Η αυξανόμενη προβλεψιμότητα των διεθνών διαδικασιών, μολονότι σε αρνητική βάση πιθανών κρίσεων, ίσως μας αφυπνίσει για την αξία της ειρήνης και την ευθύνη μας για την διατήρησή της στην παγκόσμια πολιτική.
Η άφιξη του 2022 έφερε μαζί της περισσότερες προβλέψιμες διαδικασίες από όσες είδαμε το 2021. Αυτή η προβλεψιμότητα -κατά κύριο λόγο- συνεπάγεται άσχημα νέα. Oι περισσότερες διεθνείς τάσεις επισημαίνουν την αυξανόμενη διεθνή ένταση. Παρ’ όλα αυτά, αυτή η διαύγεια κάνει το έργο των πολιτικών αναλυτών και των σχεδιαστών στρατηγικής για καλύτερη προετοιμασία στο μέλλον πιο εύκολο. Ας δούμε τις τρείς βασικές διεθνείς τάσεις του 2022 οι οποίες κάνουν το μέλλον περισσότερο προβλέψιμο.
Πρωτίστως, οι ΗΠΑ, η Κίνα και, πιθανότατα η Ρωσία, κατευθύνονται προς μία νέα σύγκρουση στον Ειρηνικό. Η αιτία του περιορισμού της Κίνας έχει τύχει δικομματικής συμφωνίας στις ΗΠΑ και έχει γίνει το κύριο μέλημα της Αμερικανικής εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής. Αυτή η στροφή στις διεθνείς σχέσεις μπορεί να θεωρηθεί η μεγαλύτερη της τελευταίας δεκαετίας. Μοιάζει ακόμη μεγαλύτερη και από την σύγκρουση ανάμεσα στη Ρωσία και τη Δύση στην Ανατολική Ευρώπη. Παρ’ όλα αυτά, είναι ξεκάθαρο ότι δεν αναμένεται μία επανάληψη του Ψυχρού Πολέμου στην Ανατολική Ασία: δεν υπάρχει προηγούμενος συνασπισμός πειθαρχίας ανάμεσα στους συμμάχους κάθε πλευράς, και η βαθιά αλληλεξάρτηση περιορίζει την Ουάσινγκτον και το Πεκίνο στην επιλογή τους σχετικά με τις πολιτικές και στρατιωτικές τακτικές. Η επιρροή της Αμερικανό-Κινεζικής διένεξης στην παγκόσμια πολιτική θα ενταθεί. Αυτό συνεπάγεται και απειλές και ευκαιρίες για κάποιες χώρες στην περιοχή του Ειρηνικού και πέρα από αυτή.
Οι περισσότεροι παρατηρητές θεωρούν την Ταϊβάν ως μία πιθανή γεωγραφική τοποθεσία για την επόμενη Καραϊβική κρίση. Κάποιοι από αυτούς το έχουν πάει τόσο μακριά ώστε να αναφέρουν συνθήκες οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε επιδείνωση αυτής της κρίσης το 2022: για παράδειγμα, η αυξανόμενη πίεση στο Πεκίνο από τους συμμάχους των Αμερικανών, ή η χειροτέρευση της εσωτερικής πολιτικής κατάστασης της Κίνας σχετικά με την επέκταση των δυνάμεων και εξουσιών του Xi Jinping, ή μια διεθνής πρόκληση η οποία ίσως συμπέσει με την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου. Αν και στον ορίζοντα -για ένα χρόνο- δεν βλέπουμε τις συνθήκες για να μετατραπεί το θέμα της Ταϊβάν σε οξεία στρατιωτικοπολιτική κρίση, η αυξανόμενη ένταση στις σχέσεις ανάμεσα στην Κίνα και τις ΗΠΑ μας αναγκάζει να βλέπουμε τη βελτίωση αυτών των διμερών σχέσεων σαν το κλειδί για τη διασφάλιση της ειρήνης και της σταθερότητας τον 21ο αιώνα.
