Το Όνομά μας δεν είναι η Ψυχή μας!

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 η «βυζαντινή διένεξη» Αθήνας-Σκοπίων γύρω από το όνομα Μακεδονία, προκάλεσε ένα πρωτοφανές εθνικιστικό ντόπινγκ στους λαούς και των δύο γειτονικών χωρών. Ο εθνικιστικός πυρετός που προσέβαλε μεγάλα τμήματα της ελληνικής κοινωνίας, κινητοποιώντας μάλιστα και τις κοινότητες της διασποράς για να συμμετάσχουν αποφασιστικά σ’ έναν «οικουμενικό πολιτισμικό πόλεμο» για την υπεράσπιση του ονόματος Μακεδονία, δεν είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα για την ελληνική πλευρά καθώς, πάνω από 120 χώρες, αναγνώρισαν ως τις μέρες μας τα Σκόπια ως «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Η διένεξη συνεχίζεται αμείωτη το τελευταίο διάστημα με τους βόρειους γείτονές μας να υπερασπίζονται με ασίγαστο πάθος το συνταγματικό όνομα της χώρας τους και κατ’ επέκταση τη νεότευκτη εθνική τους ταυτότητα και την Ελλάδα να επιθυμεί πλέον έναν συμβιβασμό πάνω σε μία σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσανατολισμό. Το θερμόμετρο τον τελευταίο καιρό έχει ανέβει ψηλά και οι εθνικιστές πολιτικοί και των δύο πλευρών τρίβουν τα χέρια τους. Μάλιστα, τον εθνικιστικό πυρετό γύρω από τη διαμάχη με την Ελλάδα για το όνομα Μακεδονία, εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο και ο ηγέτης του VMRO Νίκολα Γκρουέφσκι για να επανεκλεγεί πανηγυρικά με ένα ποσοστό άνω του 46% –ένα πρωτοφανές ποσοστό για την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, που κατοικείται κατά 35% από διάφορες εθνικές μειονότητες με πολυαριθμότερη την αλβανική (27% του πληθυσμού της χώρας).

Αποτελεί κοινό μυστικό ότι μία από τις σημαντικότερες πληγές των βαλκανικών λαών είναι ο εθνικισμός. Οι εθνικιστές, ως γνωστόν, δεν φημίζονται για την έφεσή τους στην ιστορική αλήθεια. Κάνουν πλιάτσικο στην Ιστορία και το προπαγανδιστικό αποτέλεσμα αυτής της κακοποίησης το παρουσιάζουν ως «ιστορική αλήθεια». Έτσι η σημερινή διαμάχη για το όνομα Μακεδονία προεκτείνεται και στο παρελθόν και καταλήγει στη διεκδίκηση του μονοπωλίου της κληρονομιάς των αρχαίων Μακεδόνων και των ενδοξότερων τέκνων τους, του Φιλίππου και Αλεξάνδρου. Για τους εθνικιστές των Σκοπίων οι αρχαίοι Μακεδόνες ήταν διαφορετικός λαός από τους Έλληνες, με ευδιάκριτα φυλετικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά. Όμως οι απόψεις αυτές δεν συμφωνούν με την Ιστορία και την Αρχαιολογία. Ό,τι και να λέγεται για τους αρχαίους Μακεδόνες μερικά πράγματα είναι αναμφισβήτητα ακόμη και από τους κακοπροαίρετους. Τα ονόματά τους ήταν ελληνικά, η γλώσσα τους –τουλάχιστον της ελίτ τους– ήταν ελληνική, οι θεοί τους ήταν ελληνικοί, τα θέατρα και ο πολιτισμός τους φώναζαν Ελλάδα. Έτσι το αν οι αρχαίοι Μακεδόνες ήταν ελληνικής καταγωγής ή προϊόν σταθερού και μακροχρόνιου εξελληνισμού των αρχαίων Ιλλυριών ή Θρακών της περιοχής, αυτό είναι το μόνο που μπορεί να συζητηθεί. Αλλά αυτό είναι ένα ζήτημα που αφορά τους ιστορικούς, τους φιλολόγους, τους λόγιους και γενικά τους ειδικούς. Δεν αφορά τους πολιτικούς, ειδικά μάλιστα τους εθνικιστές πολιτικούς.

