανατρέπει με πραξικόπημα τον αλ-Ζαΐμ.
▪ 1949, Δεκέμβριος: ο συνταγματάρχης Αντίμπ ας-Σισακλί ανατρέπει με πραξικόπημα τον Σάμι αλ-Χινάουι.
▪1951: ο συνταγματάρχης ας-Σισακλί με πραξικόπημα απομακρύνει όλους εκείνους που τον βοήθησαν να κάνει το πραξικόπημα.
▪1954: ο συνταγματάρχης Φαϊζάλ αλ-Ατασί, ανατρέπει με πραξικόπημα τον ας-Σισακλί. Ο Αλ-Ατασί ανήκει στο Παναραβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Μπάαθ.
▪1961: οι Άραβες εθνικιστές διώχνουν με πραξικόπημα από την εξουσία το Μπάαθ.
▪1963: Το Μπάαθ ξανάρχεται με πραξικόπημα στην εξουσία.
▪1971: OΧαφέζ αλ-Άσαντ, πιλότος της Συριανής αεροπορίας, καταλαμβάνει με πραξικόπημα την εξουσία, και βάζει τέλος στην αλυσίδα των πραξικοπημάτων, εγκαθιδρύοντας ένα αιματοβαμμένο προσωπικό δικτατορικό καθεστώς, το οποίο, μετά το θάνατό του το 2000, κληρονομεί ο ακόμη χειρότερος γιός του Μπασάρ αλ-Άσαντ, (μπααθικώ ή αραβο-σοσιαλιστικώ δικαίω), που έχει στο ενεργητικό του τη διεξαγωγή ενός πολύνεκρου και βάρβαρου εμφυλίου πολέμου (2011-2018). Ο Μπασάρ αλ-Άσαντ ανατράπηκε τον Δεκέμβριο του 2024 από τους τζιχαντιστές της HTS–μια ομπρέλας διαφόρων τρομοκρατικών ισλαμικών γκρουπούσκουλων– και κατέφυγε οικογενειακώς στη Ρωσία, φορτωμένος με τα κλοπιμαία των 53 χρόνων που διάρκεσε η δυναστεία των Άσαντ (1971 – 2024)
Οι οργανώσεις που ανέτρεψαν τον Άσαντ: HTS– SNA – SDF
Τρεις είναι οι οργανώσεις που ηγήθηκαν της επίθεσης εναντίον του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία, που έχουν κοινό σημείο την αντίθεσή τους στο καθεστώς, αλλά διαφορετικούς στόχους μεταξύ τους:
1)Η HayatTahrir al-Sham(HTS) –αραβικά, Οργάνωση για την Απελευθέρωση του Λεβάντε–
η πρώην «Jabhat al-Nusra», συριακό παρακλάδι της Αλ Κάιντα, από την οποία αποσχίστηκε επίσημα το 2016. Είναι η πιο ισχυρή ομάδα ανταρτών στη Συρία και εδώ και χρόνια είχε τον έλεγχο της αποσχισθείσας περιοχής της Ιντλίμπ στα Β.Δ. της χώρας, κατά μήκος των συνόρων με την Τουρκία, στην οποία κυβερνά πάνω από 4 εκατομμύρια ανθρώπους και διευθύνει μια πολιτική διοίκηση γνωστή ως Κυβέρνηση σωτηρίας. Επικεφαλής της είναι ο Αχμέντ Χουσεΐν αλ-Σαρά (γνωστός με το όνομα Αμπού Μοχάμεντ αλ-Τζουλάνι»), θιασώτης της επιβολής του ισλαμικού νόμου (σαρία).
Η οργάνωση HTS χαρακτηρίστηκε ως τρομοκρατική από τις ΗΠΑ, την ΕΕ και άλλες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Τουρκία από το 2018, ενώ ο ηγέτης της έχει επικηρυχθεί από την Ουάσιγκτον με 10 εκατομμύρια δολάρια ως επικίνδυνος «παγκόσμιος τρομοκράτης».
Ωστόσο, παρόλα αυτά, η HTS διατηρεί μια διφορούμενη σχέση με την Τουρκία, και ορισμένοι ειδικοί θεωρούν ότι η HTS ξεκίνησε την επίθεση κατά του καθεστώτος Άσαντ, με τη συγκατάθεσή του Προέδρου Ερντογάν.
