Γράφει ο Χρήστος Ηλ. Τσίχλης Δικηγόρος- συνταγματολόγος
Η ηγεσία του υπουργείου εσωτερικών ανακοίνωσε την καθιέρωση επιβράβευσης των δήμων που θα έχουν τις καλύτερες επιδόσεις ανά δείκτη και ανά κατηγορία στους Δείκτες Ποιότητας, η εφαρμογή των οποίων ξεκίνησε από τις αρχές του έτους. Σχετικά με τους πόρους που προέβλεπε ο «Καλλικράτης», δεν έχει εφαρμοστεί η συγκεκριμένη πρόβλεψη ποτέ, όχι μόνο γιατί ακολούθησε η οικονομική κρίση, αλλά και γιατί το πλαίσιο των αρμοδιοτήτων έχει αλλάξει και εκεί έχουν υπολογιστεί και δαπάνες οι οποίες πλέον δεν είναι στις αρμοδιότητες της Αυτοδιοίκησης, όπως είναι τα προνοιακά επιδόματα. Σήμερα, τα πρόσωπα που ηγούνται της τοπικής Αυτοδιοίκησης, αναλαμβάνουν προσωπικές πρωτοβουλίες και κρίνονται εκ του αποτελέσματος, από τις πράξεις τους. Εκτός από την επίσημη κρατική επιβράβευση του υπουργείου εσωτερικών που έρχεται, υπάρχει και η επιβράβευση δήμων της χώρας από φορείς. Την λίστα των δήμων ανά την επικράτεια που κρίθηκαν πιο αποτελεσματικοί καταγράφει έρευνα του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών. Στην κατηγορία των μεγάλων ηπειρωτικών Δήμων, οι Δήμοι που βρίσκονται στο καλύτερο 20% είναι:
Βάρης-Βούλας-Βουλιαγμένης, Σερρών, Βέροιας, Φλώρινας, Κομοτηνής, Παιονίας, Χερσονήσου, Τρίπολης, Αλμωπίας, Κορινθίων, Κατερίνης, Αλεξανδρούπολης, Ορεστιάδας, Ηρωικής Πόλεως Νάουσας, Ελασσόνας, Βόλου, Αργοστολίου, Πέλλας, Θέρμης.
Αν και στην έκθεση εντοπίζεται ότι η μεγαλύτερη αδυναμία των δήμων είναι στο πεδίο της Βιωσιμότητας, καθώς η μέση επίδοση ανά κατηγορία Δήμου κυμαίνεται από 11-24 στα 100, την ίδια ώρα η καλύτερη επίδοση εντοπίζεται στο πεδίο της οικονομικής διαχείρισης, καθώς η μέση επίδοση ανά κατηγορία Δήμου κυμαίνεται από 48-50 στα 100. Στο γεγονός αυτό, συμβάλει σημαντικά η συγκέντρωση των στοιχείων από την Γενική Διεύθυνση Οικονομικών Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Αναπτυξιακής Πολιτικής του Υπουργείου Εσωτερικών.
Θα πρέπει να υπάρξει ένα νέο χρηματοδοτικό εργαλείο για τους δήμους, αντίστοιχο του “Φιλόδημος” ή του “Αντώνης Τρίτσης”, που θα λειτουργήσει άμεσα, καθώς στόχος είναι να ολοκληρωθούν τα πάρα πολλά έργα που χρηματοδοτούνται αυτή τη στιγμή και αυτά που βρίσκονται σε στάδιο δημοπράτησης, πρέπει τουλάχιστον να συμβασιοποιηθούν. Η έγκριση του προγράμματος “Αντώνης Τρίτσης νούμερο δύο”, κρίνεται απολύτως απαραίτητη. Το πρόγραμμα θα πρέπει να αφορά την κατασκευή έργων ιδίως στους τομείς των υποδομών, της ψηφιακής σύγκλισης, της βιώσιμης ανάπτυξης, προστασίας του περιβάλλοντος, καθώς και την προμήθεια αγαθών και υπηρεσιών πολιτικής προστασίας και προστασίας της δημόσιας υγείας και ειδικότερα την άρση των οικονομικών επιπτώσεων από τη διασπορά του κορωνοϊού, καθώς και για την εκτέλεση δράσεων και πρωτοβουλιών κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης.
