Με το νέο προτεινόμενο νομοσχέδιο του υπουργείου δικαιοσύνης, επέρχονται αλλαγές στο κληρονομικό δίκαιο, που ισχύει εδώ και δεκαετίες και ως κληρονομικό δίκαιο έχει κριθεί διαχρονικά θετικό, σε μία χώρα χωρίς ολοκληρωμένο κτηματολόγιο, χωρίς ουσιαστική μηχανογράφηση, με γραφειοκρατία και με έντονο δημογραφικό πρόβλημα, άρα θα πρέπει να προστατεύεται η στενή οικογένεια με ασφαλιστικές δικλείδες.
Οι ιδιόγραφες- χειρόγραφες διαθήκες καταργούνται, ενώ στην συντριπτική τους πλειοψηφία διευκόλυναν τις ασθενέστερες κοινωνικές ομάδες οικονομικά καθώς η σύνταξη μίας ιδιόγραφης διαθήκης γίνεται δωρεάν (χωρίς έξοδα συμβολαιογράφου) και χρονικά, καθώς επέρχεται άμεση ολοκλήρωση της ιδιόγραφης διαθήκης χωρίς καθυστέρηση και την κλασική γραφειοκρατία.
Έτσι κι αλλιώς, η ιδιόγραφη διαθήκη γράφεται ολόκληρη με το χέρι του διαθέτη, ώστε να είναι έγκυρη (με ιδιόχειρο κείμενο του διαθέτη, ημέρα, μήνα, έτος, τόπο, υπογραφή του) και σε περίπτωση αμφισβήτησης της γνησιότητας της, με γραφολόγο και μάρτυρες αποδεικνύεται εάν είναι ή όχι γνήσια.
Η επιλογή της ιδιόγραφης διαθήκης είχε προβλεφθεί από τον νομοθέτη, ώστε να εκφραστεί η βούληση του διαθέτη δωρεάν, χωρίς έξοδα συμβολαιογράφου και να μην εμποδίζεται η διατύπωση της βούλησης του διαθέτη, εξαιτίας της οικονομικής αδυναμίας του, ιδιαίτερα σε εποχές οικονομικής κρίσεως. Θα πρέπει να διευκολύνεται η διατύπωση της βούλησης του διαθέτη και όχι να παρεμποδίζεται εξαιτίας οικονομικής αδυναμίας του.
Επιπλέον, με το προτεινόμενο νομοσχέδιο, εισάγεται η δυνατότητα σύνταξης κληρονομικής σύμβασης. Στις νέες κληρονομικές συμβάσεις δεν προβλέπεται το δικαίωμα νόμιμης μοίρας που έχει καθιερωθεί εδώ και χρόνια.
Η εισαγωγή αυτής της δυνατότητας μπορεί να εγείρει και προκλήσεις, κυρίως σε σχέση με την προστασία των πιο ευάλωτων μελών μιας οικογένειας, όπως τα παιδιά ή οι σύζυγοι, οι οποίοι ενδέχεται να βρεθούν σε μειονεκτική θέση.
Εδώ και χρόνια, στην Ελλάδα προστατεύεται ο θεσμός της οικογένειας και με την καθιέρωση της νόμιμης μοίρας και με ασφαλιστικές δικλείδες.
Το Σύνταγμα της χώρας μας, προβλέπει την υποχρέωση προστασίας της οικογένειας, αφού πρόκειται για μία χώρα με έντονο δημογραφικό πρόβλημα.
Το άρθρο 21 του Συντάγματος, αναφέρει: ” Η οικογένεια, ως θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους, καθώς και ο γάμος, η μητρότητα και η παιδική ηλικία τελούν υπό την προστασία του Κράτους. Το Κράτος μεριμνά για τη διασφάλιση συνθηκών αξιοπρεπούς διαβίωσης όλων των πολιτών μέσω ενός συστήματος ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, όπως νόμος ορίζει”.
Με τις κληρονομικές συμβάσεις, δημιουργούνται νομικά τετελεσμένα και περιορίζονται τα δικαιώματα των παιδιών ή των συζύγων να πετύχουν μία ακύρωση με δικαστική απόφαση μεταγενέστερα.
Σύμφωνα με το άρθρο 25 του Συντάγματος: ” Τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους.
Όλα τα κρατικά όργανα υποχρεούνται να διασφαλίζουν την ανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκησή τους. Τα δικαιώματα αυτά ισχύουν και στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν. Οι κάθε είδους περιορισμοί που μπορούν κατά το Σύνταγμα να επιβληθούν στα δικαιώματα αυτά πρέπει να προβλέπονται είτε απευθείας από το Σύνταγμα είτε από το νόμο, εφόσον υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού και να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας.