Η αναζήτηση για νέα ισορροπία στην Ευρώπη συνεχίζεται. Οι μεγαλύτερες Ευρωπαϊκές χώρες διατηρούν την τεράστια δυναμική τους και την αξιοζήλευτη ευημερία τους, κάτι το οποίο αποδεικνύεται από τις κατευθύνσεις των μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη. Όμως, η νέα εποχή παρουσιάζει τις Ευρωπαϊκές χώρες με την ανάγκη να αναπτύξουν καινούργια στρατηγική εξωτερικής πολιτικής, Η Ευρώπη θα πρέπει να καθορίσει το ρόλο της στην αντιπαράθεση ΗΠΑ-Ρωσίας και να αναπτύξει νέα πορεία προς την Ευρασία, διότι οι χώρες αυτής της ηπείρου ανέκαθεν ήταν απρόθυμες να πράξουν ως παθητικοί δέκτες Ευρωπαϊκών αξιών, συμπεριφορών και πρακτικών.
Παρ’ όλα αυτά, τα κενά από την στρατηγική σκέψη η οποία έχει απορροφήσει την πλειοψηφία των ελίτ των χωρών του Παλιού Κόσμου, τους εμποδίζουν να ρίξουν μία νηφάλια ματιά στην πραγματική κατάσταση των γεγονότων. Υπό αυτές τις συνθήκες, είναι δύσκολο για αυτούς να αναπτύξουν νέες αρχές οι οποίες να μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν βάση για στρατηγικό σχεδιασμό ανάμεσα τις ηγετικές χώρες της ΕΕ. Και αυτό δεν ενθαρρύνει την Ευρώπη να επιστρέψει σαν ένα κέντρο επιρροής της παγκόσμιας πολιτικής το 2022.
Η κατάσταση είναι ιδιαιτέρως δραματική εξαιτίας του γεγονότος ότι στα τέλη του 2021, η Ουκρανική κρίση και οι στρατιωτικοπολιτικές αντιπαραθέσεις ανάμεσα στη Ρωσία και τις ΗΠΑ στην Ανατολική Ευρώπη εντάθηκαν έντονα. Υπό αυτήν την έννοια, οι περισσότερες χώρες του Παλαιού Κόσμου, στην πραγματικότητα άρχισαν να πράττουν σαν εξωτερικοί παρατηρητές, μην παίζοντας κανέναν ηγετικό ρόλο παρά μόνο να εικάζουν: θα ξεσπάσει πόλεμος στην Ουκρανία ή όχι; Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης της Ευρώπης περιγράφουν σενάρια του πώς ίσως μοιάζει, και επίσης επισημαίνουν τις συνθήκες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κάτι τέτοιο: για παράδειγμα, η αρχή μίας στρατιωτικής επιχείρησης από τις Ουκρανικές αρχές στο Donbass ή η επέκταση της στρατιωτικής βοήθειας από τα κράτη του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένης της παροχής όπλων. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, η Ουκρανική κρίση -συνέπεια της ανευθυνότητας των αρχών του Κιέβου και της ταραχώδους κατάστασης ανάμεσα στη Ρωσία και τη Δύση- σε συνδυασμό με την επέκταση του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά, θα συνεχίσουν να διαμορφώνουν την πολιτική ασφάλειας στην Ευρώπη το 2022.
Η τρίτη σημαντική διαδικασία θα είναι η αναδόμηση της Κεντρικής Ασίας και του Νότιου Καυκάσου, διαδικασία η οποία άρχισε να βιώνει ολοένα και περισσότερη επιρροή από τη Μέση Ανατολή. Ο δεύτερος πόλεμος στο Karabakh και η απόσυρση των Αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν δημιούργησε μία νέα διάταξη στην περιοχή μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και των δυτικών συνόρων της Κίνας. Η ανάμιξη της Τουρκίας στο Νότιο Καύκασο έκανε την περιοχή τμήμα της διεθνούς ατζέντας της Μέσης Ανατολής, και η εξουσία των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν παρουσίασε στις χώρες της Κεντρικής Ασίας νέες προκλήσεις σχετικές με την ασφάλεια. Το έτος 2022 θα πρέπει να δείξει πόσο διαχειρίσιμη θα διατηρηθεί η κατάσταση στις δύο περιοχές και αν οι αντιπαραθέσεις ανάμεσα στις πιο σημαντικές και με μεγάλη επιρροή δυνάμεις αποδειχτούν τόσο επικίνδυνες ώστε και οι δύο περιοχές για άλλη μία φορά κινδυνεύσουν να έρθουν αντιμέτωπες μία ανοιχτή διαμάχη.