Ως ένα πανίσχυρο εργαλείο στα χέρια της Αυτοδιοίκησης με νέες υποδομές, νέα έργα, για να είναι όλες οι πόλεις και οι περιοχές της Ελλάδας ασφαλείς, βιώσιμες, με καλύτερη ποιότητα ζωής για όλους τους πολίτες. Η οργανωτική αναδιάρθρωση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι αναγκαία παράµετρος, στην κατεύθυνση ανάδειξής της ως πόλου πραγµατικής παρεµβατικής δοµής, η οποία πρέπει να ενταχθεί στον γενικότερο προβληµατισµό του µετασχηµατισµού του πολιτικού και διοικητικού συστήµατος της χώρας. Η ουσιαστική αποκέντρωση των πόρων, αρµοδιοτήτων και αναπτυξιακών σχεδιασµών µπορεί να οδηγήσει σε αναβαθµισµένους ΟΤΑ, δηµότες µε εµπιστοσύνη στην άσκηση εξουσίας και πολίτες µε αίσθηµα υπευθυνότητας και σεβασµού στο περιβάλλον µέσα στο οποίο ζουν, εργάζονται, παράγουν. ∆υνατή Τοπική Αυτοδιοίκηση, ισχυρές και συνεκτικές τοπικές κοινωνίες, δηµότες µε αντίληψη µιας συνεκτικής και αποτελεσµατικής δοµής, αποτελούν τα όπλα αλλά και την άµυνα ταυτόχρονα απέναντι στην εν δυνάµει συρρίκνωση της εθνικής κυριαρχίας. Συρρίκνωση η οποία είναι προϊούσα όχι σε όρους εδαφικής ακεραιότητας αλλά και του ανθρώπινου κεφαλαίου, της οικονοµικής ισχύος και του παραγωγικού µοντέλου.
Οι μεταρρυθμίσεις των τελευταίων δεκαετιών , με σκοπό την δημιουργία μεγάλων Δήμων, δεν απέδωσαν στην πράξη, εξαιτίας της αποκέντρωσης που δεν ακολούθησε, της έλλειψης πόρων, της έλλειψης προσωπικού στις Τεχνικές υπηρεσίες των δήμων, της έλλειψης ενός κεντρικού προγράμματος για την ουσιαστική αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος και των πολλών κοινοτήτων με εντελώς διαφορετικές ανάγκες που συγχωνεύτηκαν σε έναν ενιαίο δήμο. Ταυτόχρονα , με βάση επίσημες εκθέσεις ελεγκτών δημόσιας διοίκησης, οι Πολεοδομίες των δήμων στην συντριπτική πλειοψηφία τους, έχουν καταστεί εστίες διαφθοράς εις βάρος του πολίτη.
Το 1997 με το σχέδιο «Καποδίστριας» (Νόμος 2539/97) πραγματοποιήθηκε η μεγαλύτερη αυτοδιοικητική μεταρρύθμιση από την εποχή του Ελευθερίου Βενιζέλου. Η χώρα διαιρέθηκε σε 13 περιφέρειες, 51 νομούς, 910 δήμους και 124 κοινότητες. Σύμφωνα με τις εξαγγελίες της κυβέρνησης του Κώστα Σημίτη, που είχε τη νομοθετική πρωτοβουλία, η συνένωση κοινοτήτων σε μεγαλύτερους δήμους έγινε με σκοπό τη βελτιστοποίηση της δημόσιας διοίκησης στο επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης. Νομάρχες, κοινοτάρχες και δήμαρχοι ήσαν αιρετοί, ενώ οι περιφερειάρχες διορισμένοι από την κυβέρνηση.