Η αναγνώριση και η προστασία των θεμελιωδών και απαράγραπτων δικαιωμάτων του ανθρώπου από την Πολιτεία αποβλέπει στην πραγμάτωση της κοινωνικής προόδου μέσα σε ελευθερία και δικαιοσύνη”.
Καταπατά το θεμελιώδες συνταγματικό δικαίωμα του πολίτη για παροχή έννομης προστασίας από τα Δικαστήρια (άρθρο 20 παρ. 1 Συντάγματος), το οποίο κατοχυρώνεται και από την κυρωθείσα με το ν.δ. 53/1974 Ευρωπαϊκή Σύμβαση της Ρώμης του 1950 για τα δικαιώματα του ανθρώπου (ΕΣΔΑ άρθρα 6 και 13) και αποτελεί θεμελιώδη αρχή του κράτους δικαίο.
Κατά πολλούς,Θέτει αδικαιολόγητο δικονομικό φραγμό στην παροχή εννόμου προστασίας από τα Δικαστήρια, που ισοδυναμεί με άμεση κατάργηση του σχετικού δικαιώματος.
Σήμερα, εάν ο κληρονομούμενος επιθυμεί να μεταβιβάσει ακίνητα ή κινητά σε τρίτο πρόσωπο εκτός οικογένειας , μπορεί να το πράξει με την διαδικασία της αγοραπωλησίας με συμβολαιογραφική πράξη ή της δωρεάς εν ζωή. Το βασικό χαρακτηριστικό της κληρονομικής σύμβασης, είναι ότι δημιουργεί νομικές υποχρεώσεις για όλα τα μέρη, περιορίζοντας τις μελλοντικές αλλαγές από την πλευρά του κληρονομούμενου, κάτι που διαφέρει από τη διαθήκη, όπου ο διαθέτης μπορεί να αλλάξει τη βούλησή του μέχρι το θάνατό του.
Η εισαγωγή αυτής της δυνατότητας, καταργεί τον παραδοσιακό περιορισμό της νόμιμης μοίρας, η οποία μέχρι τώρα διασφάλιζε ότι ένα μέρος της περιουσίας του αποβιώσαντος έπρεπε υποχρεωτικά να πάει στους άμεσους συγγενείς του, ανεξάρτητα από τη δική του επιθυμία.
Με τις κληρονομικές συμβάσεις, οι πολίτες θα μπορούν να αποφασίζουν ελεύθερα για την περιουσία τους, χωρίς να δεσμεύονται από αυτούς τους περιορισμούς. Σε χώρες του εξωτερικού, εφαρμόζονται εδώ και χρόνια, οι κληρονομικές συμβάσεις, αλλά στις συγκεκριμένες χώρες, το Κτηματολόγιο έχει ολοκληρωθεί εδώ και δεκαετίες, οι Δικηγόροι συντάσσουν εκεί τις συμβολαιογραφικές πράξεις και όχι οι συμβολαιογράφοι, δεν προστατεύεται εκεί η παραδοσιακή οικογένεια όπως στην Ελλάδα, δεν έχουν τα ήθη και έθιμα της Ελλάδος, στις χώρες αυτές υπάρχουν κατοχυρωμένες ασφαλιστικές δικλείδες, στις χώρες αυτές υπάρχουν ασφαλείς ηλεκτρονικές υπηρεσίες εδώ και δεκαετίες και η έκδοση των δικαστικών αποφάσεων ΔΕΝ καθυστερεί όπως στην χώρα μας.
Παρόλα αυτά, στις χώρες αυτές (αφού δεν επιτρέπεται μεταγενέστερη τροποποίηση από τον κληρονομούμενο) , σε πολλές περιπτώσεις έχει αποδειχθεί δικαστικά ότι η κληρονομική σύμβαση υπήρξε προϊόν απάτης ή πλάνης . Εδώ και χρόνια, στην χώρα μας, η στενή οικογένεια προστατεύεται με την νόμιμη μοίρα. Η νόμιμη μοίρα αποτελεί έναν θεσμό που συμβάλλει στην προστασία του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος του διαθέτη, περιορίζοντας έτσι την «ελευθερία του διατιθέναι» του κληρονομουμένου. Η νόμιμη μοίρα αποτελεί την ελάχιστη νομοθετική πρόβλεψη διασφάλισης του κληρονόμου που δεν κληρονομεί τίποτα από τη διαθήκη, δίνοντάς του τη δυνατότητα να αποκτήσει ένα μερίδιο επί της κληρονομητέας περιουσίας.
