Παρά την ανάπαυλα λόγω της πανδημίας , η Μέση Ανατολή εξακολουθεί να αλλάζει και οι νέες τάσεις στην οικονομία είναι εμφανείς, στην δημόσια ζωή και στις διεθνείς σχέσεις. Δείχνει ότι η περιοχή διατηρεί τον μακροπρόθεσμο ρόλο της ως σταθμός ενέργειας και αναζητά τρόπους να ξεπεράσει το κληροδότημα της ενεργειακής κρίσης της επονομαζόμενης Arab Spring.
Μιλώντας από οικονομική σκοπιά δύο θέματα είναι τα πιο σχετικά για τις χώρες της Μέσης Ανατολής-οι ενεργειακές αγορές και η ανάκαμψη μετά την πανδημία. Οι περισσότεροι συμμετέχοντες στην βιομηχανία ενέργειας ενστερνίζονται την πεποίθηση για ζήτηση υδρογονανθράκων στις παγκόσμιες αγορές μακροπρόθεσμα, παρά τη συνεχιζόμενη ενεργειακή μετάβαση. Οι ειδικοί δηλώνουν ότι αυτή η διαδικασία δεν θα είναι επαναστατική ,αλλά εξελικτική, δηλαδή δεν θα συμβεί λόγω της βιαστικής απόρριψης των ορυκτών καυσίμων αλλά μέσω της εισαγωγής νέων λύσεων και πιο αποτελεσματικού εξοπλισμού. Η απόρριψη έχει παρεμποδιστεί από τους φόβους των κυβερνήσεων για την επιβολή φόρων στις εκπομπές ρύπων. Είναι σημαντικό ότι ακόμη και οι Δυτικοί πολιτικοί οι οποίοι έδωσαν πολύ μεγάλη προσοχή στην κλιματική ατζέντα πριν έρθουν στην εξουσία τώρα-μετά την εκλογή τους-συμπεριφέρονται πολύ πιο συγκρατημένα. Την ίδια στιγμή, η πρόκληση/δυσκολία για τη βιομηχανία είναι να δημιουργήσει μία ισορροπία ανάμεσα στην ενεργειακή ασφάλεια και την προστασία του κλίματος εν όψει της αυξανόμενης ζήτησης για ενέργεια.
Μία πιθανή απάντηση είναι το ονομαζόμενο πράσινο πετρέλαιο, που παράγεται με ελάχιστη ζημιά στο περιβάλλον. Ωστόσο, για να επιτευχθεί αυτό ,το πρόβλημα της ελλιπούς επένδυσης πρέπει να λυθεί, γεγονός το οποίο εγείρει το ερώτημα της διατήρησης των αρκετά υψηλών τιμών του πετρελαίου Πολύ έντονη προσοχή δίνεται στις συνεργασίες στον ενεργειακό τομέα προς όφελος της διατήρησης της σταθερότητας της παγκόσμιας ενεργειακής αγοράς.
Οι ειδικοί συμφωνούν ότι για τη φυσιολογική ανάπτυξη και εξερεύνηση των κοιτασμάτων είναι απαραίτητο να διατηρηθεί η τιμή ανά βαρέλι στο επίπεδο των 70-80 δολαρίων, καθώς αλλιώς θα είναι αδύνατο να παρέχονται οι απαιτούμενοι όγκοι των επενδύσεων στην παραγωγή και την επεξεργασία. Από αυτήν την άποψη, ο σημαντικός ρόλος θα καθοριστεί από το OPEC+ format , ο οποίος θεωρείται ότι είναι ένας αποτελεσματικός- ήδη-. εδραιωμένος μηχανισμός. Το στοίχημα στον μηχανισμό αυτό είναι μία σημαντική τάση. Δίνει ελπίδα για το τέλος του πολέμου των τιμών.
Από τις αρχές του 2022,οι τάσεις στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής –σαν σύνολο-έγιναν ξεκάθαρες. Παρά την αισιοδοξία η οποία κυριάρχησε στους κύκλους των ειδικών ένα χρόνο πριν, η ανάκαμψη των οικονομιών των χωρών της περιοχής μετά την πανδημία ήταν πιο αργή από το αναμενόμενο. Ο πληθωρισμός και η αύξηση του κόστους ζωής έγιναν σοβαρό πρόβλημα. Μία διαφορετική αιτία ανησυχίας είναι η αύξηση στις τιμές τροφίμων .καθώς αυτή χτυπάει περισσότερο το κομμάτι των χαμηλών εισοδημάτων του πληθυσμού. Μία άλλη δυσκολία είναι το πρόβλημα του δημοσίου χρέους, το οποίο έχει αυξηθεί σημαντικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας, διότι οι κυβερνήσεις ενεργά κατέληξαν σε διαφορετικά μέτρα στήριξης, δημιουργώντας σοβαρή πίεση στους προϋπολογισμούς. Το πρόβλημα με την αύξηση στις τιμές τροφίμων ίσως επιδεινωθεί λόγω της κρίσης στην Ουκρανία, η οποία, μαζί με τη Ρωσική Ομοσπονδία, είναι σημαντικός προμηθευτής τροφίμων στην παγκόσμια αγορά.
