Γράφει ο Χρήστος Ηλ. Τσίχλης Δικηγόρος Αθηνών- Συνταγματολόγος- Νομικός συνεργάτης Οικουμενικού Πατριαρχείου για την Ελλάδα- Συνήγορος Αμερικανικού Δημοκρατικού Κόμματος στην Ελλάδα- Δ.Σ. Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης Δήμου Αθηναίων- Δ.Σ. ιδρύματος Μπότσαρη- νομικός σύμβουλος Βορειοηπειρωτών Ελλάδος.
Κατά 33% αυξήθηκαν στην Ελλάδα οι θάνατοι από αυτοκτονίες κατά την περίοδο των Μνημονίων 2010-2018 σε σύγκριση με τον μέσο όρο της δεκαετίας που προηγήθηκε. Κατά τα έτη των μνημονίων, τα έσοδα από φόρους υπερτερούσαν της εξοικονόμησης από δαπάνες, λυγίζοντας τον ιδιωτικό τομέα,με αποτέλεσμα να καταγράφεται η υψηλότερη ύφεση της ελληνικής οικονομίας. Μέτρα όπως η μείωση μισθών, η μείωση συντάξεων, η κατάργηση δώρων, η κατάργηση επιδομάτων, η αύξηση φόρων, η θεσμοθέτηση νέων φόρων, η αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης κ.α.: οδήγησαν στην ύφεση και σε δυσβάσταχτες δυσκολίες των νοικοκυριών. Με την έξοδο από τα μνημόνια και την επιτήρηση. O τουρισμός στην χώρα μας σπάει κάθε ρεκόρ, οι επενδύσεις έχουν αυξηθεί, η ανεργία έχει μειωθεί, οι αγοραπωλησίες ακινήτων έχουν αυξηθεί σημαντικά, παρατηρείται προσέλκυση πολλών ξένων επενδυτών, δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, αυξήθηκε ο κατώτατος μισθός εργαζομένων κ.α..
Από το 2022, ξεκίνησε μια νέα περίοδος για την Ελλάδα κατά την οποία η χώρα δεν υπόκειται σε τριμηνιαίους ελέγχους από τους θεσμούς, όπως συνέβαινε ουσιαστικά από το 2010 μέχρι πρόσφατα. Η μνημονιακή περιπέτεια της Ελλάδας, αν και τυπικά ξεκίνησε το 2010, είχε τις ρίζες της παλαιότερα, καθώς από τους Ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας είχε ξεκινήσει η δραματική επιδείνωση των δεικτών της οικονομίας, με βασικότερους το δημοσιονομικό έλλειμμα, το δημόσιο χρέος και το εξωτερικό έλλειμμα. Στις 23 Απρίλιου 2010, ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας Γιώργος Παπανδρέου, από το ακριτικό Καστελόριζο, ανακοινώνει την προσφυγή της Ελλάδας στον μηχανισμό στήριξης. Στις 2 Μαΐου 2010, ανακοινώθηκε το πρώτο από τα μεγάλα πακέτα μέτρων του Μνημονίου, ύψους 20 δισ. ευρώ, για το 2010 και 10 δισ.ευρώ για τα επόμενα χρόνια. Στις 6 Μαΐου 2010, ψηφίζεται από τη Βουλή το μνημόνιο που υπέγραψε η κυβέρνηση με την Ε.Ε. και το ΔΝΤ για τα μέτρα που θα ληφθούν, προκειμένου να ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός στήριξης.
Το δεύτερο και κατά κοινή ομολογία σκληρότερο Μνημόνιο έφερε στη Βουλή η κυβέρνηση συνεργασίας με πρωθυπουργό τον Λουκά Παπαδήμο που είχε προκύψει από τις εντονότατες πολιτικές εξελίξεις του 2011. Στηρίχθηκε από ΠΑΣΟΚ, ΝΔ και ΛΑΟΣ.
Το 2013 το μνημόνιο συμπληρώθηκε από το Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα 2013-2016 το οποίο εισηγήθηκε η κυβέρνηση που είχε προκύψει από τη συνεργασία του Αντώνη Σαμαρά και του Ευάγγελου Βενιζέλου. Το μεσοπρόθεσμο ψηφίστηκε στις 7 Νοεμβρίου του 2013 και έλαβε 153 ψήφους.
