Στήσε το αυτί σου χαμηλά
Κοντά στην ψυχή σου
Και άκου προσεκτικά.
Anne Sexton
Η σύγχρονη πολιτική ρητορική της αριστεράς εξακολουθεί να βασίζεται σε φράσεις και συνθήματα που προέρχονται από τις αρχές του 20ού αιώνα, πολλές φορές ακόμα και του 19ου. Αυτά τα συνθήματα, που κάποτε εξέφραζαν τις αγωνίες και τους αγώνες των εργατικών και λαϊκών τάξεων, σήμερα φαίνεται να μην έχουν την ίδια απήχηση, ιδίως στους νέους και στα κοινωνικά στρώματα που έχουν επηρεαστεί περισσότερο από τις αλλαγές στην τεχνολογία, την οικονομία και την πληροφόρηση. Αξίζει να εξετάσουμε ποια είναι αυτά τα συνθήματα, γιατί σήμερα φαντάζουν ξεπερασμένα, και πώς η αριστερά αποτυγχάνει να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα.
Τα συνθήματα του παρελθόντος.
Φράσεις όπως «προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε», αντηχούν ακόμη σε πολλές εκδηλώσεις της αριστεράς. Αυτά τα slogan έχουν τις ρίζες τους στον Μαρξισμό, τον Λενινισμό και σε διάφορα άλλα ρεύματα της σοσιαλιστικής και κομμουνιστικής σκέψης. Εκφράζουν την πάλη των τάξεων, την καταπίεση των εργατών και την ανάγκη για ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος.
Ωστόσο, οι συνθήκες κάτω από τις οποίες αυτά τα συνθήματα αποκτούσαν νόημα έχουν αλλάξει ριζικά. Ο Μαρξ και ο Λένιν έγραψαν σε μια εποχή όπου η οικονομία βασιζόταν σε βιομηχανικές μονάδες και η καταπίεση των εργατών ήταν συστηματική και απροκάλυπτη. Ο μαρξιστικός λόγος βασιζόταν σε μια βιομηχανική οικονομία, όπου η εργατική τάξη αποτελούσε τη βασική δύναμη αλλαγής. Σήμερα, όμως, βρισκόμαστε σε μια μετα-βιομηχανική εποχή, όπου η τεχνολογία και η πληροφορία έχουν ανατρέψει τα δεδομένα, κάνοντας τα παραδοσιακά συνθήματα της αριστεράς να φαίνονται ξεπερασμένα.
Η αποτυχία να προσαρμοστούν στην σύγχρονη εποχή
Η τεχνολογική επανάσταση έχει φέρει τεράστιες αλλαγές στην οικονομία, στην κοινωνική δομή και στον τρόπο που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον κόσμο. Οι νέες γενιές έχουν μεγαλώσει σε έναν κόσμο όπου η ψηφιακή πληροφορία κυριαρχεί, η εργασία είναι συχνά απομακρυσμένη και πολυδιάστατη, ενώ τα παραδοσιακά κοινωνικά και οικονομικά πρότυπα έχουν διαλυθεί. Η αριστερά, όμως, συνεχίζει να εμμένει σε έναν λόγο που συχνά αγνοεί αυτές τις αλλαγές.
Για παράδειγμα, η συνεχής επίκληση στην «εργατική τάξη» δεν έχει πια την ίδια σημασία όπως στα τέλη του 19ου ή στις αρχές του 20ού αιώνα. Οι νέες μορφές εργασίας, όπως η «gig economy» και η ανεξάρτητη απασχόληση, έχουν διαφοροποιήσει τη σχέση των εργαζομένων με το κεφάλαιο. Πολλοί άνθρωποι δεν ταυτίζονται πια με τον παραδοσιακό όρο της «εργατικής τάξης» όπως την όριζε ο Μαρξ. Η επιμονή στην αναφορά σε μια «εξέγερση του προλεταριάτου» φαίνεται όχι μόνο ξεπερασμένη, αλλά και αποσυνδεδεμένη από τη σύγχρονη εμπειρία των εργαζομένων.
Η νέα διαχείριση της πληροφορίας
Ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία της σύγχρονης πραγματικότητας που η αριστερά φαίνεται να αγνοεί είναι η αλλαγή στη διαχείριση της πληροφορίας. Η πληροφόρηση σήμερα δεν ρέει μόνο από τα κλασικά μέσα ενημέρωσης, όπως οι εφημερίδες και η τηλεόραση, αλλά διαδίδεται μέσω των κοινωνικών δικτύων, των blogs, των podcasts και άλλων ψηφιακών μέσων. Αυτό έχει δημιουργήσει ένα νέο τοπίο, όπου οι πληροφορίες κυκλοφορούν πιο γρήγορα, αλλά ταυτόχρονα είναι και πιο διασπασμένες και θορυβώδεις.