2)Ο Συριακός Εθνικός Στρατός (SNA), είναι ένας συνασπισμός ανταρτικών δυνάμεων που εμφανίστηκε στη βόρεια Συρία το 2017, και υποστηρίζεται, χρηματοδοτείται και εκπαιδεύεται από την Τουρκία, έχει στόχο να αντιμετωπίσει τον στρατό του Άσαντ και τις κουρδικές δυνάμεις, με τις οποίες ανταγωνίζεται εδώ και καιρό.
3)Οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), ένας συνασπισμός υπό την ηγεσία των κουρδικών δυνάμεων που υποστηρίζεται από τις ΗΠΑ, o οποίος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ήττα του ISIS το 2019. Οι SDF διάκεινται εχθρικά τόσο προς το καθεστώς Άσαντ όσο και προς την Τουρκία, και ελέγχουν τεράστιες περιοχές της βορειοανατολικής Συρίας (όπου απολαμβάνουν της προστασίας των βάσεων του αμερικανικού στρατού), και τμήματα της βορειοδυτικής Συρίας δυτικά του ποταμού Ευφράτη, όπου δεν υπάρχει αμερικανική στρατιωτική παρουσία.
▪Η επίθεση των ανταρτών ξεκίνησε μόλις τέθηκε σε ισχύ η προσωρινή εκεχειρία στο Λίβανο μεταξύ του Ισραήλ και της Χεζμπολάχ (της υποστηριζόμενης από το Ιράν οργάνωσης που είχε υποστεί σοβαρές απώλειες στο ανθρώπινο δυναμικό και το οπλοστάσιό της κατά τους τελευταίους μήνες. Σημειωτέων ότι η σιίτικη τρομοκρατική οργάνωση Χεζμπολάχ που δρα στο Λίβανο, παρενέβη στον συριακό εμφύλιο πόλεμο (2011-2018)στο πλευρό του καθεστώτος Άσαντ και ήταν καθοριστικής σημασίας για τη διατήρηση του δικτάτορα στην εξουσία.
Οι αντικαθεστωτικές δυνάμεις με μια αιφνιδιαστική επίθεση ανέτρεψαν με ευκολία το μισητό καθεστώς Άσαντ, και κατέλαβαν την εξουσία στη Δαμασκό, εξουδετερώνοντας την επιρροή των συμμάχων του (της Ρωσίας και του Ιράν) στην περιοχή και ανατρέποντας τον συσχετισμό δυνάμεων σ’ αυτή την περιοχή της Μέσης Ανατολής.
Κερδισμένοι και χαμένοι
▪ Μεγάλος κερδισμένος φαίνεται να είναι η Τουρκία –που μάλλον θα απομονώσει τις τεράστιες περιοχές της Β.Α. Συρίας που ελέγχονται από τους Κούρδους, επιβάλλοντας μια «ζώνη ασφαλείας» με μήκος εκατοντάδες χιλιόμετρα και πλάτος τουλάχιστον τριάντα χιλιόμετρα.
▪ Μεγάλος χαμένος είναι αφενός το Ιράν που στερείται της δυνατότητάς του να εφοδιάζει ποικιλοτρόπως τους «πληρεξούσιους» του στον Λίβανο (Χεζμπολάχ) και στη Γάζα (Χαμάς). Είναι αξιοσημείωτο ότι η σιίτικη οργάνωση Χεζμπολάχ παρενέβη στον συριακό εμφύλιο πόλεμο στο πλευρό του Άσαντ και έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την διατήρηση του στην εξουσία. Και αφετέρου η Ρωσία που μάλλον δεν θα μπορέσει να κρατήσει τις δύο βάσεις που διαθέτει στη Συρία και να παίζει το ρόλο που έπαιζε επί Άσαντ.
▪Σε ό,τι αφορά το Ισραήλ, ορισμένοι θεωρούν ότι η ανατροπή της δικτατορίας του Άσαντ αποτελεί θετική εξέλιξη για το Ισραήλ ως ένα επιπλέον πλήγμα στον ιρανικό άξονα στην περιοχή. Το Ισραήλ έσπευσε από την πρώτη στιγμή να εξαπολύσει αεροπορικές βομβαρδιστικές επιθέσεις σε στρατιωτικές βάσεις και αποθήκες ευαίσθητου πολεμικού υλικού στη Συρία για αποτρέψει το ενδεχόμενο να πέσουν στα χέρια των τζιχαντιστών και να πάρουν το χημικό οπλοστάσιο που είναι αποθηκευμένο στο δίκτυο των «Επιστημονικών Ερευνητικών Κέντρων» του (γνωστό ως CERS), το οποίο λειτουργεί ως εγκατάσταση για την ανάπτυξη και κατασκευή όπλων για τον συριακό και τον ιρανικό στρατό.