Στις 28 Ιουνίου 2015, ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας ανακοινώνει την επιβολή capital controls, εξαγγέλλει Δημοψήφισμα για την αποδοχή ή μη των προτάσεων μεταρρυθμίσεων στις οποίες κατέληξε το Eurogroup.
Η τελική διαπραγμάτευση του Ιουλίου 2015 κατέληξε μεν σε επώδυνο συμβιβασμό –αφού υπογράφηκε νέο μνημόνιο, με πρόσθετους όρους για τον ελληνικό λαό– αλλά η τελική συμφωνία ήταν πράγματι μετρήσιμα ευνοϊκότερη από εκείνη που είχε τεθεί στην ελληνική κυβέρνηση πριν το δημοψήφισμα.
Το 2010 τέθηκε σε εφαρμογή το πρώτο πρόγραμμα οικονομικής διάσωσης αλλά και οικονομικής προσαρμογής της Ελλάδας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ), το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), με σκοπό την αποφυγή της χρεωκοπίας και τη διόρθωση των μακροοικονομικών ανισορροπιών. Το πρόγραμμα αυτό απεδείχθη, εκ των πραγμάτων, ότι δεν ήταν αρκετό, παρά την αρχική ομαλή πορεία του. Η οικονομική κρίση προκαλεί δραματικές επιπτώσεις στην κοινωνική ζωή, δεδομένου ότι η μείωση ή και η απουσία εισοδήματος προκαλεί απώλειες στην ευημερία και ωθεί μεγάλα τμήματα του πληθυσμού στη φτώχεια. Το εμπόριο, ο ρυθμός της οικονομικής ανάπτυξης και η απασχόληση αντανακλούν σε μεγάλο βαθμό την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η διεθνής οικονομία (ανεργία, δημιουργία ανισοτήτων, νέοι φόροι, μείωση μισθών- συντάξεων, κύμα μετανάστευσης στο εξωτερικό κ.α.).
Ο νόμος 3845/2010 αντίκειται στο Σύνταγμα, καθώς με τον εν λόγω νόμο κυρώνεται το προσαρτημένο σε αυτόν Μνημόνιο, το οποίο αποτελεί διεθνή συμφωνία, η οποία συνήφθη μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας, των κρατών – μελών της Ευρωζώνης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και με την οποία παραχωρούνται σε όργανα διεθνών οργανισμών αρμοδιότητες, που, κατά το Σύνταγμα, ασκούνται από την κυβέρνηση, το νομοθετικό σώμα και την εκτελεστική εξουσία, ο νόμος αυτός δεν έχει ψηφισθεί από την πλειοψηφία των τριών πέμπτων του όλου αριθμού των βουλευτών, κατά παράβαση του άρθρου 28 παρ. 2 του Συντάγματος.
Ο νόμος θα έπρεπε να ψηφιστεί τουλάχιστον από 180 Βουλευτές, διότι αφορά παραχώρηση εθνικής κυριαρχίας (πχ παραχώρηση ακινήτων του ελληνικού Δημοσίου στο αλλοδαπό υπερταμειο κλπ).
Κατά πολλούς, το πρώτο μνημόνιο και τα μέτρα που το συνόδευαν, επέφεραν σημαντική μείωση μισθών- συντάξεων, ραγδαία αύξηση της μετανάστευσης των Ελλήνων στο εξωτερικό, αύξηση της ανεργίας, αύξηση φόρων- εισφορών, αύξηση του κόστους ζωής, “κατάργηση” της μεσαίας τάξης και άλλα.