Σε αυτό το νέο περιβάλλον, τα κλασικά συνθήματα της αριστεράς φαίνονται κλισέ και αδύναμα να ανταγωνιστούν την ποικιλομορφία και τον κατακερματισμό της σύγχρονης επικοινωνίας. Η συνεχής ανακύκλωση παλαιών φράσεων και ιδεών δείχνει την αδυναμία της αριστεράς να παράγει νέο, προσαρμοσμένο στο σήμερα πολιτικό λόγο. Τα μοτίβα αυτά δεν καταφέρνουν να ενσωματώσουν τις νέες μορφές ανησυχιών, όπως το περιβάλλον, οι νέες τεχνολογίες και οι κοινωνικές ανισότητες που γεννά η ψηφιακή εποχή.
Η έλλειψη κατανόησης των αναγκών των νέων
Οι νέοι, που είναι το βασικό κοινό στο οποίο προσβλέπει κάθε προοδευτικό κίνημα, έχουν διαφορετικές ανάγκες και προτεραιότητες από ό,τι οι προηγούμενες γενιές. Οι προβληματισμοί τους αφορούν κυρίως την κλιματική αλλαγή, την τεχνητή νοημοσύνη, την ανισότητα των φύλων και των δικαιωμάτων, καθώς και την ασφάλεια και προστασία των δεδομένων τους στον ψηφιακό κόσμο.
Όταν η αριστερά αναλώνεται σε φράσεις όπως «η δικτατορία του προλεταριάτου» ή «η ανατροπή του κεφαλαίου», φαίνεται να αγνοεί πλήρως ότι οι νέοι δεν ταυτίζονται με αυτά τα συνθήματα. Οι νέες γενιές επιθυμούν ένα κίνημα που να προτείνει λύσεις για το μέλλον και όχι να ανακυκλώνει σχήματα και ιδέες που φαίνονται να ανήκουν σε μια άλλη εποχή.
Η επικοινωνιακή αποτυχία
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της αριστεράς είναι η επικοινωνιακή της στρατηγική. Τα παραδοσιακά συνθήματα έχουν χάσει την απήχησή τους, επειδή επαναλαμβάνονται χωρίς να προσαρμόζονται στη νέα πραγματικότητα. Η επιμονή στην επίκληση του Μαρξ και του Λένιν μπορεί να διατηρεί μια κάποια νοσταλγική γοητεία, αλλά δεν έχει την ίδια δύναμη πειθούς σε μια κοινωνία που ζει και αναπνέει μέσα στην ψηφιακή σφαίρα.
Η αριστερά χρειάζεται να επαναδιατυπώσει τα μηνύματά της με έναν τρόπο που να συνάδει με τη σύγχρονη γλώσσα και τις σύγχρονες ανησυχίες. Χωρίς να εγκαταλείψει τις βασικές της αρχές, μπορεί να ενσωματώσει νέα στοιχεία στον λόγο της, προσαρμόζοντας τις φράσεις και τα συνθήματά της στη σύγχρονη κουλτούρα και στις νέες μορφές επικοινωνίας. Για παράδειγμα, αντί για την κλασική φράση «προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε», η αριστερά θα μπορούσε να επικεντρωθεί στην ενότητα των λαών ενάντια στις ανισότητες της ψηφιακής εποχής.
Η ανάγκη για επαναπροσδιορισμό
Η αριστερά δεν είναι η μόνη πολιτική δύναμη που αντιμετωπίζει προκλήσεις προσαρμογής στις νέες συνθήκες. Ωστόσο, η εμμονή της με παλαιά συνθήματα και αναφορές σε κείμενα του Μαρξ και του Λένιν, όσο σημαντικά κι αν είναι για την ιστορία της, την καθιστά λιγότερο ικανή να προσφέρει πρακτικές λύσεις στα σύγχρονα προβλήματα. Αυτό δεν σημαίνει ότι η αριστερά πρέπει να εγκαταλείψει τις βασικές της αξίες, αλλά ότι πρέπει να τις επικαιροποιήσει.