Ισχύει ανεξάρτητα από τη βούληση του διαθέτη και αφορά μόνο στενούς συγγενείς του κληρονομουμένου. Οι κατιόντες και οι γονείς του κληρονομουμένου, καθώς και ο σύζυγος που επιζεί ή το επιζών πρόσωπο με το οποίο ο κληρονομούμενος συνήψε σύμφωνο συμβιώσεως, οι οποίοι θα είχαν κληθεί ως εξ αδιαθέτου κληρονόμοι, έχουν δικαίωμα νόμιμης μοίρας στην κληρονομία (άρθρο 1825 του Αστικού Κώδικα και άρθρο 11 του Νόμου 3719/2008).
Η νόμιμη μοίρα είναι το μισό της εξ αδιαθέτου μερίδας. Ο νόμιμος μεριδιούχος κατά το ποσοστό αυτό συμμετέχει ως αναγκαίος κληρονόμος (άρθρο 1825 του Αστικού Κώδικα).
Ο υπολογισμός του ποσοστού αυτού είναι σύνθετος. Λαμβάνονται κατ’ αρχήν υπόψη καταλογιστέες παροχές που ήδη έλαβε ο μεριδούχος από τον κληρονομούμενο και αποτιμάται η συνολική (πλασματική) αξία της κληρονομίας (άρθρα 1830-1834 του Αστικού Κώδικα).
Κάθε περιορισμός του μεριδιούχου από τη διαθήκη, όσο βαρύνει τη νόμιμη μοίρα, θεωρείται σαν να μην έχει γραφεί (άρθρο 1829 του Αστικού Κώδικα). Με την αγωγή της μέμψεως άστοργης δωρεάς, ο νόμιμος μεριδιούχος μπορεί να ζητήσει την ανατροπή δωρεάς εν ζωή που έκανε ο κληρονομούμενος, εφόσον η κληρονομία που υπάρχει κατά τον χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου δεν επαρκεί για την κάλυψη της νόμιμης μοίρας. Το δικαίωμα ασκήσεως της αγωγής παραγράφεται δύο χρόνια μετά τον θάνατο του κληρονομουμένου (άρθρα 1835-1838 του Αστικού Κώδικα).
Ο νόμιμος μεριδιούχος δεν λαμβάνει τη νόμιμη μοίρα αν αποκληρωθεί από τον κληρονομούμενο (άρθρα 1839-1845) ή αν κηρυχθεί ανάξιος κληρονόμος (άρθρα 1860-1864). Ο νόμιμος μεριδούχος μπορεί να αποποιηθεί την κληρονομία (άρθρα 1847-1859 του Αστικού Κώδικα) ή να παραιτηθεί του δικαιώματος της νόμιμης μοίρας (άρθρο 1826 του Αστικού Κώδικα). Υπάρχουν έξι τάξεις εξ αδιαθέτου κληρονομικής διαδοχής. Δεν καλείται στην κληρονομία πρόσωπο που μετέχει σε μία τάξη, εφόσον υπάρχει άλλο πρόσωπο από προηγούμενη τάξη που καλείται στην κληρονομία (άρθρο 1819 του Αστικού Κώδικα):
Α. Στην πρώτη τάξη της εξ αδιαθέτου κληρονομικής διαδοχής καλούνται οι κατιόντες του κληρονομουμένου. Η διαδοχή γίνεται κατά ρίζες. Ο πλησιέστερος κατιών αποκλείει τον απώτερο της ίδιας ρίζας. Τα τέκνα κληρονομούν κατ’ ισομοιρία (άρθρο 1813 του Αστικού Κώδικα).
Στην πρώτη τάξη μετέχει και ο επιζών σύζυγος, ο οποίος λαμβάνει ποσοστό ενός τετάρτου στην κληρονομία (άρθρο 1820 του Αστικού Κώδικα).
Στην πρώτη τάξη μετέχει και το επιζών πρόσωπο, με το οποίο ο κληρονομούμενος συνήψε σύμφωνο συμβιώσεως και λαμβάνει ποσοστό ενός έκτου στην κληρονομία (άρθρο 11 του Νόμου 3719/2008).