Εκτός από τη Ρωσία, η Τουρκία παραμένει ο πιο ενεργός παίκτης στην περιοχή. Ο Recep Tayyip Erdogan, με την επιθετική του γραμμή, όχι απλά επιδείνωσε τις διεθνείς διαδικασίες στις περιοχές όπου η Τουρκία διατηρεί μία παρουσία, αλλά επίσης απομόνωσε και απομάκρυνε πολλούς από τους συμμάχους του, συμπεριλαμβανομένων και κάποιων από το ΝΑΤΟ. Στο εγχώριο μέτωπο ο Erdogan δεν είναι τόσο απλός: πειράματα με το εγχώριο νόμισμα οδήγησαν στην μείωση του εισοδήματος των νοικοκυριών και σε αύξηση κοινωνικών εντάσεων. Είναι πιθανό ότι σε μία προσπάθεια να εκμεταλλευτεί την κατάσταση, ο Τούρκος ηγέτης θα κηρύξει ξανά πρόωρες εκλογές, οι οποίες θα πρέπει να επιβεβαιώσουν την εμπιστοσύνη του λαού σε αυτόν. Όμως, η πτώση της οικονομικής ανάπτυξης της Τουρκίας εν μέσω ανοδικού πληθωρισμού ίσως αποτρέψει αυτό το σενάριο από το να γίνει πραγματικότητα. Μία αυστηρότερη στάση των ΗΠΑ και της Ευρώπης σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία στην Τουρκία θα προκαλέσουν επίσης επιπρόσθετα προβλήματα για τον Erdogan. Τέλος, η αναμενόμενη αύξηση των τιμών ενέργειας θα μπορούσε να δυσχεράνει την ήδη ριψοκίνδυνη κατάσταση της Τουρκικής οικονομίας. Η μείωση της Τουρκικής δραστηριότητας ως ένας παίκτης μεγάλης επιρροής στο Νότιο Καύκασο και την Κεντρική Ασία ίσως έχει και θετικά και αρνητικά αποτελέσματα. Είναι πιο βολικό για τη Μόσχα να διατηρεί σχέσεις με έναν συνεργάτη ο οποίος είναι υπεύθυνος, μολονότι όχι πάντα έτοιμος να συμβιβαστεί, κάτι που δείχνει πώς φαίνεται να λειτουργεί η Τουρκία τώρα. Θα παρατηρούμε την εξέλιξη της κατάστασης σε αυτό το μέρος του κόσμου.
Μία σημαντική αναλογία των διαδικασιών των διεθνών εξελίξεων το 2022 θα περιστρέφεται γύρω από αυτές τις τρείς τάσεις. Ας ελπίσουμε ότι η αυξανόμενη προβλεψιμότητα των διεθνών διαδικασιών, παρά την υψηλότερη πιθανότητα κρίσεων και άλλων αρνητικών εκβάσεων, θα μας αφυπνίσει για την αξία της ειρήνης και της ευθύνης για τη διατήρηση φιλικότητας στην παγκόσμια πολιτική. Στη θεωρία, αυτό θα πρέπει να οδηγήσει στο τέλος των πειραμάτων να επιβληθούν άλλες νόρμες, αξίες και πολιτικές πρακτικές, καθώς επίσης και σε αύξηση της προσοχής μας στις εθνικές παραδόσεις, συμφέροντα και σκέψη ανάμεσα στις εθνικές ελίτ από τη μεριά των ηγετικών διεθνών παραγόντων.