Η αναδιατύπωση των αιτημάτων της αριστεράς θα μπορούσε να εστιάσει σε σύγχρονα ζητήματα, όπως η καταπολέμηση των κοινωνικών ανισοτήτων στον ψηφιακό κόσμο, η επίλυση της κλιματικής κρίσης, και η κατοχύρωση δικαιωμάτων που σχετίζονται με την προστασία της ιδιωτικότητας και των δεδομένων. Παράλληλα, πρέπει να προσεγγίσει τις νέες μορφές εργασίας και να αναγνωρίσει τις αλλαγές στις σχέσεις παραγωγής και κατανάλωσης που έχουν προκύψει από την ψηφιακή οικονομία.
Επιπλέον, η αριστερά χρειάζεται να βρει νέους τρόπους επικοινωνίας. Τα κοινωνικά δίκτυα, τα podcast, οι πλατφόρμες βίντεο και άλλες μορφές ψηφιακής επικοινωνίας θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για τη μετάδοση των μηνυμάτων της με τρόπο πιο προσιτό και κατανοητό στις νέες γενιές. Η χρήση πολυμεσικών αφηγήσεων και η διαδραστικότητα θα μπορούσαν να ενισχύσουν την πολιτική συμμετοχή των νέων σε μια αριστερή ατζέντα, αλλά με όρους και μορφές που να αναγνωρίζουν την τρέχουσα πραγματικότητα.
Συμπέρασμα
Η αριστερά παραμένει παγιδευμένη σε έναν λόγο και σε φράσεις που δεν συνάδουν με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Αν και τα βασικά της ιδεώδη παραμένουν σημαντικά, η αδυναμία της να προσαρμόσει τα συνθήματά της στις νέες τεχνολογικές και κοινωνικές συνθήκες την απομονώνει από τις νέες γενιές. Οι ξεπερασμένες φράσεις της αριστεράς έχουν χάσει την επικοινωνιακή τους δύναμη και το επαναστατικό τους σθένος, επειδή δεν μπορούν να αγγίξουν τις σύγχρονες ανάγκες και προκλήσεις. Χωρίς μια σοβαρή επικοινωνιακή και ιδεολογική ανανέωση, η αριστερά κινδυνεύει να παραμείνει εγκλωβισμένη σε ένα παρελθόν που δεν μπορεί να προσφέρει λύσεις για το μέλλον.
Οι ξεπερασμένες φράσεις της αριστεράς έχουν χάσει την επικοινωνιακή και πολιτική τους δύναμη, επειδή δεν έχουν προσαρμοστεί στην τεχνολογική, κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα του 21ου αιώνα. Η εμμονή σε μοτίβα και κλισέ που χρονολογούνται από τις αρχές του 20ού αιώνα δυσκολεύει την αριστερά να προσελκύσει νέους ανθρώπους και να προσφέρει ρεαλιστικές λύσεις στα σύγχρονα προβλήματα. Για να ανακτήσει την πολιτική της επιρροή, η αριστερά πρέπει να ανανεώσει τον λόγο της, να προσαρμοστεί στις νέες μορφές εργασίας και επικοινωνίας, και να επικεντρωθεί στα ζητήματα που απασχολούν τους ανθρώπους σήμερα.
Για μια πλήρη κατανόηση των θεμάτων που εξετάστηκαν παραπάνω, παρατίθεται ενδεικτική βιβλιογραφία που αφορά την κριτική της σύγχρονης αριστερής ρητορικής, τις αλλαγές στις κοινωνικές και οικονομικές δομές λόγω της τεχνολογίας, και τις νέες μορφές εργασίας και επικοινωνίας:
Βιβλιογραφία
Bauman, Z. (2000). Liquid Modernity. Cambridge: Polity Press.
Giddens, A. (1991). Modernity and Self-Identity: Self and Society in the Late Modern Age. Stanford: Stanford University Press.
Castells, M. (1996). The Rise of the Network Society. Oxford: Blackwell Publishers.
Harvey, D. (2005). A Brief History of Neoliberalism. Oxford: Oxford University Press.
Srnicek, N., & Williams, A. (2015). Inventing the Future: Postcapitalism and a World Without Work. Verso Books.
Morozov, E. (2013). To Save Everything, Click Here: The Folly of Technological Solutionism. PublicAffairs.
Žižek, S. (2012). The Year of Dreaming Dangerously. Verso Books.
Κατά τη διάρκεια της συγγραφής του άρθρου από το πικάπ ακουγόταν το τραγούδι «Κολλήγα γιός» του Λουκιανού Κηλαϊδόνη.
Ανδρέας Θεοδωρακόπουλος
Επικοινωνιολόγος-Συγγραφέας
