Ο τότε Πρόεδρος του πενταμελούς δικαστηρίου του Ναυπλίου Αναστάσιος Πολυζωίδης, μαζί με τον δικαστή Γεώργιο Τερτσέτη, αρνήθηκαν να υπογράψουν την απόφαση καταδίκης του ήρωα Θεόδωρου Κολοκοτρώνη κ.α. σε θάνατο για εσχάτη προδοσία, παρά τις ασφυκτικές πιέσεις από την Βασιλεία και την παραπομπή τους στην δίκη “παρωδία”. Σε διαφορετική εποχή, γύρω στο 800 π.Χ. , στην αρχαία Σπάρτη ,ο νομοθέτης Λυκούργος καθιέρωσε με τους νόμους του, ένα πνεύμα ισότητας για όλους και έλεγχο των πάντων.
Αναστάσιος Πολυζωίδης, Γεώργιος Τερτσέτης και Λυκούργος σε διαφορετική εποχή , ήταν από αυτούς τους λίγους που πήγαν κόντρα στο κατεστημένο και συγκρούστηκαν με τα συμφέροντα , με σκοπό την επικράτηση της κοινωνικής δικαιοσύνης. Ο Λυκούργος δημιούργησε τη Γερουσία με 28 γέροντες, καθιέρωσε να υπάρχουν δύο βασιλείς και ίδρυσε ένα είδος Εκκλησίας του Δήμου η οποία ονομάστηκε Απέλλα. Αργότερα καθιερώθηκε η αρχή των Εφόρων. Στον τομέα της οικονομίας έγινε αναδασμός της γης σε ίσους και μόνιμους κλήρους. Η Μεγάλη Ρήτρα θεωρείται το Σύνταγμα της Αρχαίας Σπάρτης, το οποίο διαμορφώθηκε από τον θρυλικό νομοθέτη Λυκούργο. Βάσει του μύθου, ο Λυκούργος δεν είχε συγγράψει νόμους, γι’ αυτό θεωρείται πως η Μεγάλη Ρήτρα είναι παραδοσιακά προφορική.
Οι νόμοι του Λυκούργου, χαρακτηρίστηκαν παγκοσμίως πρωτοποριακοι. Άγαλμα του Λυκούργου , συναντούμε και στο Δικαστήριο Βρυξελλών . Παρομοίως και ο Λυκούργος συνάντησε αντιδράσεις , στην προσπάθεια καθιέρωσης της ισότητας μεταξύ των πολιτών . Οι πιο πλούσιοι κάτοικοι αντέδρασαν, αλλά, τελικά, οι νόμοι του επιβλήθηκαν στη Σπάρτη. Αναφέρεται χαρακτηριστικά στη βιογραφία του, που παραθέτει ο Πλούταρχος, το χτύπημα που δέχτηκε ο Λυκούργος στο πρόσωπο, από τον πλούσιο Σπαρτιάτη Άλκανδρο έπειτα από καταδίωξη. Γενικά, παρά τις αντιδράσεις ή τα εκάστοτε συμφέροντα, δεν νοούνται εκπτώσεις από τους βασικούς κανόνες του Κράτους Δικαίου. Στην Δημοκρατία , οι μειοψηφίες θωρακίζονται απέναντι στην τυραννία της πλειοψηφίας, ενώ τα θεσμικά αντίβαρα, η διάκριση των εξουσιών και ο έλεγχος των νόμων, θέτουν όρια στη λαϊκή κυριαρχία και την κρατική εξουσία. Τα δικαιώματα δεν εξαντλούνται σε εφήμερες νομικές κατασκευές, αντιθέτως φέρουν καθολικές ηθικές και πολιτικές αξιώσεις.
Κατά πολλούς, η διχόνοια βρίσκεται στο DNA των Ελλήνων. Φαίνεται δε ότι αποτελεί και μια πηγή του δυναμισμού τους, τουλάχιστον σύμφωνα με τη ρήση του “φιλοσόφου” Ηρακλείτου: “πόλεμος πατήρ πάντων”. Δεν είναι τυχαίο ότι οι αρχαίοι ήταν, ίσως, ο μοναδικός λαός στον κόσμο που είχε επινοήσει και λάτρεψε μία θεότητα-προσωποποίηση της φιλονικίας και της διχόνοιας: την Έριδα. Κατά τον Όμηρο ήταν αδερφή και συνοδός του Άρη, θεού του πολέμου.