Κατ’ άλλους, ήταν μονόδρομος για την εξυπηρέτηση σκοπών, που συνιστούν κατ’ αρχήν σοβαρούς λόγους δημοσίου συμφέροντος και αποτελούν, ταυτοχρόνως, και σκοπούς κοινού ενδιαφέροντος των κρατών μελών της Ευρωζώνης, εν όψει της καθιερουμένης από τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ενώσεως υποχρεώσεως δημοσιονομικής πειθαρχίας και διασφαλίσεως της σταθερότητας της ζώνης του ευρώ στο σύνολό της. Το άρθρο 28 παρ. 2 του Συντάγματος προβλέπει ότι «για να εξυπηρετηθεί σπουδαίο εθνικό συμφέρον και να προαχθεί η συνεργασία με άλλα κράτη μπορεί να αναγνωρισθούν, με συνθήκη ή συμφωνία, σε όργανα διεθνών οργανισμών αρμοδιότητες που προβλέπονται από το Σύνταγμα. Για την ψήφιση νόμου που κυρώνει αυτή τη συνθήκη ή συμφωνία απαιτείται πλειοψηφία των τριών πέμπτων του όλου αριθμού των βουλευτών».
Αυτό σημαίνει ότι τέτοιου είδους συμφωνίες, όπως η «συνεργασία» με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ,αλλά και με το ευρωπαϊκό ταμείο χρηματοδότησης, για την οικονομική στήριξη , θα πρέπει να «περάσουν» από τη Βουλή και να κυρωθούν με την αυξημένη πλειοψηφία που προαναφέρθηκε, στο μέτρο που συνεπάγονται υπαγόρευση μέτρων και πολιτικών στα αρμόδια εθνικά όργανα και ιδίως στο Υπουργείο Οικονομικών. Ο δικαστικός έλεγχος των μνημονίων υπήρξε μάλλον οριακός και επιφυλακτικός, ειδικά στην πρώτη φάση της κρίσης (2010-2012), και έτσι, με τις εξαιρέσεις των ειδικών μισθολογίων (δικαστές, μέλη ΔΕΠ, ένστολοι) και μεμονωμένων μέτρων (π.χ. το τέλος στο λογαριασμό της ΔΕΗ ή η ιδιωτικοποίηση της ΕΥΔΑΠ), η πλειονότητα των «μνημονιακών» ρυθμίσεων κρίθηκε σύμφωνη με το Σύνταγμα στο όνομα του υπέρτερου ταμειακού ή δημοσιονομικού δημοσίου συμφέροντος, με άλλα λόγια της αποτροπής της ασύντακτης χρεοκοπίας και κατάρρευσης του Κράτους ( ιδίως την απόφαση ΣτΕ 668/2012 για το 1ο μνημόνιο).
Αντισυνταγματική η προσπάθεια ιδιωτικοποίησης της ΕΥΔΑΠ: Συνταγματικώς επιβεβλημένος είναι ο έλεγχος της ΕΥΔΑΠ ΑΕ από το Ελληνικό Δημόσιο, όχι απλώς με την άσκηση εποπτείας επ’ αυτής, αλλά και δια του μετοχικού της κεφαλαίου και της διοίκησης των εταιρειών ύδρευσης.
Αυτό αποφάνθηκε, κατά πλειοψηφία, η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας με τις υπ. αριθμόν 190 -191/2022 αποφάσεις της και έκρινε αντισυνταγματικές τις διατάξεις του νόμου που ψηφίστηκε το 2016 και μεταβίβασε την πλειοψηφία των μετοχών των δύο εταιρειών ύδρευσης (ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ, Αθήνας και Θεσσαλονίκης, αντιστοίχως) στην Ελληνική Εταιρεία Συμμετοχών και Περιουσίας, που ανήκει στο ελληνικό δημόσιο.
Όπως αναφέρεται στις αποφάσεις που εξέδωσε η Ολομέλεια του ΣτΕ με πρόεδρο την επίτιμη Πρόεδρο του ΣτΕ Ειρήνη Σάρπ, σύμφωνα με το Σύνταγμα «η παροχή υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης στον πληθυσμό της Αττικής δεν συνιστά δραστηριότητα αναπόσπαστη από τον πυρήνα της κρατικής εξουσίας και, συνεπώς, δύναται να ανατίθεται σε δημόσια επιχείρηση υπό μορφή ανώνυμης εταιρείας, όπως η ΕΥΔΑΠ ΑΕ». Σύμφωνα όμως με το ΣτΕ δεν αρκεί μόνον ο έλεγχος του δημοσίου στην ανώνυμη εταιρεία ύδρευσης, αλλά απαιτείται το δημόσιο να έχει τον έλεγχο και των μετοχών αλλά και της διοίκησης της εταιρείας.