Παράλληλα, το Ισραήλ φρόντισε να επεκτείνει σημαντικά το έδαφος που κατέχει από το 1967 στην περιοχή των υψωμάτων του Γκολάν (το οποίο, ας σημειωθεί, αγόρασε το 1894 από τον σουλτάνο ο γαλλοεβραίος μεγαλοτραπεζίτης Εντιμόν ντε Ρότσιλντ,ο οποίος το δώρισε στο Ισραήλ όταν εγκαθιδρύθηκε ως κράτος το 1948).
Ο Nagi Najjar, πρώην αξιωματικός των πληροφοριών του Λιβάνου κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου του Λιβάνου και πρώην σύμβουλος της CIA που τώρα εδρεύει στις ΗΠΑ, είπε στους Times of Israel ότι:
«Οι Σύροι αντάρτες είναι πιθανό αργά ή γρήγορα να αντιμετωπίσουν τη σιίτικη τρομοκρατική ομάδα [Χεζμπολάχ] στο συριακό έδαφος και ίσως ακόμη και να τη χτυπήσουν μέσα στον Λίβανο. Η συριακή ένοπλη αντιπολίτευση μπορεί να διαλύσει τον ιρανικό άξονα του τρόμου στη Συρία και, αν χρειαστεί, θα μπορούσε να πάει στον Λίβανο ως πολλαπλασιαστική δύναμη για να αποδεκατίσει τη Χεζμπολάχ. Η συριακή αντιπολίτευση και οι Ισραηλινοί έχουν έναν κοινό εχθρό. Αφήστε τους να κάνουν τη βρώμικη δουλειά στο έδαφος».
▪ΜΕΓΙΣΤΟΣ ΧΑΜΕΝΟΣ θα είναι -όπως πάντα- ο συριακός λαός, ΕΑΝ η τζιχαντιστική οργάνωση HTS επιβάλει στη Συρία ένα ισλαμιστικό καθεστώς παρόμοιο μ’ αυτό των Ταλιμπάν (μια εξέλιξη που την καθιστά προφανή η προέλευση και το ιστορικό αυτής της οργάνωσης), πράγμα που θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στα Ν.Δ. σύνορα του Ισραήλ.
Η Jenan Moussa, βετεράνος ρεπόρτερ για τη Μέση Ανατολή της Al-Aan TVτου Ντουμπάι, προειδοποίησε για τον κίνδυνο που υπάρχει οι ισλαμιστικές ομάδες να επεκτείνουν τον έλεγχό τους σε μεγάλα τμήματα της Συρίας και πιθανώς να αντικαταστήσουν τη δικτατορία του Άσαντ με μια δικτατορία τύπου Ταλιμπάν.
«Εάν η Hayat Tahrir al-Sham (HTS) και η σύμμαχοί της καταλάβουν τη Συρία, θα επιβάλουν μια αυστηρή ερμηνεία του νόμου της Σαρία. Αν και υπάρχουν πολιτιστικές και ιστορικές διαφορές μεταξύ του HTS και των Ταλιμπάντου Αφγανιστάν, σκεφτείτε εάν η Συρία υπό το HTS να μετατραπεί σε ένα κράτος τύπου Ταλιμπάν».
Η ιστορία είναι κακός δάσκαλος
Η ιστορία είναι ένας κακός δάσκαλος. Κανένας δεν διδάσκεται τίποτα απ’ αυτή. Γι’ αυτό και επαναλαμβάνεται πάντοτε ως τραγωδία. Η τραγωδία του Ιράν του 1979 επαναλαμβάνεται στη Συρία το 2024. Ο παραλογισμός της ιστορίας είναι προφανής αλλά μη αντιμετωπίσιμος.