Β. Στην δεύτερη τάξη της εξ αδιαθέτου κληρονομικής διαδοχής καλούνται μαζί οι γονείς του κληρονομουμένου, οι αδελφοί, καθώς και τα τέκνα και οι εγγονοί των αδελφών που έχουν πεθάνει πριν από τον κληρονομούμενο ή έχουν αποποιηθεί ή κηρυχθεί ανάξιοι. Οι γονείς και αδελφοί κληρονομούν κατ’ ισομοιρία και τα τέκνα ή οι εγγονοί αδελφών που έχουν πεθάνει πριν από τον κληρονομούμενο ή έχουν αποποιηθεί ή κηρυχθεί ανάξιοι κληρονομούν κατά ρίζες (άρθρο 1814 του Αστικού Κώδικα).
Ετεροθαλείς αδελφοί, αν συντρέχουν με γονείς ή με αμφιθαλείς ή με τέκνα ή εγγονούς αμφιθαλών αδελφών, λαμβάνουν το μισό της μερίδας που ανήκει στους αμφιθαλείς. Το μισό επίσης λαμβάνουν και τα τέκνα ή οι εγγονοί ετεροθαλών αδελφών που έχουν πεθάνει πριν από τον κληρονομούμενο ή έχουν αποποιηθεί ή κηρυχθεί ανάξιοι (άρθρο 1815 του Αστικού Κώδικα).
Στην δεύτερη τάξη μετέχει και ο επιζών σύζυγος, ο οποίος λαμβάνει την μισή κληρονομία (άρθρο 1820 του Αστικού Κώδικα). Στην δεύτερη τάξη μετέχει και το επιζών πρόσωπο, με το οποίο ο κληρονομούμενος συνήψε σύμφωνο συμβιώσεως και λαμβάνει ποσοστό ενός τρίτου στην κληρονομία (άρθρο 11 του Νόμου 3719/2008).
Γ. Στην τρίτη τάξη της εξ αδιαθέτου κληρονομικής διαδοχής καλούνται οι παππούδες και οι γιαγιάδες του κληρονομουμένου και από τους κατιόντες τους τα τέκνα και οι εγγονοί.
Αν κατά τον χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου ζουν οι παππούδες και οι γιαγιάδες και των δύο γραμμών και δεν έχουν αποποιηθεί ή κηρυχθεί ανάξιοι, κληρονομούν μόνον αυτοί κατ’ ισομοιρία.
Αν κατά τον χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου δεν ζει ο παππούς ή η γιαγιά από την πατρική ή την μητρική γραμμή ή έχουν αποποιηθεί ή κηρυχθεί ανάξιοι, στη θέση εκείνου που δεν ζει ή αποποιήθηκε ή κηρύχθηκε ανάξιος υπεισέρχονται τα τέκνα και οι εγγονοί του. Αν δεν υπάρχουν τέκνα και εγγονοί ή έχουν αποποιηθεί ή κηρυχθεί ανάξιοι, η μερίδα αυτού που έχει πεθάνει ή έχει αποποιηθεί ή κηρυχθεί ανάξιος περιέρχεται στον παππού ή την γιαγιά της ίδιας γραμμής και, αν δεν υπάρχει ή έχει αποποιηθεί ή κηρυχθεί ανάξιος, στα τέκνα και στους εγγονούς του. Αν κατά τον χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου δεν ζουν ο παππούς και η γιαγιά ή έχουν αποποιηθεί ή κηρυχθεί ανάξιοι, είτε από την πατρική είτε από την μητρική γραμμή και δεν υπάρχουν τέκνα και εγγονοί αυτών ή έχουν αποποιηθεί ή κηρυχθεί ανάξιοι, κληρονομούν μόνον ο παππούς ή η γιαγιά ή τα τέκνα και οι εγγονοί τους από την άλλη γραμμή.
Τα τέκνα κληρονομούν κατ’ ισομοιρία και αποκλείουν τους εγγονούς της ίδιας ρίζας. Οι εγγονοί κληρονομούν κατά ρίζες (άρθρο 1816 του Αστικού Κώδικα).
Στην τρίτη τάξη μετέχει και ο επιζών σύζυγος, ο οποίος λαμβάνει την μισή κληρονομία (άρθρο 1820 του Αστικού Κώδικα).
Στην τρίτη τάξη μετέχει και το επιζών πρόσωπο, με το οποίο ο κληρονομούμενος συνήψε σύμφωνο συμβιώσεως και λαμβάνει ποσοστό ενός τρίτου στην κληρονομία (άρθρο 11 του Νόμου 3719/2008).