Από την άλλη το αν οι Σλαβομακεδόνες πολίτες της ΠΓΔΜ έχουν σήμερα το δικαίωμα ή όχι να αυτοαποκαλούνται «Μακεδόνες» αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί κανείς πλέον να τους το απαγορεύσει ή, ακόμη περισσότερο, να τους εμποδίσει. Άσχετα με ότι λέγεται περί ύπαρξης ή όχι «μακεδονικού έθνους», η πραγματικότητα είναι πως υπάρχουν πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι στα βόρεια σύνορά μας, που επισήμως αυτοαποκαλούνται εθνικά «Μακεδόνες» εδώ και πάνω από τρεις γενιές. Είναι γνωστό πως ο αυτοπροσδιορισμός ενός λαού δεν μπορεί να αλλάξει, και μάλιστα εκβιαστικά. Δεν υπάρχει ιστορικό προηγούμενο σε κάτι τέτοιο. Εμείς μπορούμε να τους αποκαλούμε όπως θέλουμε: Σκοπιανούς, Βαρδαριώτες, FYROMίτες, Σλαβομακεδόνες κ.ά. αλλά αυτοί δεν πρόκειται να αποκαλούν τον εαυτό τους διαφορετικά από Μακεντόντσι («Μακεδόνες»). Και αυτό είναι κάτι που δεν πρόκειται να αλλάξει, ακόμη κι αν επιτευχθεί συμβιβασμός στο ζήτημα της ονομασίας κι αποκαλούμε πλέον τα Σκόπια «Βόρεια Μακεδονία», «Νέα Μακεδονία» κλπ. Ακόμη και τότε, αυτοί θα είναι «εθνικά Μακεδόνες» κι εμείς «εθνικά Έλληνες», όσο κι αν μας πληγώνει κάτι τέτοιο, ειδικά εμάς τους Έλληνες της Μακεδονίας…

Υπάρχει όμως και το εξής ενδιαφέρον ενδεχόμενο: Η επιμονή των γειτόνων μας Σλαβομακεδόνων να ταυτιστούν σε φαντασιακό επίπεδο με το όνομα Μακεδονία και τους αρχαίους Μακεδόνες, αποτελεί ίσως μία λανθάνουσα επιθυμία τους –σε μακροχρόνια προοπτική– να ενταχθούν στην ιστορική και πολιτιστική σφαίρα του Ελληνισμού. Αυτό ίσως θα έχει ως συνέπεια στο μέλλον την απομάκρυνσή τους από τον πολιτισμικό Σλαβισμό και στην ενσωμάτωσή τους στην ελληνική γεωπολιτική και γεωπολιτισμική σφαίρα επιρροής. Αλλά για να γίνει αυτό θα πρέπει η νέα ελληνική εθνική ταυτότητα να πάψει να είναι κλειστοφοβική και να γίνει ανοικτή προς το «Άλλο» και το διαφορετικό.

Οι Έλληνες, με την εμπειρία της δημοκρατίας και των ευρωπαϊκών αξιών που υιοθέτησαν εντασσόμενοι στην Ε.Ε., θα πρέπει να συμπεριφέρονται ως Ευρωπαίοι στα Βαλκάνια και όχι ως Βαλκάνιοι στην Ευρώπη. Πρέπει να δίνουν θετικό παράδειγμα με τη συμπεριφορά, την ανεκτικότητα και τις δημοκρατικές τους αξίες και όχι να παρασύρονται απερίσκεπτα σε καυγάδες με τον κάθε θερμοκέφαλο Βαλκάνιο εθνικιστή. Επιτέλους ας μην χάνουμε το δάσος από τα δένδρα! Να μην ξεχνάμε πως ο στόχος είναι να μην δημιουργήσουμε νέα αιματοβαμμένα σύνορα, αλλά να καταντήσουμε τα υπάρχοντα σύνορα άνευ σημασίας. Αυτό πιστεύω πρέπει να είναι και το όραμα της ενωμένης Ευρώπης των λαών, για το οποίο αξίζει να παλεύει κανείς…

Γιώργος Στάμκος, συγγραφέας και εκδότης-διευθυντής του περιοδικού ΖΕΝΙΘ.