Το 1833, οι διαφωνίες του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη με την Αντιβασιλεία, τον οδήγησαν, μαζί με άλλους αγωνιστές, στις φυλακές του Ιτς-Καλέ στο Ναύπλιο ,με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας.
Δυστυχώς, οι αιώνιες “γάγγραινες” της ελληνικής νοοτροπίας , η αχαριστία και η αγνωμοσύνη προς τον ευεργετούντα, ο φιλοτομαρισμός που ωθεί στην επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος και κυρίως η εμφύλια διχόνοια, που από αρχαιοτάτων χρόνων χαρακτηρίζει την ιστορική πορεία της φυλής, οδήγησαν το επίσημο ελληνικό κράτος να προσφέρει την ατιμωτική “ανταπόδοση” στη μεγαλύτερη ιστορική φυσιογνωμία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, το Γέρο του Μοριά. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ήταν Έλληνας αρχιστράτηγος και ηγετική μορφή της επανάστασης του 1821, οπλαρχηγός, πληρεξούσιος, Σύμβουλος της Επικρατείας. Απέκτησε το προσωνύμιο Γέρος του Μοριά. Μετά θάνατον τιμήθηκε από την Ελληνική Πολιτεία με τον βαθμό του Στρατάρχη. Το 1832 ο δικαστής Αναστάσιος Πολυζωίδης, διορίστηκε από την Αντιβασιλεία ,πρόεδρος του πενταμελούς δικαστηρίου του Ναυπλίου που δίκαζε τους Κολοκοτρώνη, Πλαπούτα κ.ά.. Ο Πολυζωίδης τότε μαζί με τον δικαστή Γεώργιο Τερτσέτη, γνωρίζοντας πολύ καλά την αθωότητα των κατηγορουμένων, αρνήθηκε να υπογράψει την απόφαση καταδίκης τους σε θάνατο για εσχάτη προδοσία. Η κίνησή του προκάλεσε τη φυλάκιση και την άγρια κακοποίησή του από την Αντιβασιλεία. Αναμφίβολα η άρνησή του να αποδεχτεί την κρατική παρέμβαση στα της δικαιοσύνης ήταν ενδεικτική της ακεραιότητας του χαρακτήρα του.
Η ανεξαρτησία αποτελεί συστατικό στοιχείο της έννοιας της δικαιοσύνης.
Συχνά γίνεται λόγος για «ανεξάρτητη δικαιοσύνη», αφήνοντας να υπονοηθεί ότι δεν αποκλείεται το φαινόμενο της εξαρτημένης δικαιοσύνης, κάπου αλλού ή και εδώ κάποτε. Εξ αρχής λοιπόν θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η ανεξαρτησία δεν είναι επιθετικός προσδιορισμός, αλλά συστατικό στοιχείο της έννοιας της δικαιοσύνης. Δίχως ανεξαρτησία δεν υπάρχει δικαιοσύνη, ή έστω υπάρχει παρωδία ή μόνο φαινόμενο δικαιοσύνης.
Υπόδειγμα ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης και ανεξάρτητου, αμερόληπτου δικαστή, παραδείγματος προς μίμηση, υπήρξε ο πρόεδρος του δικαστηρίου Αναστάσιος Πολυζωίδης. Στην είσοδο του δικαστικού μεγάρου της Θεσσαλονίκης, συναντάμε την προτομή του προέδρου του δικαστηρίου Αναστάσιου Πολυζωίδη. Προτομή του Πολυζωίδη, συναντάμε επίσης, έξω από το δικαστικό Μέγαρο Ναυπλίου, έξω από το δικαστικό Μέγαρο Σερρών κ.α..
Η καταδικαστική απόφαση , φέρει τις υπογραφές της πλειοψηφίας, αλλά όχι του προέδρου Πολυζωίδη και του δικαστή Τερτσέτη. Οι χωροφύλακες με βρισιές και λασπολογίες και με προτεταμένη τη λόγχη προς τον Πρόεδρο του Δικαστηρίου, τον πιέζουν ασφυκτικά να υπογράψει τη θανατική καταδίκη των αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης. Η απάντηση του Πολυζωΐδη είναι: “Το σώμα μου δύνασθε να το κάμητε όπως θέλετε, αλλά τον στοχασμόν μου, την συνείδησίν μου, δεν θα δυνηθήτε να τα παραβιάσητε”.