Δ. Στην τέταρτη τάξη της εξ διαθέτου κληρονομικής διαδοχής καλούνται οι προπαππούδες και οι προγιαγιάδες του κληρονομουμένου, οι οποίοι κληρονομούν κατ’ ισομοιρία και ανεξαρτήτως γραμμών (άρθρο 1817 του Αστικού Κώδικα). Στην τέταρτη τάξη μετέχει και ο επιζών σύζυγος, ο οποίος λαμβάνει την μισή κληρονομία (άρθρο 1820 του Αστικού Κώδικα).
Στην τέταρτη τάξη μετέχει και το επιζών πρόσωπο, με το οποίο ο κληρονομούμενος συνήψε σύμφωνο συμβιώσεως και λαμβάνει ποσοστό ενός τρίτου στην κληρονομία (άρθρο 11 του Νόμου 3719/2008).
Ε. Στην πέμπτη τάξη της κληρονομικής διαδοχής καλείται ο επιζών σύζυγος ή το επιζών πρόσωπο με το οποίο ο κληρονομούμενος συνήψε σύμφωνο συμβιώσεως, και λαμβάνει ολόκληρη την κληρονομία (άρθρο 1821 του Αστικού Κώδικα και άρθρο 11 του Νόμου 3719/2008).
Ο διαζευγμένος σύζυγος και το πρόσωπο με το οποίο συνήψε ο κληρονομούμενος σύμφωνο συμβιώσεως το οποίο λύθηκε εν ζωή του κληρονομουμένου, δεν μετέχουν στην εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή. Αποκλείεται από την εξ αδιαθέτου διαδοχή επιζών σύζυγος εναντίον του οποίου ο κληρονομούμενος, έχοντας βάσιμο λόγο διαζυγίου, είχε ασκήσει αγωγή διαζυγίου (άρθρο 1822 του Αστικού Κώδικα).
ΣΤ. Στην έκτη τάξη της εξ αδιαθέτου κληρονομικής διαδοχής καλείται το Ελληνικό Δημόσιο το οποίο λαμβάνει ολόκληρη την κληρονομία με το ευεργέτημα της απογραφής (άρθρο 1824 του Αστικού Κώδικα και άρθρο 118 του Εισαγωγικού Νόμου του Αστικού Κώδικα). Εν κατακλείδι, η κληρονομική σύμβαση έχει καθιερωθεί σε χώρες του εξωτερικού εδώ και χρόνια και έχει δεχθεί σφοδρή κριτική. Μάλιστα, πολλές κληρονομικές συμβάσεις έχουν ακυρωθεί με δικαστικές αποφάσεις λόγω απάτης ή πλάνης. Εκτός από την δυνατότητα μεταβίβασης ακινήτου λόγω πώλησης, υφίσταται στο εξωτερικό και η δυνατότητα ισόβιας προσόδου ή παροχής υπηρεσιών ή διατροφής σε είδος, με παράλληλη διατήρηση του δικαιώματος χρήσης του ακινήτου. Ως πρόσθετη εναλλακτική επισημαίνεται η δυνατότητα σύναψης δανείου ασφαλιζόμενου με ‘αντίστροφη υποθήκη’. Πρόκειται για νέο θεσμό που, αν και δεν είναι ακόμα γνωστός στην Ελλάδα, έχει εξαπλωθεί σε χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης και εμφανίζει μεγάλη δυναμική για το μέλλον. Διαχρονικά, τα εκάστοτε μέλη της κυβέρνησης, δηλώνουν ότι θα πρέπει να αντιγράψουμε τις προηγμένες χώρες του εξωτερικού, αλλά θα πρέπει να ξεκινήσουμε πρώτα από τα θετικά των χωρών αυτών, που θα φέρουν την ανάπτυξη ( σημαντική αύξηση μισθών και συντάξεων στα ευρωπαϊκά πρότυπα, ολοκλήρωση του Κτηματολογίου, σύγχρονες ηλεκτρονικές υπηρεσίες στην δικαιοσύνη, ταχεία απονομή της δικαιοσύνης, αμοιβή επιστημόνων με χρονοχρέωση, εκλογή προέδρου της Δημοκρατίας από τον Λαό, ουσιαστικός έλεγχος των Τραπεζών και όχι ποινές χάδια, ελεγχόμενες τιμές προϊόντων πρώτης ανάγκης στα ράφια, πολεοδομική νομοθεσία που διευκολύνει την οικοδόμηση στα χωριά που δυστυχώς ερημώνουν κ.α.)με την κατάλληλη προσαρμογή στις γεωγραφικές ιδιαιτερότητες, στα ήθη και τα έθιμα μας.