Γιατί «παραλογισμός [της ιστορίας] δεν βρίσκεται στο γεγονός ότι οι μηχανισμοί που δημιούργησε ο άνθρωπος είναι κάτω από ορισμένες συνθήκες πιο δυνατοί και πιο έξυπνοι από τον άνθρωπο. Βρίσκεται στο γεγονός ότι οι μηχανισμοί αυτοί δημιουργούν αναγκαστικά καταστάσεις που υποχρεώνουν τον άνθρωπο να παίζει σ’ ένα παιχνίδι όπου οι πιθανότητες της ολοκληρωτικής συντριβής του αυξάνουν συνεχώς… Μπορούμε να επιλέξουμε «Ναι» ή «Όχι», έχοντας πάντα υπόψη ότι εμείς οι ίδιοι δημιουργούμε την ιστορία μας. Γιατί «η ιστορία είναι ένα θέατρο που δεν έχει θεατές. Έχει μόνο ηθοποιούς [όλους εμάς]. Κανένας δεν παρακολουθεί απ’ έξω την παράσταση. Όλοι συμμετέχουν».(Jan Kott, Σαίξπηρ, ο σύγχρονός μας, Αθήνα, Ηριδανός, χχ)
Πολιτικός και θρησκευτικός ολοκληρωτισμός
Ο 21οςαιώνας χαρακτηρίζεται από την επάνοδο και τη μαζική διάδοση και επιβολή των πιο ακραίων, δημαγωγικών και επιθετικών παραφυάδων του ριζοσπαστικού ισλαμισμού 16ου αιώνα, αποδεικνύει απλώς ότι ο μια εποχή που προβάλλεται αυτάρεσκα ως «εποχή της λογικής» δεν είναι παρά μια εποχή βαθύτατου σκοταδισμού.
Ανάμεσα στα φαντάσματα που πλανιούνται πάνω από την ανθρωπότητα στον 21ο αιώνα είναι και αυτό της κυριαρχίας του πολιτικο-θρησκευτικού ολοκληρωτισμού σε πλανητικό επίπεδο. Πρόκειται για μια απειλή που συνδυάζει τις χειρότερες όψεις του πολιτικού και θρησκευτικού καταναγκασμού του παρελθόντος με τις πιο προηγμένες τεχνολογίες επιτήρησης και ελέγχου. Ένας ιδιότυπος πολιτικο-θρησκευτικός ολοκληρωτισμός, αποτελεί πλέον μια απειλή όχι επί αλλά εντός των τειχών.
Ο πολιτικός ολοκληρωτισμός και ο θρησκευτικός ολοκληρωτισμός ως μέθοδοι διευθέτησης των ανθρώπινων υποθέσεων σε βάρος και εναντίον των ανθρώπων, εναλλάσσονταν μεταξύ τους κατά τη μακραίωνη ιστορική διαδρομή των ανθρώπινων κοινωνιών.
- Ο πολιτικός ολοκληρωτισμός αντλεί τη νομιμοποίησή του με την επίκληση της «λογικής» προκειμένου να προβάλλει τις επιδιώξεις του ως αναγκαίο προϊόν κάποιων δήθεν «νόμων» (της φύσης, της ιστορίας ή της επιστήμης), στους οποίους θεμελίωνε την ύψιστη ανάγκη της «σωτηρίας» της φυλής, της πατρίδας, του έθνους, κ.α.
- Ο θρησκευτικός ολοκληρωτισμός αντλεί τη νομιμοποίησή του με την επίκληση της «πίστης», προκειμένου να προβάλλει τις επιδιώξεις του ως αναγκαίο προϊόν κάποιων ανεξιχνίαστων βουλήσεων του θεού, στις οποίες θεμελίωνε την απαίτηση της επιβολής της μιας και μόνης «αληθινής» θρησκείας.
- Ο πολιτικός ολοκληρωτισμός στηρίζεται στη χρήση της ανοικτής φυσικής βίας. Ο θρησκευτικός ολοκληρωτισμός βασίζεται στις διανοητικές και ψυχολογικές λοβοτομές, που αλλοιώνουν ύπουλα την ανθρώπινη βούληση μέχρι τον τελικό εκμηδενισμό της.
- Η ενοποίηση αυτών των δύο μορφών καταναγκασμού, χειραγώγησης και ελέγχου έχει ως αποτέλεσμα η ανθρώπινη ελευθερία να κινδυνεύει από μια αποτρόπαια ταύτιση της πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας και των οργανωτικών τους εκφράσεων.
Κι αυτό, γιατί απλούστατα «κάθε κυρίαρχο σύστημα επιδιώκει σταθερότητα και μισεί την κριτική εκτός αν είναι “εποικοδομητική”, δηλαδή αν δεν είναι κριτική αλλά κατάφαση. Η κριτική έστω και ενός δόγματος μόνο, συχνά μεθερμηνεύεται ως άρνηση ολόκληρου του συστήματος, γιατί η ομολογία πίστης ανέχεται μόνο το Απόλυτο. Το Ναι ή το Όχι…». [Ε. Fischer: Τέχνη και Ανθρωπισμός]
Κλεάνθης Γρίβας