Ο ίδιος ο Υπουργός Δικαιοσύνης Κ. Σχοινάς έρχεται στη δίκη για ν’ αποσπάσει την υπογραφή κατά πρώτον λόγο του Προέδρου Πολυζωίδη, αλλά και του δικαστή Τερτσέτη. Επιθυμεί μία “ομόφωνη” απόφαση. Ορμά έξαλλος προς τον Πολυζωίδη, αξιώνοντας να υπογράψει, αλλά λαμβάνει την απάντηση: “Προτιμώ την αποκοπήν της χειρός μου, αλλά δεν υπογράφω”. Οι αστυνομικοί τους τραβούν βιαίως απ’ το δωμάτιο των διασκέψεων, να τους βάλουν στην έδρα να υπογράψουν και να διαβαστεί η απόφαση. Τους χτυπούν με γροθιές, με κλωτσιές, με τους υποκόπανους των όπλων. Τους φτύνουν, τους βρίζουν, σχίζουν τα ρούχα του Προέδρου Πολυζωΐδη.
Ο Πρόεδρος Πολυζωΐδης, κατά πρώτον λόγο, αλλά και ο δικαστής Τερτσέτης εκείνες τις ώρες καθιέρωσαν έμπρακτα την ιδέα της ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ. Η “απόφαση” είχε συνταχθεί απ’ το δικαστή Δ. Σούτσο, συγγενή του Σχινά και απαγγέλθηκε υπογραμμένη απ’ τους τρεις δικαστές Α. Βούλγαρη, Δ. Σούτσο και Φ. Φραγκούλη, υπηρέτες της αυθαιρεσίας και της βίας της κρατικής εξουσίας. “Εις την ακρόασιν της αποφάσεως σταλαγματιές δακρύων έπεφταν από τους οφθαλμούς του Πλαπούτα. Εσυλλογίζετο την ορφάνια των τέκνων του. Ο Κολοκοτρώνης με ατάραχον βλέμμα είπε: Μνήσθητί μου, Κύριε, όταν έλθης εν τη βασιλεία σου”. (Γ. Τερτσέτη, Άπαντα). Η καταδίκη αυτή προκάλεσε κύμα λαϊκής αγανάκτησης και η Αντιβασιλεία αναγκάστηκε να μετατρέψει την ποινή του θανάτου σε ισόβια κάθειρξη και αργότερα σε εικοσαετή κάθειρξη.
Ο Πολυζωίδης επελέγη από την αντιβασιλεία ως πρόεδρος του συγκεκριμένου δικαστηρίου, κυρίως επειδή αρθρογραφούσε εναντίον της ρωσοφιλικης τάσης του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.
Με την ενηλικίωση του Βασιλιά Όθωνα, αποκαταστάθηκε και διορίστηκε αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου και σύμβουλος επικρατείας. Ο Όθωνας απένειμε χάρη στον Πολυζωίδη. Το 1837 διορίστηκε υπουργός Παιδείας και Εσωτερικών. Ως υπουργός Παιδείας ,συνέβαλε καταλυτικά στη θεμελίωση του Εθνικού Πανεπιστημίου, ενώ από τη θέση του υπουργού Εσωτερικών, αγωνίστηκε για την ελευθερία του λόγου. Το 1862 διορίστηκε νομάρχης Αττικοβοιωτίας.
Ο Πολυζωίδης υπήρξε συντάκτης του ελληνικού Συντάγματος του 1822 και κύριος συντάκτης της Διακήρυξης του 1822 ,την οποία συνέταξε σχεδόν εξ ολοκλήρου. Αλλα έργα του είναι: “Σύντομος πραγματεία περί των ειρηνοποιών και ορκωτών κριτών της Αγγλίας”, “Γεωγραφικά”, “Ελληνικά”, “Νεοελληνικά” και “Γενική Ιστορία”. Πολλοί νομικοί και ιστορικοί, διαχρονικά ασχολούνται με την ιστορική – πολιτική και νομική σημασία της δίκης των Θ. Κολοκοτρώνη και Δ. Πλαπούτα που κατηγορήθηκαν για συνωμοσία κατά του Βασιλέως. Η δίκη διεξήχθη την άνοιξη του 1834 στο «Βουλευτικόν» του Ναυπλίου και διήρκεσε έξι εβδομάδες.