Μεταξύ άλλων στις σχετικές αποφάσεις που εξέδωσε η Ολομέλεια ΣτΕ αναφέρει χαρακτηριστικά: «Υπό τις παρούσες συνθήκες, όμως, δηλαδή υπό συνθήκες παροχής των υπηρεσιών αυτών μονοπωλιακώς, από δίκτυα μοναδικά στην περιοχή και ανήκοντα, ιδιοκτησιακώς, στην ΕΥΔΑΠ ΑΕ [στον φορέα που παρέχει τις υπηρεσίες δυνάμει σύμβασης παραχώρησης], είναι συνταγματικώς επιβεβλημένος ο έλεγχος της ΕΥΔΑΠ ΑΕ από το Ελληνικό Δημόσιο, όχι απλώς με την άσκηση εποπτείας επ’ αυτής, αλλά και δια του μετοχικού της κεφαλαίου».
Αντισυνταγματική η μείωση μισθών στους ένστολους
Μη συνταγματική κρίθηκε η υπουργική απόφαση, βάσει της οποίας μειώθηκαν αναδρομικά οι αποδοχές των ένστολων, στο πλαίσιο του τρίτου μνημονίου.
Η Ολομέλεια του ΣτΕ σε διάσκεψη κεκλυσμένων των θυρών, αποφάσισε σχεδόν ομόφωνα την ακύρωση της συγκεκριμένης υπουργικής απόφασης.
Οι σχετικές προσφυγές είχαν κατατεθεί από τον Ιανουάριο του περσινού έτους, υποστηρίζοντας την αντισυνταγματικότητα του τρίτου Μνημονίου, καθώς και της επίμαχης υπουργικής απόφασης που προβλέπει την τμηματική αναδρομική από τη 1η Αυγούστου 2012 επιστροφή μέρους των αποδοχών τους, αλλά και του μισθολογίου των στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων, της ΕΛΑΣ, του Πυροσβεστικού και Λιμενικού Σώματος που καθιέρωσε ο Ν. 4093/2012.
Το Μνημόνιο ρίχνει το βάρος της προσπάθειας της δημοσιονομικής προσαρμογής της χώρας μονομερώς στους στρατιωτικούς και στα Σώματα Ασφαλείας και έτσι παραβιάζει τη συνταγματική κατοχυρωμένη αρχή της ισότητας, η οποία ερμηνεύεται υπό το πρίσμα του άρθρου 25 του Συντάγματος.
Το ως άνω άρθρο αξιώνει από όλους ανεξαιρέτως του πολίτες την εκπλήρωση του χρέους της εθνικής και κοινωνικής αλληλεγγύης, επιτάσσει την ισομερή κατανομή των βαρών τόσο στους απασχολουμένους στο Δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα, αλλά και σε όσους ασκούν ελεύθερο επάγγελμα.
Η μείωση των αποδοχών των ένστολων, είναι αντίθετη στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, στο δικαίωμα σε δίκαιη αμοιβή που κατοχυρώνεται από το άρθρο 4 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη και στο Συνταγματικό δικαίωμα της αξιοπρεπούς διαβίωσης.
Ίσως εάν είχε κινηθεί άμεσα η ηγεσία και ανεξάρτητα από την ΕΕ και το ΔΝΤ, θα είχε επανέλθει η εμπιστοσύνη στη χώρα, θα διέθετε αξιοπιστία, οι αγορές θα την δάνειζαν με λογικά ποσά και όλα θα γίνονταν με απόφασή της. Δεν θα επέβαλε κανείς το οτιδήποτε. Οταν έχεις την ελευθερία ν’ αποφασίσεις εσύ τη μοίρα σου, συνήθως κινείσαι πολύ καλύτερα και πολύ πιο αποτελεσματικά, απ’ ό,τι όταν σου το επιβάλλουν τρίτοι. Ίσως εάν είχε επιδιώξει δανεισμό από τρίτη χώρα, λόγω της σημαντικής γεωγραφικής θέσης της χώρας μας, τα πράγματα να ήταν πολύ καλύτερα και δεν θα βιώναμε μια πολυετή οικονομική κρίση, που δεν έχει τέλος.