Με το πρόγραμμα «Καλλικράτης» (νόμος 3852/2010) επιχειρήθηκε η νέα και πιο πρόσφατη αυτοδιοικητική μεταρρύθμιση στη χώρα μας από την κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου. Η Ελλάδα αποτελείται πλέον από 7 αποκεντρωμένες διοικήσεις, 13 περιφέρειες και 352 δήμους. Οι επικεφαλής των αποκεντρωμένων διοικήσεων είναι διορισμένοι από την κυβέρνηση, ενώ αιρετοί είναι οι περιφερειάρχες και οι δήμαρχοι. Ο «Καλλικράτης» θεωρείται συνέχεια του «Καποδίστρια», επειδή διέπεται από παρόμοια φιλοσοφία αναγκαστικής συνένωσης των υπαρχόντων μικρών δήμων και κοινοτήτων σε μεγαλύτερους δήμους.
Με το «Πρόγραμμα Κλεισθένης Ι» (νόμος 4555/2018), η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ επιχείρησε την δική της μεταρρύθμιση στο θεσμικό πλαίσιο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με στόχο την «εμβάθυνση της δημοκρατίας, την ενίσχυση της συμμετοχής και την βελτίωση της οικονομικής και αναπτυξιακής λειτουργίας των ΟΤΑ», όπως αναφέρεται στον τίτλο του νόμου. Τα βασικά σημεία του «Κλεισθένη Ι» είναι η επαναφορά της θητείας των εκλεγμένων οργάνων των ΟΤΑ στα τέσσερα χρόνια, όπως ίσχυε παλαιότερα (από τα πέντε του «Καλλικράτη»), η υιοθέτηση της απλής αναλογικής, η επανασύσταση των κοινοτήτων στο πλαίσιο λειτουργίας του ενιαίου διευρυμένου Δήμου και η διάσπαση ορισμένων Δήμων, λόγω της μεγάλης τους έκτασης που κατέστησε τη διαχείρισή τους δύσκολη. Με το νόμο ” Κλεισθένη” προβλέπεται η δυνατότητα Δημοτικού δημοψηφίσματος για κάθε θέμα, εκτός από ζητήματα σχετικά με την εθνική ασφάλεια, την εξωτερική πολιτική, τη μεταναστευτική πολιτική, την ερμηνεία και εφαρμογή διεθνών συνθηκών, ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, την ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης και λατρείας ή με την θεσμική οργάνωση όλων των γνωστών θρησκειών. Επίσης δημοψήφισμα δεν προκηρύσσεται για θέματα δημοσιονομικής διαχείρισης του οικείου Ο.Τ.Α. και επιβολής τελών.
Ο χαρακτήρας του δημοτικού δημοψηφίσματος ως αποφασιστικού ή συμβουλευτικού καθορίζεται στην απόφαση προκήρυξής του. Όταν το αντικείμενο του δημοψηφίσματος δεν ανάγεται στην αποφασιστική αρμοδιότητα του οικείου Δήμου , έχει υποχρεωτικά συμβουλευτικό χαρακτήρα.