Η πρώτη αυτή μεγάλη δίκη της νεότερης Ελλάδας προσφέρεται για διαχρονικό προβληματισμό σχετικά με την φυσιογνωμία του νεωτερικού ελληνικού κράτους, τα κομματικά πάθη που διχάζουν, τον ρόλο των ξένων δυνάμεων, αλλά και τις παρεμβάσεις της πολιτικής εξουσίας στην απονομή της δικαιοσύνης. Αναδεικνύει τη δύναμη του δικανικού λόγου και της ελεύθερης συνείδησης ,συνάμα, δε, μεταφέρει το μήνυμα της ενότητας στη μακρά πορεία για την εθνική ολοκλήρωση. Στις 24 Σεπτεμβρίου 1834 στο ίδιο πάλι δικαστήριο, ήσαν κατηγορούμενοι οι δύο δικαστές: Πολυζωίδης και Τερτσέτης.
Κατήγορος ήταν ο Μάσον. Η Κατηγορία: Άρνησης Υπηρεσίας.
Τερτσέτης: «Ποιος είσαι εσύ που παίζεις με ημάς εις την γη της γεννήσεώς μας;»
Όρθιο το ακροατήριο χειροκροτεί και επευφημεί τους κατηγορουμένους. Ο Πρόεδρος του δικαστηρίου Σωμάκης , διαβάζει την αθωωτική απόφαση.
Η δικαιοσύνη, η ελληνική δικαιοσύνη εθριάμβευε για δεύτερη φορά. Να θυμηθούμε αποσπάσματα της απολογίας του Πολυζωίδη. Ήταν λόγος πύρινος, αιώνιος, διαχρονικός.
«…σήμερα έχω ό,τι δεν είχα ως Δικαστής. Ελευθερία. Ελευθερία να εκφράσω τη σκέψη μου… ο τόπος αυτός είναι σκληρός, το αίμα έχει κάνει το χώμα πέτρα, το κλίμα είναι ύπουλο, βαρύ. Είτε από ελονοσία, όπως ο Λόρδος Μπάιρον, είτε από πιστόλι και μαχαίρι θα πεθαίνουν οι ξένοι. Η Ελλάδα αργά ή γρήγορα ξερνά τα ξένα σώματα που πάνε να κολλήσουν πάνω της. Κι ας έχουν τις καλύτερες προθέσεις. Η έννοια του δικαίου είναι σχετική. Το δίκαιο για να είναι δίκαιο έχει ανάγκη από ιθαγένεια, από εθνισμό. Ποιος είναι ο εθνισμός σου Επίτροπε;
Ξέρεις να λες Ελλάδα στα ελληνικά. Μα τίποτα δεν νιώθεις απ’ ότι σπουδαίο, μεγάλο και αιώνιο κρύβει τούτη η λέξη στα σπλάχνα της. Δεν έχεις θέση στην ελληνική δικαιοσύνη Επίτροπε. Είσαι εκτός! Φύσει και θέσει… κάθε σπιθαμή που καταλαμβάνει αυτή τη στιγμή η ύπαρξή σου είναι του Κολοκοτρώνη Επίτροπε!… αλλά ποιος είσαι εσύ που θα του ζητήσεις να πληρώσει για τα σφάλματά του; Μα αυτός είναι η Ελλάδα, κύριε Μάσον…
Είστε υποκριταί γιατί λέτε ότι αγαπάτε την Ελλάδα, αλλά ζητάτε να αποκεφαλίσετε τους Έλληνες! Και τι Ελλάδα θα απομείνει χωρίς τους Έλληνες; Μήπως θέλετε να σφάξετε εμάς για να κατοικηθεί από εσάς; Ω, φιλέλληνες! Φως ζητήσαμε, σκοτάδι μας φέρατε! Έχετε μίσος για το γένος μας, που πάντα μέσα σ’ ολόκληρη την ιστορία του στάθηκε αντίθετο στους Τυράννους και την τυραννία. Γιατί, όντας τούτος ο τόπος πέρασμα για άλλες θάλασσες, για μεγάλα κέρδη και συμφέροντα, έχει το κακό ιδίωμα να κατοικείται από έναν δύσκολο, ατίθασο και υπερήφανο λαό. Πάσα διαφωνία μεταξύ Ελλήνων είναι διαφωνία μεταξύ Ηρώων».