Όλα αυτά θέτουν υπό αμφισβήτηση την ασφάλεια τροφίμων στις χώρες της Μέσης Ανατολής. Με φόντο τις συνεχιζόμενες, και -σε πολλά μέρη- επιδεινωμένες οικονομικές δυσκολίες, θα πρέπει να υπολογίσουμε με την απειλή πιθανών ξεσπασμάτων δυσαρέσκειας του γενικού πληθυσμού, ιδιαιτέρως εν μέσω της αρκετά ραγδαίας φτωχοποίησης της μεσαίας τάξης και το διευρυμένο χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς.
Ένα χρόνο πριν, οι συμμετέχουσες χώρες στη Διάσκεψη Valdai Club σημείωσαν ότι η κοινωνική αντίθεση δεν έχει ανανεωθεί στη Μέση Ανατολή, και αργά ή γρήγορα αυτό θα οδηγήσει σε κοινωνική και πολιτική αστάθεια. Επιπλέον, ακόμη και το μοντέλο δημοκρατικοποίησης της Τυνησίας ,το οποίο θεωρήθηκε το πιο πετυχημένο ως επακόλουθο του “Arab Spring”, αποδείχτηκε να είναι ανεπαρκές, και δεν παρείχε λύση στα προβλήματα της χώρας.
Υπό αυτήν την έννοια, το ερώτημα του ρόλου των νέων στις κοινωνικές διαδικασίες στις χώρες της Μέσης Ανατολής παραμένει σχετικό..Η αρνητική εμπειρία της προηγούμενης γενιάς, η οποία ήταν η κινητήριος δύναμη πίσω από την “Arab Spring”, έχει επηρεάσει αυτή τη διάθεση. Ειδικοί έχουν παρατηρήσει ότι η δραστηριότητα της διαμαρτυρίας έχει πυροδοτήσει απογοήτευση. Οι διανοούμενοι ,μιλούν περισσότερο για δημοκρατία, ενώ η κοινωνική κινητικότητα και η εργασιακή σταθερότητα είναι πιο σημαντικές για τον πληθυσμό. Αυτό, συγκεκριμένα, τονίζεται από την αδιαμαρτύρητη αποδοχή από τον πληθυσμό της Τυνησίας της πραγματικής αποκατάστασης του απολυταρχικού κανόνα το καλοκαίρι του 2021.Αντίθετως,ένας ολοένα αυξανόμενος αριθμός νέων ανθρώπων σκέφτονται την μετανάστευση. Παρόλα αυτά, εν μέσω πανδημίας, τέτοιες επιλογές είναι περιορισμένες.
Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο εδώ είναι ότι η αξιολόγηση του ρόλου των νέων ανθρώπων έχει επίσης αλλάξει. Πιο συγκεκριμένα, οι ειδικοί παροτρύνουν να μην υπερεκτιμάται ο ρόλος των νέων, όπως έγινε στον απόηχο της επαναστατικής ευφορίας μετά το 2021.Λόγω δημογραφικών καταστάσεων και συνθηκών, σαν κανόνας, αποτελούν την πλειοψηφία των διαμαρτυρόμενων, όμως οι μαζικές διαμαρτυρίες στην Αλγερία και το Ιράκ έχουν δείξει ότι οι νέοι δεν μπορούν να διαμορφώσουν μία θετική ατζέντα ή να προτείνουν τους δικούς τους εναλλακτικούς ηγέτες-μία πιθανή αντί-ελίτ. Δηλαδή, οι νέοι άνθρωποι, εξαιτίας του πάθους τους, χάνουν την αντιπαράθεση με την παλιά ελίτ, ειδικότερα αν οι δυνάμεις ασφαλείας πάρουν το μέρος των εχθρών τους, Στις διεθνείς σχέσεις σε τοπικό επίπεδο,η τάση για αποκλιμάκωση και η μείωση της πίεσης παραμένει σχετική. Οι χώρες αυτής της περιοχής, εξασθενημένες από τις οικονομικές συνέπειες της πανδημίας, δεν δείχνουν ενδιαφέρον για τη συνέχιση των διενέξεων. Ωστόσο, υπάρχει πραγματιστική κατανόηση ότι μία ολοκληρωμένη και τελική εδραίωση δεν είναι εφικτή παντού; το ελάχιστο έργο είναι η αποτροπή νέων ξεσπασμάτων εχθροπραξιών. Αυτή η συμπεριφορά είναι ευδιάκριτη σε σχέση με τις κρίσεις στη Συρία και τη Λιβύη.