Από την δεκαετία του 1980, ακούμε για την αποκέντρωση, η οποία όμως ποτέ δεν υλοποιήθηκε. Τα επόμενα χρόνια, μέσω της ολοκληρωτικής ψηφιοποίησης, θα έχουν κλείσει οι πόρτες των υπηρεσιών και άρα καθίσταται έυκολη η μετακίνηση των υπηρεσιών εκτός Αττικής και Θεσσαλονίκης. Θα μπορούσαν να δοθούν ισχυρά επενδυτικά και φορολογικά κίνητρα σε βιομηχανίες και επιχειρήσεις ώστε να μεταφερθούν σε περιφέρειες όπως η Πελοπόννησος, η Ήπειρος, η Δυτική και η Ανατολική Μακεδονία και η Θράκη. Να δημιουργηθούν βιομηχανικές ζώνες και έυκολες διαδικασίες εξπρές στην έκδοση αδειών. Στα χωριά κάτω των 1.000 κατοίκων, να εκδίδεται από τους δήμους , άμεσα και δωρεάν η άδεια κατασκευής κύριας ή εξοχικής κατοικίας , με μόνη την επίδειξη τίτλου ιδιοκτησίας του ακινήτου, η οποία κατοικία δεν θα φορολογείται την πρώτη δεκαετία . Έτσι η Περιφέρεια θα αναβαθμιστεί οικονομικά και πληθυσμιακά, ενώ και τα εισοδήματα των επαγγελματιών σε αυτές τις περιοχές θα αυξηθούν. Ταυτόχρονα, μπορεί να υπάρξει μετεγκατάσταση φορέων και υπηρεσιών αρκετών υπουργείων και δημοσίων υπηρεσιών σε πόλεις της περιφέρειας. Για παράδειγμα το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης- Γεωργίας να έχει έδρα τη Λάρισα, το υπουργείο Ναυτιλίας τη Σύρο ή τη Χίο, το υπουργείο Παιδείας το Ηράκλειο Κρήτης, το υπουργείο Πολιτισμού την Σπάρτη, το υπουργείο περιβάλλοντος την Κοζάνη, το υπουργείο εργασίας την Αλεξανδρούπολη κλπ.
Σημαντική πολιτική διεκδίκηση της ΚΕΔΕ, είναι η αποκέντρωση του ελληνικού κράτους και ο ισχυρότερος ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης μπορεί να ισχυροποιηθεί, όχι μόνο αυξάνοντας τα σχετικά μεγέθη της Ελληνικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε σχέση με το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) ή τα συνολικά έσοδα της Γενικής Κυβέρνησης, αλλά και αποκτώντας ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά, όσον αφορά στην οικονομική αυτονομία και αυτοδυναμία των ΟΤΑ. Στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι πολύ σημαντική, όχι μόνο η αύξηση των εσόδων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αλλά και η αύξηση κυρίως των ιδίων εσόδων, με επιπλέον διεύρυνση της περιορισμένης φορολογικής ελευθερίας, που απολαμβάνουν οι Ελληνικοί Δήμοι. Οι Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) στην Ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι ένα ενδιαφέρον εναλλακτικό χρηματοδοτικό εργαλείο, που δεν έχει αξιοποιηθεί όσο και όπως θα έπρεπε, λόγω του κακού, πολύπλοκου και δύστροπου θεσμικού περιβάλλοντος. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να δημιουργηθεί ένα ευέλικτο θεσμικό περιβάλλον, που θα βοηθάει τους Δήμους να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να συνεργαστούν με τον ιδιωτικό τομέα σε συνεργασίες αμοιβαίου ενδιαφέροντος. Η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση στην Ελλάδα είναι στόχος και ευχή. Δεν υπάρχει κείμενο, κεντρικού η τοπικού φορέα, που να μην αναφέρεται στην πολυεπίπεδη, τη διαβαθμιδική και διαδημοτική συνεργασία. Παρόλα αυτά, τα βήματα που έχουν πραγματοποιηθεί, διαχρονικά, είναι πάρα πολύ περιορισμένα και πολύ άτολμα. Αυτό που παρατηρείται και στις πιο αναπτυγμένες Ευρωπαϊκές Τοπικές Αυτοδιοικήσεις, στην Ελλάδα είναι μία αναγκαιότητα. Η δημιουργία δηλαδή ενός ισχυρού υποστηρικτικού μηχανισμού, που δεν θα έχει μόνο χαρακτήρα τεχνικής υποστήριξης, αλλά και οικονομικής- νομικής- διαχειριστικής. Θα συγκροτεί ένα ολοκληρωμένο υποστηρικτικό σύστημα, ιδιαίτερα για τους μικρούς και μεσαίους δήμους. Την ίδια στιγμή, θα πρέπει να δοθούν κίνητρα και για νέες μορφές τουρισμού (όπως είναι ο ιαματικός τουρισμός, ο θρησκευτικός τουρισμός, πεζοπορικός τουρισμός σε φαράγγια και μονοπάτια, ποδηλατικός τουρισμός).
Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής το 44% των χιονοδρομικών κέντρων λειτουργεί και κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών. Θα πρέπει να δοθεί έμφαση για την τουριστική ανάπτυξη των ορεινών περιοχών και στην Ελλάδα. Στο πλαίσιο αυτό επισημαίνεται η ανάγκη διαμόρφωσης μιας ολιστικής αναπτυξιακής στρατηγικής, η οποία θα λαμβάνει υπ’ όψιν τις τρεις παραμέτρους της βιωσιμότητας, οικονομική, περιβαλλοντική. Θα πρέπει να διαμορφωθούν πακέτα που ικανοποιούν διαφορετικά προφίλ επισκεπτών τόσο με όρους κόστους όσο και προσφερόμενων υπηρεσιών. Σε επίπεδο υποδομών, καθίσταται αναγκαία η αναβάθμιση του οδικού δικτύου, βελτίωση της οδικής προσβασιμότητας σε περιοχές τουριστικού ενδιαφέροντος καθώς και σε προστατευόμενες περιοχες και αναβάθμιση της σήμανσης και δημιουργία κατάλληλων χώρων στάθμευσης. Στα βήματα για τη βελτίωση των υποδομών περιλαμβάνεται και ο εκσυγχρονισμός των δικτύων ηλεκτρισμού, ύδατος, αποχέτευσης και η εφαρμογή συστημάτων βιώσιμης διαχείρισης λυμάτων και στερεών αποβλήτων. Η ανάγκη διαμόρφωσης χρηματοδοτικών εργαλείων με στόχο τον εκσυγχρονισμό και την ποιοτική αναβάθμιση των τουριστικών καταλυμάτων καθώς και ο σύγχρονος σχεδιασμός, η ξεκάθαρη οριοθέτηση των πιστών για σκι και η δημιουργία ποδηλατικών, πεζοπορικών, ορειβατικών διαδρομών. Απαιτούνται χρηματοδοτικά εργαλεία για την υποστήριξη των αναπτυξιακών διαδικασιών και τη διασφάλιση διαφάνειας στη διαχείρισή τους, όπως για παράδειγμα ένα Ορεινό Ταμείο.
Καταγραφή των κύριων προβλημάτων των ορεινών περιοχών, όπως η δημογραφική συρρίκνωση, η ενεργειακή φτώχεια, οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες κ.ο.κ., αλλά και η αναγνώριση ευκαιριών και πλεονεκτημάτων για τις τοπικές κοινωνίες, όπως ο δασικός πλούτος, το ενεργειακό δυναμικό, τα φαράγγια και μονοπάτια, η παραγωγή προϊόντων ποιότητας κ.ο.κ, με την παράλληλα διαμόρφωση προτάσεων εφαρμοσμένης πολιτικής.
Η Αυτοδιοίκηση μπορεί να είναι η ατμομηχανή της νέας ανάπτυξης. Δυστυχώς, από το σχέδιο «Καποδίστριας» (Νόμος 2539/97) και μετά, δεν βαδίζει η χώρα προς αυτή την κατεύθυνση. Βαδίζει προς ένα μοντέλο υπερσυγκέντρωσης και η μόνη διέξοδος που αφήνετε στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι η ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών. Δεν είναι λειτουργικό, δεν είναι αποτελεσματικό. Δεν μπορεί με αυτόν τον τρόπο η Αυτοδιοίκηση, η Πολιτεία συνολικά, να ανταποκριθεί στις προσδοκίες του Έλληνα πολίτη. Η συνένωση πολλών κοινοτήτων σε έναν ενιαίο τεράστιο δήμο σε απόσταση πολλών χιλιομέτρων και διαφορετικές ανάγκες, δεν έχει αποδώσει μέχρι στιγμής τα αναμενόμενα, τα αυτονόητα( Νόμος 2539/1997, νόμος 3852/2010).