Σε διαφορετική εποχή, ο Λυκούργος της Σπάρτης, καθιέρωσε την ισότητα των πολιτών και όχι έναν Βασιλιά του λαού, αλλά δύο Βασιλείς ταυτόχρονα. Η Σπάρτη είχε δύο βασιλείς, οι οποίοι όμως δεν είχαν µεγάλη εξουσία. Όταν ξεσπούσε πόλεμος, γίνονταν αρχηγοί του στρατού.
Τα σοβαρά ζητήματα τα συζητούσαν στην Απέλλα και έπαιρναν τις κατάλληλες αποφάσεις. Στη συνέλευση αυτή έπαιρναν µέρος µόνο οι Σπαρτιάτες που ήταν πάνω από τριάντα χρόνων. Εκεί ανακοινώνονταν τα θέµατα και οι Σπαρτιάτες έλεγαν τη γνώμη τους, αν συµφωνούσαν ή διαφωνούσαν. Η ‘Μεγάλη Ρήτρα’ του Λυκούργου προέβλεπε μεταξύ άλλων και τη διακυβέρνηση από την Γερουσία, τους πέντε Εφόρους και την Απέλλα. Ο πρωτότυπος θεσμός της βασιλείας από δύο βασιλείς προέρχεται από τα γένη των Αγιδών και των Ευρυποντιδών.
Στον Λυκούργο αποδίδεται η περίφημη Μεγάλη Ρήτρα, που αναφέρεται στα κύρια στοιχεία του σπαρτιατικού πολιτεύματος. Δικό του έργο θεωρείται η διαίρεση της χώρας σε αναπαλλοτρίωτους ίσους κλήρους (που τους μοίρασε στους ελεύθερους πολίτες), η εισαγωγή βαριών και σιδερένιων νομισμάτων αντί των χρυσών και ασημένιων (για να αποθαρρύνεται η συσσώρευση πλούτου), η σιδερένια πειθαρχία των πολιτών, η ανάθεση της ανατροφής των παιδιών στην πολιτεία, η υποχρέωση της υποταγής των νεότερων στους γεροντότερους καθώς και η θέσπιση της γερουσίας, με τη συμμετοχή των δύο βασιλιάδων. Η διαμόρφωση των νόμων ήταν δικό της έργο, ενώ η τελική τους έγκριση ανήκε στην Απέλλα. Αυτοί οι θεσμοί στάθηκαν ως οι θεμελιώδεις αρχές του σπαρτιατικού πολιτεύματος.
Σύμφωνα με τον ορισμό του Παγκόσμιου Προγράμματος Δικαιοσύνης, το κράτος δικαίου σήμερα ,είναι ένα σύστημα που ακολουθεί τέσσερεις οικουμενικές αρχές. Σύμφωνα με αυτές τις αρχές «αρχικά η κυβέρνηση, οι αξιωματούχοι και οι κρατικοί παράγοντες είναι υπόλογοι σύμφωνα με τον νόμο. Κατόπιν οι νόμοι είναι σαφείς, δημοσιοποιούνται και εφαρμόζονται ομοιόμορφα και προστατεύουν θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, στα οποία συμπεριλαμβάνεται η ασφάλεια των ατόμων και των αγαθών. Η διαδικασία με την οποία θεσπίζονται και επιβάλλονται οι νόμοι είναι προσβάσιμη, δίκαιη και αποτελεσματική. Τέλος, η δικαιοσύνη αποδίδεται έγκαιρα από ικανούς, ηθικούς, και ανεξάρτητους εκπροσώπους σε ικανό αριθμό, οι οποίοι διαθέτουν επαρκείς πόρους και αντικατοπτρίζουν την κοινότητα που υπηρετούν». Η έννοια, αν όχι η φράση συνολικά, ήταν γνωστή σε αρχαίους φιλοσόφους όπως ο Αριστοτέλης, ο οποίος έγραψε ότι «θα έπρεπε να κυβερνά ο νόμος».