Την ίδια στιγμή, υπάρχει μία τάση να ομαλοποιηθούν περαιτέρω οι σχέσεις ανάμεσα στα Αραβικά κράτη και το Ισραήλ και να το μετατρέψουν σε συνεργάτη. Υπάρχει φανερή ζήτηση για τη δημιουργία μηχανισμών οι οποίοι θα διατηρούν την τοπική σταθερότητα. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχει ακόμη ξεκάθαρο όραμα αυτών των μηχανισμών. Το πιο πιθανό είναι ότι η βάση της αρχιτεκτονικής ασφαλείας θα είναι σύστημα ελέγχων και ισορροπιών που δημιουργείται από τις χώρες των ίδιων των περιοχών, και όχι εξωτερικές εγγυήσεις από εξωτερικούς παράγοντες. Με άλλα λόγια, μιλάμε για ένα αυτοελεγχόμενο σύστημα όπου οι χώρες της περιοχής θα ασκούν εξωτερική πολιτική πιο ανεξάρτητα. Μία άλλη σημαντική τάση, η οποία γίνεται ολοένα και πιο εμφανής, είναι το στοίχημα στην διαφάνεια των στρατιωτικών δραστηριοτήτων και την ανάπτυξη πολυμερών μηχανισμών ελέγχου. Πρωτίστως, είναι απαραίτητοι εκεί όπου είναι ανέφικτη η γρήγορη εδραίωση, και –ως εκ τούτου- το καθήκον είναι η διασφάλιση της διπλωματίας Για παράδειγμα, η εμφάνιση αμοιβαίων ελεγκτικών μηχανισμών στον Περσικό Κόλπο στο μέλλον ίσως συμβάλλει σε μία πιο αντικειμενική αξιολόγηση των απειλών και των στρατιωτικών δυνατοτήτων των μερών ,και ,συνεπώς ,βοηθούν στη μείωση των εντάσεων ανάμεσα στις Αραβικές μοναρχίες και το Ιράν.
Άλλη μία αξιοσημείωτη τάση είναι οι ευέλικτες συμμαχίες. Αυτός ο όρος αναφέρεται στις μορφές αλληλεπίδρασης οι οποίες επιτρέπουν στους τοπικούς παίκτες να συνεργαστούν σε κάποιες περιοχές, επί παραδείγματι, με σκοπό να διατηρήσουν τους οικονομικούς δεσμούς ,παρά τις διαφωνίες σε άλλα θέματα .Οι ευέλικτες συμμαχίες μπορούν να θεωρηθούν σαν ενός άλλου είδους μηχανισμός για τη μείωση των τοπικών εντάσεων, καθώς βοηθούν στην αποφυγή της κλιμάκωσης μεμονωμένων συγκρούσεων συμφερόντων σε μεγάλης κλίμακας διενέξεις. Αξίζει να αναφέρουμε ότι η ιδέα των ευέλικτων συμμαχιών προωθείται ενεργά από την Άγκυρα, η οποία είναι εμφανώς αποφασισμένη να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της στην Μέση Ανατολή ,αλλά ταυτόχρονα προσπαθεί να αποφύγει αντιπαραθέσεις με άλλα τοπικά βάρη.
Άλλη μία τάση τραβά την προσοχή μας: η επιθυμία των χωρών της Μέσης Ανατολής να αποφύγει να παρασυρθεί σε μία παγκόσμια αντιπαράθεση ,διατηρώντας καλές σχέσεις και με τη Δύση και την Ανατολή. Από αυτή τη σκοπιά ,η προθυμία εξωτερικών παικτών να αναθέσουν τις πηγές για να προάγουν τα συμφέροντά τους στην περιοχή θα είναι μεγάλης σπουδαιότητας. Ως εκ τούτου, είναι πιο ξεκάθαρο το συμφέρον στην Κίνα .Ο Αραβικός κόσμος βλέπει πως το κέντρο της διεθνούς έντασης μεταφέρεται από την Μέση Ανατολή ,και ακόμη και δεκαετίες πριν αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει ανησυχία. όμως κάποιος τώρα μπορεί να ακούσει την άποψη ότι κάτι τέτοιο είναι καλό, αφού θα σώσει την περιοχή από την εξωτερική μεσολάβηση η οποία διαταράσσει την ισορροπία και πυροδοτεί αστάθεια.