Με σημείο αναφοράς τις προτάσεις της ΚΕΔΕ, θα πρέπει να υπάρχει μια πολυεπίπεδη διακυβέρνηση και αποκεντρωμένο κράτος. Διοίκηση με λιτή δομή τριών επιπέδων. Ουσιαστική συμμετοχή της αυτοδιοίκησης. Οδικός χάρτης για την υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων. Να υπάρχει αρμονική κατανομή αρμοδιοτήτων. Να ενισχυθεί η τοπική αυτοδιοίκηση. Να παρέχει μια ευρεία γκάμα υπηρεσιών. Να συμμετέχει στις αναπτυξιακές διαδικασίες. Να διαμορφώνει και να υλοποιεί δημόσιες πολιτικές. Να στηρίζει τον πολίτη. Ο δημότης σήμερα αισθάνεται ότι δεν συμμετέχει στην λήψη αποφάσεων που αφορούν τον δήμο του, ενώ τα τοπικά δημοψηφίσματα δεν εφαρμόζονται στην πράξη. Σε ό,τι αφορά στο προσωπικό των δήμων, ο πρόεδρος της ΚΕΔΕ σημείωσε ότι τις τελευταίες δεκαετίες , το προσωπικό έχει μειωθεί λόγω συνταξιοδοτήσεων, της κινητικότητας και το πάγωμα των προσλήψεων επί πολλά έτη, υπογραμμίζοντας ότι «πρέπει επιτέλους να γίνει, έστω και μερική, άρση αναστολής προσλήψεων στους δήμους» . Στην συντριπτική πλειονότητα των δήμων, παρατηρείται έλλειψη προσωπικού στις τεχνικές υπηρεσίες των δήμων, γεγονός που επηρεάζει την απορρόφηση πιστώσεων και την ένταξη σε προγράμματα χρηματοδότησης.
Η ΚΕΔΕ ζήτησε επίσης να γίνουν προσλήψεις στη Δημοτική Αστυνομία, καθώς επίσης άμεσα, να συνεχιστεί το πρόγραμμα απασχόλησης ανέργων 55-67 ετών, προκειμένου να καλυφθούν πιεστικές ανάγκες των δήμων (καθαριότητα, πράσινο, σχολικοί φύλακες κλπ) αλλά και για κοινωνικούς λόγους.
Για το ζήτημα της διαχείρισης των πόσιμων υδάτων (ΔΕΥΑ), ανέφερε ότι η ΚΕΔΕ έχει καταθέσει συγκεκριμένη πρόταση – μελέτη και ύστερα από μακρό διάλογο με το ΥΠΕΝ και αναμένει το σχετικό σχέδιο νόμου. Επισήμανε δε, ότι παραμένει το σοβαρό ζήτημα των υδάτων άρδευσης, που είναι το 90% του νερού που καταναλώνεται. Γενικά, απαιτείται ένα νέο πρόγραμμα leader προς τους ορεινούς Δήμους, ένα άμεσο πρόγραμμα αντιμετώπισης του δημογραφικού προβλήματος, άμεση ενίσχυση των τεχνικών υπηρεσιών με προσωπικό, ένα πρόγραμμα «Αντώνης Τρίτσης νούμερο δύο», συμμετοχή του δημότη στην λήψη σημαντικών αποφάσεων, αποκέντρωση στην πράξη, ψηφιακές υπηρεσίες στο σύνολο των υπηρεσιών δήμων, ανάδειξη και χρηματοδότηση του εναλλακτικού τουρισμού κ.α..
